Ang Pula nga Bunga
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica
Duktor Kutikot
Madasig ang paglipas ka mga inadlaw kag madasig man ang pagtubo ka mga binhi. Kag sangka adlaw, aga pa nagsiyak si Baring Munga kay Bao. Tatlo ka puno nga duktor kutikot ang nagtubo!
Pira ka semana ang nagligad kag harus kadungan ka pagpamulak ka mga okra, nakita ni Baring Munga nga nagapamulak man ang duktor kutikot. Ginsugidan na dayon si Bao kag anda nga ginpalpalan ang palibot ka mga puno kag ginmoskiterohan. Kang mala-kamumuo run ang okra, naggitib man ang berde nga daw bangkil sa punta ka bulak. May bunga run ang duktor kutikot!
Likum kananda, si Amo gali kapira run mag-araalihid sa bantud. Mga okra man lang ang nakita na pero sa urihi, nakita na gid man ang mga tanum nga may palpal kag may moskitero pa. Sangka adlaw, kang wara na makita si Baring Munga nga pirmi lang nagalibot-libot sa hardin, nagkamang si Amo paagto sa mga tanum. Hinali lang, may nagtupa nga bato sa anang alipudwan.
“Nay, may bawa! Gakamang sa tanum ta!” Si Bukay tarin gali ang nagabantay ka hardin. Naggwa sa payag-payag si Baring Munga kag nakita na si Amo.
“Ay, Pare Amo, pasensyaha lang si Bukay. Abtik ria manglibag.“
“Wara man magbukol ulo ko, Mare Baring. Lakut man akun, mayad hay ginpaduktor mo gid man ang tarin mo. Buta kabay ria ka kalunggo kato?”
“Ay, maan, daw sa butig pero atun-atun lang dya. Ginapinsar ko nga kon bulong ang bunga ka duktor kutikot, siguro ang dahon may birtud man. Ginpuksi ko ang gurang nga mga dahon kag ginpuga sa kalunggo ni Bukay sa kahig. Tatlo ka adlaw, nagkuyum! Kundi ginpugaan ko gid lang ang bilog nga kalawasan na. Lantawa, nagtinlu!”
“Abaw Mare, bakud gali ang pruweba. Hay daw sa indi raad takun magpati ka sugid ni Bao kanimo nga kuno bulong ang katumbal halin sa uma ka hari kang Bornay.”
“Ay, Pare Amo, nagapati run gid ako sa birtud kang tanum. Kon bulong ang dahon, mas supug pa gid tabi siguro ang bunga.”
“Ti, ano Mare? Basi kinahanglan ninyo ang manogbantay, sarang ako makabantay sa gabii.”
“Salamat gid Pare Amo pero si Bay Bao ang bantay rugya kon gabii. Kapin pa, basi puksiun run ria sa rum-an aga pa hay daw nagapula run. Dar-un ni Bay Bao sa banwa hay may maabot kuno nga opisyal kang nagapanghimo ka bulong. Baklun nanda ang mga bunga kag usisaun. Kon swertihun, basi himuon nga plantasyon ka duktor kutikot ang bilog nga bantud.”
Nag-uli si Amo, daw malupok ang utok na ka paminsar. Mabaskug ang pamatuod ka gahum kang tanum. Laban makwartahan gid. Kinahanglan unahan na ka puksi ang mga bunga.
Pagsalup ka adlaw, nanghimus run si Baring Munga kag Bukay nga mauli. Nagsamput si Bao nga mabulus run sa pagbantay ka tanum.
“Bay Bao, naghapit gali kaina si Pare Amo. Nakita ni Bukay nga nagakamang paagto sa duktor kutikot. Ginlibag na ka bato.”
“Ti, pakut ko gid nga maningad ang bolbolon nga Amo. Ti, ano istorya nyo bay?”
“Ay, ti, ang gintudlo mo bala kanakun nga ihambal kon mang-usisa gid man si Pare Amo. Nakita na nga wara run it mga kalunggo si Bukay. Nagpati man nga dahon ka duktor kutikot ang ginpuga ko. Salamat gid gali liwan sa pagpahuram mo kanakun ka inogbakal ka bulong sa kalunggo ni Bukay.”
“Sige, Bay Baring, naluoy gid ako kay Bukay kato nga daw indi run makakita hay ginakapulan ka kalunggo mata na. Ti, ano pa kuon ni Amo?”
“Mabulig kuno tana ka bantay kon kinahanglan mo ang bantay. Basi mabalik ria kar-on sa gabii hay maistorya kuno kanimo.”
Nabilin si Bao sa payag-payag. Nagbatang-batang tana kag nagpahuway. Masanag ang bulan gani wara na ginsindihan ang petromaks. Napiyungan. Hinali lang may nagkulas sa mga kogon. Si Amo. May dara nga bahul nga plaslayt kag itum nga bag.
“Bay! Bay Bao! Diin kaw? Si Babay mo Amo dya. Imawan ta ikaw ka bantay kang tanum.”
Wara nagsabat si Bao. Naghinay-hinay lang ka guwa kag nang-alihid sa bangi ka payag kag nagpalipud sa marabong nga puno kang mga baho-baho.
“Ay, wara ti tawo? Diin ang manogbantay nga kalbo, ha? Mayad kon wara dya hay puksiun ko ang katumbal espesyal na.”
Nagparapit si Amo sa mga tanum. Ginpasigahan na ka plaslayt ang mga puno ka duktor kutikot kag gintuki ang moskitero nga tabon.
“Abaw, mapula-pula gali dya nga daw mara-mangkupa, daw gamay nga tagipusuon ang korte. Lain gid man nga tamanyo sa kutikot. Ta, ihanda ang surudlan mo Amo.”
Kag hinali lang nagsinggit si Bao nga rugto run sa ubus, nagapalipud sa mga kogon.
“Bay Amo, abaw, indi pagkapti ang bunga. Delikado gid!”
“Ay, diin run ikaw nga kalbo kaw? Indi ako pagpurupunggi. Ano nga delikado? Nga basi magmanggaranun ako?”
“Bay Amo, indi pagtanduga ang bunga nga wara it hapin ang imo mga alima.”
“Hapin sa tikal mo ra! Man-an ko man nga ibaligya mo dya sa rum-an. Indi mo dya makwartahan. Ibayad dya sa mga bakiras ko nga ginkarapulan ka mga kalampay nga ginkuot ko sa taun mo.”
“Pero, Bay Amo, tam-an ka supug ang pagkakahang kang katumbal nga ria. Manginit gid ang alima mo sa kakahang!”
“Gwa dyan hay nagainit man ang alima ko nga kug-un ang layat mo nga liug, supug nga butigun! Kag nalipat kaw haw nga ginausap ko nga daw mani lang ang katumbal kutikot?
“Ay, Bay, pamati. Lain tana ra sa kutikot ta. Pula nga savina habanero ria. Mga lima ka pilo ang kakahang na sa kutikot natun. Numiro singko ria kuno sa listahan kang pinakakahang nga katumbal sa bilog nga kalibutan.”
“Habanero, panadero, labandero, pweh! Yawer! Sa may numiro kag wara, puksiun ko dya kag usapun hay bulong man bala!”
Ginpuksi ni Amo ang sangka bunga kag gindiretso sa anang baba. Dayon mabatian ang sungaw na nga pagngurahab, nagayaab ang baba, nagatumbo–tumbo sa pagwaslik ka anang alima, dara kuyab sa anang sungad.
“Hawah hawh ha Hao haw, afhaw ha haghkahanggg, hubiggg .… Hihnit fhafha kohhh … hahangg giihhhd … ahfhaw hahpasu hahlima kohhh! Fhahtyuhn ha ihkaw ha Hao khaw!”
“Ano kuon mo Bay? Namia paghambal ay .…”
“Fhahtyuhn hah hihaw ha Hao haw … hahguy, haw hinahtutdahn fhafha kohh .…”
Naglumpat-dalagan si Amo sa kilid ka mga tanum hasta nga nasapwan na ang sangka balde nga tubig-burunyag. Ginhakwat na ang balde kag ginsaribo sa anang ulo kag sa naganganga na nga sungad. Si Bao naghinay-hinay lang ka dulhog pauli nga nagasinggit.
“Ti, ano nabulong run ang pagkabungul mo? Indi kaw mamati nga ginpaandaman ta gid ikaw. Ay, maan lang, Bay Amo.”
- Katapusan -
Wara nagsabat si Bao. Naghinay-hinay lang ka guwa kag nang-alihid sa bangi ka payag kag nagpalipud sa marabong nga puno kang mga baho-baho.
“Ay, wara ti tawo? Diin ang manogbantay nga kalbo, ha? Mayad kon wara dya hay puksiun ko ang katumbal espesyal na.”
Nagparapit si Amo sa mga tanum. Ginpasigahan na ka plaslayt ang mga puno ka duktor kutikot kag gintuki ang moskitero nga tabon.
“Abaw, mapula-pula gali dya nga daw mara-mangkupa, daw gamay nga tagipusuon ang korte. Lain gid man nga tamanyo sa kutikot. Ta, ihanda ang surudlan mo Amo.”
Kag hinali lang nagsinggit si Bao nga rugto run sa ubus, nagapalipud sa mga kogon.
“Bay Amo, abaw, indi pagkapti ang bunga. Delikado gid!”
“Ay, diin run ikaw nga kalbo kaw? Indi ako pagpurupunggi. Ano nga delikado? Nga basi magmanggaranun ako?”
“Bay Amo, indi pagtanduga ang bunga nga wara it hapin ang imo mga alima.”
“Hapin sa tikal mo ra! Man-an ko man nga ibaligya mo dya sa rum-an. Indi mo dya makwartahan. Ibayad dya sa mga bakiras ko nga ginkarapulan ka mga kalampay nga ginkuot ko sa taun mo.”
“Pero, Bay Amo, tam-an ka supug ang pagkakahang kang katumbal nga ria. Manginit gid ang alima mo sa kakahang!”
“Gwa dyan hay nagainit man ang alima ko nga kug-un ang layat mo nga liug, supug nga butigun! Kag nalipat kaw haw nga ginausap ko nga daw mani lang ang katumbal kutikot?
“Ay, Bay, pamati. Lain tana ra sa kutikot ta. Pula nga savina habanero ria. Mga lima ka pilo ang kakahang na sa kutikot natun. Numiro singko ria kuno sa listahan kang pinakakahang nga katumbal sa bilog nga kalibutan.”
“Habanero, panadero, labandero, pweh! Yawer! Sa may numiro kag wara, puksiun ko dya kag usapun hay bulong man bala!”
Ginpuksi ni Amo ang sangka bunga kag gindiretso sa anang baba. Dayon mabatian ang sungaw na nga pagngurahab, nagayaab ang baba, nagatumbo–tumbo sa pagwaslik ka anang alima, dara kuyab sa anang sungad.
“Hawah hawh ha Hao haw, afhaw ha haghkahanggg, hubiggg .… Hihnit fhafha kohhh … hahangg giihhhd … ahfhaw hahpasu hahlima kohhh! Fhahtyuhn ha ihkaw ha Hao khaw!”
“Ano kuon mo Bay? Namia paghambal ay .…”
“Fhahtyuhn hah hihaw ha Hao haw … hahguy, haw hinahtutdahn fhafha kohh .…”
Naglumpat-dalagan si Amo sa kilid ka mga tanum hasta nga nasapwan na ang sangka balde nga tubig-burunyag. Ginhakwat na ang balde kag ginsaribo sa anang ulo kag sa naganganga na nga sungad. Si Bao naghinay-hinay lang ka dulhog pauli nga nagasinggit.
“Ti, ano nabulong run ang pagkabungul mo? Indi kaw mamati nga ginpaandaman ta gid ikaw. Ay, maan lang, Bay Amo.”
- Katapusan -
1. Litrato: Himo ni Beth Parker halin sa http://theartinbeth.blogspot.com/2010_02_01_archive.html.
2. Litrato: Himo ni Amy Hautman halin sa http://www.pinterest.com/pin/377598749977646450/.
3. Litrato: Halin sa http://www.gmanetwork.com/news/story/326364/newstv/angpinaka/top-10-unfair-animal-depictions-in-pinoy-popular-culture.
2. Litrato: Himo ni Amy Hautman halin sa http://www.pinterest.com/pin/377598749977646450/.
3. Litrato: Halin sa http://www.gmanetwork.com/news/story/326364/newstv/angpinaka/top-10-unfair-animal-depictions-in-pinoy-popular-culture.