<![CDATA[DUNGUG KINARAY-A INC. - Mga Pasakup 2013]]>

<![CDATA[DUNGUG KINARAY-A INC. - Mga Pasakup 2013]]>Sat, 04 Nov 2023 13:10:56 -0400Weebly<![CDATA[Damgo ang Nagpukaw]]>Sun, 13 Oct 2013 21:39:13 GMThttp://dungugkinaray-a.com/mga-pasakup-2013/damgo-ang-nagpukaw

Damgo ang Nagpukaw
ni Romela Berbedel Cepeda

Malapalasyo nga balay, nagakanang-kanang nga mga sarakyan, malapad nga kalupaan. Tanan dya nagasimbolo kang mahamungaya nga pangabuhi ni Zed Torres, trese-anyos nga bata. Si Zed bata kang pinakamanggaranun kag pinakamaimpluwensiya nga pamilya sa anda probinsya. Bisan manggaranun, kilala sa andang probinsya ang anang ginikanan nga maluluy-on kag may baratyagun sa mga nawad-an. Tungud isarahanun nga bata, ginasunod ang tanan na nga gusto kang anang ginikanan. Bisan sala run, ginapaayunan kag ginapasundan gihapon tana kang anang nanay kag tatay. Wara magtuman, nahuman sa pagkataho ni Zed ang pag-inugali nga indi sampat sa pagkamayad kang anang ginikanan. Nagbahul si Zed nga wara it respeto sa mga kamal-aman, matapobre, bastos, kag pintas sa taho man ukon sapat.

Sangka aga, ginhatud si Zed sa eskwelahan kang anang tatay gamit ang bag-o nanda nga sarakyan. Nagpanaog ang anang tatay para magbakal kang tinapay nga inugtugro sa mga bata nga nagapanglimos. Samtang nagahulat, may nagparapit nga nagapanglimos nga bata kay Zed. Gusnit ang bayo kag rismu ang hitsura na ka dya. Nagahambuy ang bata sa sarakyan samtang ang anang alima ginaduhol na kay Zed nga nagapungko rapit sa bintana. Kang makita ni Zed nga mahigku ang bata, ginsinggitan na dya nga magparayu hay basi mahigkuan ang bag-o nanda nga sarakyan. Wara pa nakuntento, ginpanaugan ni Zed ang bata kag gintikwang. Natumba sa danaw ang makaruluoy nga bata. Kang makita ni Zed nga buta kang lao ang panaptun kang bata, ana pa dya nga ginkadlawan. Nagahangus-hangus parapit ang tatay ni Zed kag ginbuligan patindog ang nagahiribiun nga bata. Nangayo kang pasensiya ang tatay ni Zed sa lauhon nga bata kag gintugruan ang bata kang kwarta kag tinapay nga anang ginbakal sa tindahan. Samtang si Zed ginpaandaman kang anang tatay nga indi run pagliwanun ang anang gin-obra pero nagyambi lang ang bata kag nagkurumudon. Nagaulung-ulung lamang ang tatay na sa bahul nga kasubu kang ana nareyalisar nga nagbahul nga sungayan ang anang isarahanun nga bata.

Sa eskwelahan, wara ruman nagsulud si Zed sa anang klase kag nagtambay lamang sa kantina kang eskwelahan imaw ang ana mga amigo. Nagtindug si Zed para magbanyo. Samtang nagapanaw, daw sa piho lang nga nagapindot-pindot pa dya kang anang Ipad. Tungod wara nagalantaw sa aragyan, nakabunggo tana sa sangka estudyante man nga nagapanaw nga nagaduko. Nahulog ang Ipad ni Zed. Nagburuslo gid ang anang mga mata, ginbuyayaw kag ginpahuy-an na ang estudyante. Ginsuyaan kag gin-insulto na ang bata halin sa manilo-nilo nga uniporme hasta sa naganganga na nga sapatos. Wara it pugung-pugung nga mga harambalanun nga bisan ayam indi makakaun ang gintablug ni Zed sa bata nga nagatirigmak run ang luha sa mga mata. Nagdalagan ang bata paggwa sa kantina samtang ginatakpan ang anang uyahun sa bahul nga kahuya sa mga nakasaksi sa pagtamay ni Zed kana. Wara man lang ginpaminsar ni Zed nga ang natabo ana man sala kag ginyaguta pa ang miserable nga kahimtangan sa pagpangabuhi kang pobre nga bata.

Domingo.

Nagsimba ang bilog nga pamilya ni Zed. Sa sulud kang simbahan ang anang ginikanan, samtang tana nagalagaw-lagaw lang kag nagasipal-sipal sagwa kang simbahan. May nagparapit kana nga maluya nga mal-am, may tungkod dya kag duro ang mga ginabitbit sa magtimbang nga alima. Nagapakitluoy dya nga nagapangayo ka bulig kay Zed hakwat kang ana dararhun para indi run mag-intra magbalik-balik sa pagtabok kag pagbitbit kang anang mabug-at nga dararhun sa pihak karsada. Nabudlayan dya bangud maluya run kag nagakurudug ang anang tuhod kon hinali mamuwersa. Imbis nga buligan ni Zed ang mal-am, nagkadlaw tana nga nagahurungag pa ang irong. Ginpadiwalan na ang mal-am kag ginbasol na pa ang kamal-amun kang lola, rason nga indi na madara ang ana dararhun. Ginhambalan na pa ang mal-am nga mag-agwanta hakwat kang mabug-at na nga dara bangud nungka nga magbulig tana. Nagduhung lamang kana nga nagalantaw ang mal-am. Bahul ang ana kahanguyus sa nasaksihan nga malain nga pinamatasan kang isarahanun nga bata kang mga Torres. Kilala kang mal-am ang ginikanan kang bata, wara it makatupung kananda sa pagkabut-anan kag pagkamayad. Wara dya maglaum nga sa tama pa kabata nga edad, kamaan run mamuyayaw kag mang-insulto ang bata kang mga Torres. Nag-ulung-ulung lamang ang mal-am nga ginmatu-matuhan saylo ang ana dararhun sa pihak karsada. Nagalantaw lang si Zed kag nagakadlaw-kadlaw kang makita na nga nabudlayan gid ang mal-am. Wara gid maluoy si Zed sa nakita nga nagakiang-kiang ron ang mal-am.

Sa ikatlo nga balik, wara matalupangdan kang lola ang nagahagunus nga sarakyan. Nabungguan gid ang mal-am kag naghamyangun sa karsada. Naghuruplaag ang mga ginabitbit nga prutas kang lola. Makita gid halin sa pwesto ni Zed ang pag-ilig kang dugo halin sa ulo kang mal-am. Nagasala-sala nga nagpanaog ang drayber kang sarakyan para madara sa ospital ang ana nabungguan. Samtang si Zed nagkurudug sa nakita nga duguon nga aksidente. Nagdalagan dya pasulud sa simbahan. Nagahipus-hipus lang dya nga naghakus sa anang nanay, bagay nga wara na mahimo halin kauna. Pag-abot sa andang balay, si Zed nga tama ka usbadun nga bata naghipus, rason para magtingala ang ana ginikanan. Dire-diretso dya nga nagsaka sa ana kwarto. Nagbatang ang bata sa kama kag pirit nga ginapanginwara ang dikta ka konsensya nga tana may sala man sa natabo sa makaruluoy nga mal-am. Naturugan ni Zed ang amo dya nga paminsarun.

Nakabugtaw si Zed kang ana mabatyagan nga may nagakamang sa ana kahig. Dasig ang anang pagbangon kang makita nga tana gali ang nagakamang ngato. Nagmurarat ang mata kang bata kang matalupangdan nga nagabatang tana sa mahigku nga salug kag sa anang pagtangra, nagdugang bahul kang mata na kang makita na nga ang atup human sa gintapal nga mga karton. Dulum katama kag baskug ang uran pero nagpangisug gwa si Zed para malantaw kag mapangilala ang palibot. Nagtarangisun ang bata kang mabistahan nga ang anang gingwaan, sangka miserable nga balay-balay nga human sa mga sipak-sipak kang kawayan kag gintapal nga mga karton. Sa tunga kang kadulum, makita gihapon nga ang balay-balay nagatindug sa ingud kang suba nga nagapamaho tungod sa nagaralapaw nga basura. Wara run ang kumportable nga kama ni Zed, ang maramig nga kwarto ukon ang ana koleksyon kang mga marahalun nga siripalun. Bangud isarahanun lamang, nagakurudug sa tuman nga kahadluk nga nagsulud sa balay-balay si Zed. Nagpanimuku dya sa kilid samtang nagapisngu-pisngu kag nagatururo ang luha kag sip-on. Wara labut pa sa anang nabatyagan nga kahadluk ang nagaraguok na nga busong. Pirit nga ginpirung ni Zed ang ana mga mata sa paglaum nga sa ana pagbugtaw, mabalik ang tanan nga bagay sa orihinal nga sitwasyon.

Bahul ang pagkadismaya ni Zed kang anang pagbugtaw, amo gihapon ang anang nakita: mahigku nga salug, karton nga atup kag mabaho nga palibot. Wara gid it mahimo kondi magmusi-musi nga naghimus si Zed para pangitaun ang anda balay. Ginpanaw na halin sa balay-balay paagto sa mayor nga karsada. Gutum ron gid pero wara tana it mahimo kondi magpadayon sa pagpanaw. Hasta makasamput tana sa mismo nga tinapayan kon sa diin nagapondo pirmi ang ana tatay para magbakal kang tinapay para sa manogpalimos nga mga kabataan. Nagsanag ang anang mga mata sa tuman nga kalipay kang ana makita ang kotse nanda nga nakaparada sa iksakto nga lugar kang paghatud kana kang ana tatay sa eskwelahan.

Hana run tana nga magparapit sa sarakyan pero nagpundo tana kang makita na nga may nagapungko sa masami na nga pwesto sa sarakyan. Ang nagapungko sa front seat ang mismo nga manogpalimos nga bata nga ana gintiklud kato. Kang makita na nga nagakaun ang bata, nag-andar liwat ang ana kagutum nga ana lang gin-agwanta halin pa ka gabii. Nagparapit tana kag gin-ay-ay ang anang alima sa bata. Nagbalikid ang bata kana kag matam-is nga nagyuhum. May gindab-ot dya sa unahan kang sarakyan, sangka plastik nga buta kang tinapay kag ginduhol kana. Daw sa hangul-hangul nga dayon na ginhamal ang tinapay. iksakto man kag nag-abot ang ana tatay, ginharkan na ang bata sa sulud kang sarakyan kag sa bahul nga kahangyus ni Zed, gintawag ang manogpalimos nga bata kang ana tatay nga ana kaugalingon nga bata. Makita sa mata kang ana tatay ang kalipay kag pagpabugal sa ginakilala nga bata bangud sa nasaksihan nga pagkamaluluoy-on na kay Zed. Nagbalikid ang tatay ni Zed kana, nagkuot sa bulsa kag gintugruan tana kang sinsilyo. Naglumaw-lumaw ang mga mata ni Zed kang ana mareyalisar nga wara tana makilala kang ana kaugalingun nga tatay. Nagbaliskad ang sitwasyon, tana run kadya ang makaruluoy nga manogpalimos. Nagdugang pa gid ang kabug-at kang nabatyagan ni Zed kang ana madumduman ang gin-obra na sa manogpakalimos, wara it kaluoy nga gintamay kag gintikwang na dya samtang gin-ubos tugro kang manogpakalimos ang tanan na nga ginakaun nga tinapay kana. Rayu run ang sarakyan pero ginalagas gihapun ni Zed kang lantaw ang anda kotse.

Nagalupad ang paminsarun ni Zed nga nagdiretso sa simbahan. Rigto, nakita na ang ana nanay sa iksakto nga lugar kon sa diin nagparapit kana ang mal-am nga nagpangayo bulig sa paghakwat kang ana dararhun. Dali-dali tana nga nagparapit sa paglaum nga basi sa hinali ang ana nanay ang mismo makakilala kana. Pero kang rapit ron tana, amo man ang pagtindug kang ana nanay nga kapareho kang mal-am, duro man ang ginabitbit. Nagakuba-kuba ang tagipusuon ni Zed, nagbalik kana ang eksena kon sa diin nasaksihan na nga nabungguan ang makaruluoy nga mal-am. Hana ron ang nanay ni Zed nga magtabok sa karsada kang gindalagan dya ni Zed kag gin-engganyo nga ana dya buligan. Dayon man pasugot kang anang nanay nga sa kadimalasun wara gid makakilala kay Zed. Kang makatabuk run, amo pa lang kag nagtawhay ang baratyagun ni Zed. Ihambal run raad ni Zed sa ana nanay ang katingalahan nga natabo kana kang iksakto man nga nag-abot ang tatay na kag ang manogpakalimos nga bata. Dayon hakus kang bata sa ana nanay. Daw ginkumus ang tagipusuon ni Zed bangud halin kauna wara labut ang aksidente kang nabungguan nga mal-am, wara gid tana makahakus sa ana nanay. Hana nga makuot sa bulsa ang nanay ni Zed pero ana dya ginpunggan sa alima, ginharkan sa uyahun kag nagpanaw pasulud sa simbahan nga may bahul nga kasubu. Wara it lugar run para kana sa anang kaugalingun nga pamilya.

Sa sulud kang simbahan, nagatararamus ang luha ni Zed samtang nagalantaw sa imahe ni Hesukristo. Tama man kabata ang anang edad, ang ana mga inagyan ang naghurma kang ana bag-o nga pagkataho. Bahul ang anang paghinulsul sa tanan na nga kasal-anan: ang pagtamay sa mga nalisdan, ang indi na pagrespeto sa kamal-aman, kag ang urihi nga pag-reyalisar kang importansya kang ana ginikanan. Ginpangabay na sa Makaako nga kon matabu nga indi tana makabalik sa poder kang anang ginikanan, raad palanggaun sanda kang ginakilala nanda nga bata. Pagkatapos na pangamuyo, nagadararapun run ang luha kag sip-on ni Zed. Bangud nakapuy gid ang anang lawas kag paminsarun, wara magbuhay kag naturugan tana sa bangko.

Nakabugtaw si Zed kang ana nabatyagan nga may nagharuk kana sa uyahun. Mapait nga nagyuhum si Zed tungud imposible matabo ang ginapanan-aw na nga nanay na ang nagharuk kana. Amat-amat nga ginmukrat ni Zed ang ana mga mata, nagahandum nga raad maglawid pa ang pagmag-an kang ana baratyagun bangud sa haruk nga to. Nagmurarat ang ana nagapirung pa nga mata kang matalupangdan nga nagabatang tana sa kama, sa anang kaugalingun mismo nga kwarto. Kulang pa ang kalipay kang nagdaug sa lotto sa kalipay nga nabatyagan ni Zed kang pagmukra na kang ana mata kag makita ang ana nanay nga nagaturuk kana. Wara it makatupung pa gid sa kalipay nga nabatyagan ni Zed kang makita na sa likod kang nanay na ang ana tatay. Dayon na bangon kag hakus sa nahangyus na nga mga ginikanan.

“Nak, nagaugayung ikaw, gani ginpukaw kaw namun ni tatay mo. Ano ang natabo kanimo pagkatapos ta simba man? Andut nga ka hipos kanimo?”ang pamangkot kang ana nanay.

“Pinasahi ang mga natabo kanakun, nanay, tatay. May bisitahun ako sa rum-an sa ospital nay, tay. Pwede ninyo bala ako maimawan? Kag pangako ko kaninyo, mabag-o run gid ako. Patawad, nay, tay.”

Lapad pa ang ngisi ni Zed kaysa sa ngisi ni McDonald. Naman-an ni Zed nga indi pa urihi ang tanan para kana. May tyempo pa para bag-uhon na ang indi manami na nga pag-inugali. Nagapasalamat gid si Zed sa damgo nga nagpukaw kana para magbugtaw run kag bayaan ang ana mga kasal-anan.

- Katapusan -

* Litrato: Himo ni Susan Yoon halin sa http://fineartamerica.com/featured/matthew-dreaming-susan-yoon.html.

]]><![CDATA[Adik sa Kompyuter]]>Sun, 13 Oct 2013 01:48:07 GMThttp://dungugkinaray-a.com/mga-pasakup-2013/adik-sa-kompyuter

Adik sa Kompyuter
ni Lorelie Inion Saringo

Ako si Digs, pito ka tuig kag nagaeskwela sa Grade 2. Mahilig ako magsipal kang kompyuter games. Kang una ang laptop ni Daddy pirmi ang akun ginasipalan. Paborito ko gid ang Plants VS Zombies kag ang Angry Birds, Angry Birds Season, Angry Birds Rio, kag Feeding Frenzy. Pati ang phone ni Tita Love ginasipalan ko man tanan nga games nga ginadownload na. Paborito ko ang Temple Run, Angry Birds Space, Zombie Dash, Super Laser, Space Strike, Stone Wars, I Fighter, Royal Revolt, Raging Thunder, kag Jetpack Joyride. Kang nagbakal si Daddy kang phone kag tablet ni Mommy, wara ko man ginpatawad hay puro games lang pirmi ako. Gapangara run si Mommy kanakun kay daw screen run kuno mata ko. Pagkatapos ko lantaw TV, masipal ako ka cellphone tapos maagto ko sa piyak balay kag magsipal sa kompyuter kag masipal pa gid ako kang tablet.

Sangka adlaw nga Sabado, timprano pa ako nag-agto sa piyak balay, ang balay ni Mama ukon ang akun lola, Mama ang tawag ko kana. Naglisensya ako nga masipal ka kompyuter kay Tita Love, pero hambal na mauli anay ako kag marigos para indi maguba ang akun mata kag magpamahaw. Ginsunod ko man ang ana nga hambal. Pagbalik ko indi na ako pagpasipalun kon indi anay ako makabasa kang libro hasta sa panid 20. Kay gusto ko gid nga makasipal, ginhimo ko ang tanan, nag-uta-uta ako basa hasta natapos ko ang panid 20 kag amo to kag ginpasipal run ako kang paborito ko nga counter strike.

Nami run ang akun pagsipal kang nag-istorbo ang akun Tiyo kay gusto na man magsipal. Pirmi kami gaaway kang akun Tiyo kon magsipal ako kay nagainagaway kami. Hay, maan, ka mal-it run kang akun Tiyo gusto na pa magkumpetensya sipal kanakun counter strike. Sa kainit kang ulo ko, nag-uli ako sa balay kag wara run ako nag-igma hay wara ako gana magkaun. Ginkaraan ako ni Mommy kay daw kalabera run kuno ang akun lawas, busog lang mata ko pero wara ti sulud ang akun busong. Pero wara gihapon ako nagkaun hasta nga naturugan ako.

Mahamuuk ang akun pagturog. Rigto ko nasapwan ang akun kaugalingun sa lugar nga nakita ko sa counter strike.

“Ano man rugya ako sa sulud ka kompyuter?”

Kang hinali lang may nabatian ako nga lupok, kinulbaan ako dayon. Ginpangita ko ang akun ginikanan kag ang tatlo ko ka bugto nga babayi. Gasinggit run ako ka, "Mommy, Daddy," pati ngaran kang akun mga bugto, mga katiyaan, kag Tiyo pati run si Mama ginasinggit ko run samtang nagapangita kananda pero wara ko gid sanda makita.

“Sa diin kamo? Andut ako lang dya sara?”

Tapos nakita ko gapinalagyo ang mga katawhan, madasig ang anda pagdalagan kay ginalagas sanda kang mga terorista sa counter strike gani nagdalagan man ako.

“Wara ako ti armas. Ano pinduton ko, ano pinduton ko? Sa diin run ang akun mga imaw nga suldado? Ubos run sanda palagyo ako lamang ang nabilin. Nagdali-dali ako dalagan para manago kay nagarapit run gid sa akun pamatian ang galinupok nga akun nabatian.

“Diyos ko, diin ako maagto puro pasikot-sikot run ang lugar nga dya?” Nagkuub run lang ako sa akun ginatindugan kay nakapoy run ako sagi dalagan, kang hinali na lang may nahulog nga tirador. Kang akun tangraun, nakita ko ang Angry Birds nga kolor pula kag naghambal, “Gamita, gamita ang tirador,” kag tana naglupad.

Ginpanirador ko ang mga terorista nga nagalagas kanakun halin sa akun ginapanaguan nga lugar. “Mayad man dya tirador kontra armas?”

Duro ang akun naigo nga mag terorista ugaring sa urihi ko nga pagtamwa, granada run ang anda gintablug kanakun gani nagdali-dali ako dalagan. Mayad lang kay nakahalin lang gid ako bag-o naglupok ang granada. Madasig ang akun pagdalagan, wara ti pahuway hasta makaabot ako sa madulum nga lugar.

“Ay, ano man gabii run?”

Nagduyu ako sa lugar kag nanilag. Daw tawhay run ang lugar. Wara run ako may nabatian nga linupok. Mapahuway anay ako kag mapungko sa idalum kang kahoy, pero kang hana run ako magpungko, may nakita ako nga sangka bagay nga malabug gani akun dya ginpurot kag gin-usisa kag rigto ko naman-an nga laser light gali.

“Yes! Kay rugya ang mga bagay nga kinahanglan ko, indi run ako madulman sa kagab-ihun.”

Gani gintestingan ko pasablab ang laser light kag nanguyus ako kay sa akun atubangan may lima ka zombie nga daw sa mga gutum. Nagsinggit pa gid ako kag nagladalagan tudu-tudo kay indi lang gali lima nga zombie ang nagalagas kanakun. Kaduro-duro kananda. Indi ako magpasugot nga himuon ako panyapon kang mga zombie gani nag-untat ako dalagan kag gin-sara-sara ko sanda tirador. Mayad lang kay kadasig lang matumba ang mga zombie sa tirador, bahul gid ang akun pasalamat sa Angry Birds nga nagtugro kanakun ka tirador. Naayawan run ako ka panirador kay ka duro-duro kanada rapit da run ako madab-ot bisan kuri magpanaw ang mga zombie.

“No choice. Madalagan run lang ako.” Turn left, turn right, jump, run, run, run, daw sa lugar ako ka Temple Run tulad kag duro-duro nga zombie galagas kanakun. May nabatian ako nga hagung kang helicopter. Kang akun tamwaun, mga fighter plane kag mga helicopter sa kahanginan kag ang nagasakay mga terorista kag mga alien. Wara run ako ti palagyuhan. Zombie, terrorista, kag mga alien run nagalagas kanakun. Dalagan lang ako nga dalagan. Turn left, turn right, jump amo ria ang limug nga nagsulud sa akun ulo. Rapit run gid sanda tanan, dapit nanda run ako madab-ot. Ang mga zombie sa lupa kag mga fighter plane kag helicopter kang mga terrorista kag alien sa kahanginan hasta nagsala ang akun pagtikang kag nakalumpat ako sa dagat dara singgit, “Tabang, Mommy!”

Amo to kag nakabugtaw ako. Kag nakita ko si Mommy sa akun tupad.

“Makaun kaw, Digs? Yapon mo run dya kay ala-sais run. Wara kaw pa kaina kaigma. Bangon run dyan.”

Dayon ko ginhakus ang akun nanay nga natingala kun andut ko to ginhimo kag dayon ko bangon kag magbuul kang kan-un kag dapli. Amo man to kag nagyapon run lang kami tanan nga magpamilya.

“Mommy, Daddy, umpisa tulad, pirmi run ako makaun. Masipal lang ako ka games kon Sabado kag Domingo. Matuon run ako tulad.”

“Very good, Digs. Kay napabayaan mo run pagkaun mo, turuka lawas mo tam-an ikaw ka niwang run. Naubos run ang oras mo ka games. Pati sa skul, hambal ni mam mo, nagakaturugan ikaw sa klase. Gani umpisa tulad no games kon may klase, tuon pirmi, obrahun assignment, kag magkaun pirmi. Indi magpalipas gutum, ha?”

“Yes, Mommy.”

Nami magsipal ka games, malingaw kaw gid kag daw indi mo pagbuy-an kon indi mo matapos ukon makalevel up ikaw pero mas nami pa gid kon dyan pirmi ang imong pamilya sa imo tupad. Gani ako tulad, good boy run.

- Katapusan -

* Litrato: Himo ni Rovio Mobile halin sa http://news.cnet.com/8301-30685_3-20023199-264.html.

]]><![CDATA[Ang Kama-kama sa Kantulan]]>Sat, 12 Oct 2013 21:50:33 GMThttp://dungugkinaray-a.com/mga-pasakup-2013/ang-kama-kama-sa-kantulan

Ang Kama-kama sa Kantulan
ni Tomas Magbanua Delgado

Si Sinto duro nga obra ang naman-an: mangayam ka halo, mangani sa Sabiagan, mang-atas sa sapa ukon mangupras sa andang kanyugan, kon magdaludo ang suba, manungya kang orang, manglakaak sa mga dargkul nga kabatuhan sa sapa kang Kantulan agud mapakaun ang anang pamilya sa anang pinangabudlayan.

Sangka adlaw kato, malulo nga naglihog si Sinto sa anang ti-ayon. “Abi, Teba, paggwaa ang bislig, mga taun, sungya ko, kag garawan hay managub ko to sa Igtuba, kag manungya ko dayon rugto ayon sa uro-iraya.

Naham-ot ang asawa, nahangyus kag naburung sa ginhingyo kang bana, hay sa kalawidun run kang binulan, kapira run magdaganas ang uran dara kang mga bagyo nga nag-aragi, wara man gid tana nagapamurus-purus kon ano himuon na.

Ginpairingan tana dayon ni Teba. “Aba, ano nga sahi kang hangin ang nagsulud sa utok mo man? Kang nagligad bulan, kuon mo salungkitaun ko si Berto hay mapahimo kaw ka bislig mo to sa taga-San Joaquin nga kilala mo. Kang nagligad semana pausagun mo pa raad si Toto sa Hamtik, pahinggaun mo pa to sa iraya ka banwa hay aga pa mapa-Sibalom kag mamaraklun kang riang mga ginapanghingyo mo?

“Hoy, Sinto, sa naman-an ko, wara run gawa ti gabaligya kang garawan ngara. Ilabi pa ang mga bislig ngara wara run ra gawa paggamita kang mga tawo sa baranggay nga dya. Paayawan mo pa kapasagap bata mo kang mga kagamitan mo ngara nga, kon binagbinagun, makapamana kamo manlu sa gabii.”

Nagduhung si Lolo Sinto, sa mainit nga mga pabati ni Teba. Dayon na dya sulang kang magin-ut pa gid nga mga panugdaun.

“Bugu dila mo, Teba, amo ra dali lang pagtuwas-tuwas na. Ang mga mal-am kag mga ulang ta kauna, tapat gid sa andang mga panugdaun sa kapanahunan ta kadya: ‘Indi kaw gid magsarig, sa imong pagkadalig, hay maskin gani ang tubig, inanay sa pag-ilig. Paghinugay kaw, daga sa linaw, ang tubig sa tinguranun sa tingadlaw pagabawiun.’

“Katong pag-inuran kag pagbinaha, wara man ta magutman, wara man ta magusla. May kamote kahoy, may banayan nga gapiyanpiyan. May mais, may balagun nga kamote nga gasapisapi. Indi mo ako paghikayan nga daw wara ko ti naman-an hay gapangita man ko ti pamaagi nga matibawasan natun ang gutum. Kon si Berto nga dyan lang sa atun ibabaw ang paramandayan, indi mo maagtunan, Sibalom pa ayhan nga kon indi ka pamaligya kararuton kag laswa sa tindahan, indi kaw panigana kwarta para sa imong aragtunan.

Si Toto ta ngara anad run ra suba-usaog sa banwa. Man-an na ra nga kadyang mga binulan mahapus lang mang-atas, managub taun, kag iba pa nga pamaagi pangita it darapli hay manayanaya kag mayad tyempo. Gani nga kon sarang man lang dya himuon ang pagpanakup ka kagang likwan, kalampay, ubog, kag tughod sa aga, andut himuon pa natun dya sa gabi-i? Mahal nga daan gas kag alkohol, no?

Daw natipungawan si Teba sa pinanghambal ni Sinto. Tampad kag id-id ang pagpaathag ni Sinto kay Teba. Naghinulsul nga nakahambal tana ka daw pangyaguta nga mga harambalun. Nakaginhawa it madalum kag pinatawhayan ang paino-ino nga nagpamati kay Sinto. Naghugnat ang maniki nga kalinung kag sa paino-ino ni Teba, indi matapos-tapos ang husayay kon wara it katuyuan nga pagahambalan. Gani sa mapinlanggaun nga limug nagbungat si Teba, ”Sinto, ti-ayon ko, dayon na harakhak kag magbaliug ka alima na sa anang bana, amo dulang dya siguro ang himuon ta. Ikaw dulang to matukad kay Berto, usisaun mo kon sarang kaw mahimuan ka bislig kang amigo mo ngato agud maman-an ta kon mabakal kita ukon manghuram ta lamang sa iba pagbalik mo. Ako takun, mausaog aga pa agud makapamaligya ako kang mga kararuton kag mga laswa hay Domingo sarum-an, sa Hamtik tienda. Pagka-Lunes ma-usaog si Toto agud makahingga tana sa iraya kang banwa kag makapamaraklun tana sa Sibalom kang mga ginpangbilin mo pagkaaga. Buul mo buut ko hambalun?” Kag tumago lang si Sinto. Naman-an na palangga tana ka asawa na kag palangga na gid man si Teba.

Kag natigayon tong andang pinanghambalan. Nakapuropanihol man si Si Sinto samtang nagahimo padugmon (mga tinumpok nga bato sa tunga ka sapa). Sa pinsar na, dya maganyat ka duro nga likwan, ubog, tughud, kalam-pay, kag bagtis. Gintabunan na dayon ka layung nga karay ang mga tinumpok nga bato agud indi mainitan. Tantya na nga kon indi lang ang baha manglulus kang bato sa sapa, may bul-un gid tana maskin kalampay lang dyan ukon tampuka. Nasigahum na man nga kon magkaraanod ang mga padugmon kag magdalum tubig sa lib-o, may ugdok ukon sili, bislig ang itagub rugto, mahimo man tana nga manglambo. Bahul gid sarig na kapin pa nga kabulig na ang anang pamilya gani dali lang magdinarag-un tana.

Paugsadun tuyo na nga mangladlad ka anang mga taun rugto rapit sa anang mga padugmon. Ang bislig, rugto na itangab sa idalum ka lib-o, sa dalipi nga may gikab-gikab. Pananglit gid man magbaha, tultulon na dulang ang sapa paagto sa suba manungya sa kilid ka pangpang, hay sigurado mabuta gid anang puyo-puyo ka orang.

Kon atun dya paharub-harubun, si Lolo Sinto nga dya batid run gid sa anang mga hirimuon. Ang sapa kang Kantulan gailig dya paagto sa suba ka Maslug, kon sa diin dya magadapun sa Suba kang Hamtik. Dya anang naagyan sa anang pagpanglugayawan sa palibot nga mga kabaranggayan kang Kantulan: Manaling, Pasu-Hungaw, Manana-y, Botsawa, Sabiagan Sulok, Bulutinaw, Langka, Ulay, kag Dapdapan.

Kahapunanun kag ginlantaw ni Lolo Sinto ang anang mga taragban ka taun. Gani nangali anay lima ka bilog kayus, nangluk-ad tatlo ka bilog lahin nga niyog, ginsugba na sa anang dinabukan para magpanghamut, dayon pinangihad na kag putson sa malapad nga dahon ka talus. Nag-uli anay kag pinamutang tong mga paraun sa mga taun kag bislig. Pagkakasisidmun, nagpanagub run si Lolo Sinto marapit sa anang padugmon.

Pinanilagan na anay hay basi kon may “magbantay kag magsalakay” sa di malatu nga tinion nga wara run ti gabantay. Dayon hinay-hinay na nga ginbayaan ang anang mga tinagban. Pagtagub na ka anang bislig sa dalum ka lib-o, rugto na gintangab sa dalipi nga may gikab-gikab.

Lapyo gid ka mayad si Lolo Sinto pag-uli na sa andang balay. Pagkatapos na iyapon, nagpahilayhilay sa kawayan nga katre. Batian na pa ang huni kang bukaw (tulakbaw), tukmo kag, tagwati. Wara na madiparahan nga naturugan run tana.

Pagkaaga, timprano pa nga ginlatas ni Lolo Sinto ang pasungsong nga aslug kang sapa paagto sa anang mga tinagban. Garing, dyanay kaw, andut nga amat-amat galubug tubig ka sapa ngadya haw? Ginlantaw ni Lolo Sinto sa unahan kag haros magtugub run ang lubug ka tubig halin to sa una nga tinagban tubtub sa anang ginatindugan. Buut mang-usisa si Lolo Sinto kon ano nga sahi ka sapat ang nagkalu kang tubig sa sapa. Sige na usoy hasta rugto pa gid sa una na nga tinagban. Nagdara dya kana kang kakulba hay sa anang pag-usoy pasaka, ang lubug kang tubig nadura. Buut hambalun rugto nagtakas ang kon sin-o man dyan, karbaw, taho man, ukon agta. Wara gid to masapwi. Si Lolo Sinto daw indi magpati. Naguba run ang adlaw na sa pagkonsumi. Naman-an na pagnakalu kag naglubug ang mga tinagban wara gid ra it suhot pagkaaga. Namuypuy siko ni Lolo Sinto. Pinangbutwa na ang anang mga taun. Maiwat ang darapli hay naghuruplaag ang mga suruhuton. Pinangtuwang-tuwang dulang ni Lolo Sinto ang anang mga taun kag bislig. Nag-uli nga luya lawas na. Mayad gid lang tabi may pirang nahut nga kalampay kag likwan. Kulang pa gani nga darapli para sa tatlo ka taho kang sangka pamilya. Namasul si Lola Teba:

“Te, nagsarig kaw gid kang imong pagkadalig? Hmp! Ang tubig nga lubug naga-ilig man! Nami gani to hay ginkalu. Matiriripon ang mga suruhuton. Hay kon ginhulat mo tag-irinit, duro suhot mo indi pa mag-init ulo mo.”

Galibug gid ulo ni Lolo Sinto. Sa bilog na nga kinabuhi amo pa lang tana inagyan ka pagpasipala sa anang gin-obra. Daw indi tana katurog ilabi pa nga nangara ruman si Teba. Daw mabaris tana, garing hay indi na makita ang anang pangontra.

Gani, hapon pa lang nagbaid run sanggut si Sinto. Namaghut sa darwa ka puno nga niyog kag manuba. Gaugtum nga nagakirimudon kag magpanumpa. “Kon sin-o kaw man peste kaw, sagapun ta kaw kag baghutun ko liug mo. Indi mo ko pagtirawan hay patyun ta timo.” Kag nanagub ruman si Sinto kato lagi nga hapon.

Nagatarithi kang pagkaaga, bagay nga mainandamun ang pangalihuk ni Lolo Sinto. Imbes nga mag-usoy tana ka sapa, rugto tana naniribay sa inas kang binit kang sapa, ugaring malusong lang tana kon dali dulang tana mamutwa. Rapit run tana sa una na nga burutwaun kang may makita tana nga…kama-kama!

Unano nga pagkataho nga ang kataasun wara gani it tatlo ka dangaw halin sa ulo paagto sa anang kahig. Gapangahig ka baras sa idalum kag tubig kag nagapangrumpag kang mga bato nga padugmon. Nagmurarag mata ni Lolo Sinto. Ginpunggan na anang kaugut kag ginsaway ang unano.

”Indi pagdayuna rang ginapanghimo mo. Amo gali nga lubug ang sapa nga dya hay ginakalu mo kag mangrugho kang padugmon ko nga mga bato!”

Daw indi ka sabat ang kama-kama garing pirit nga nagtangram kag nagtikab:

“Ha? Indi lang ako pagsiluti. Patawad hay nagapanagadsad lang ako. Basi may bulawan ang mga baras kang sapa, kag may oroyasun sa idalum kang bato nakun makita.”

Pumarapit si Sinto kag gintugul ang pantog kang kama-kama, kag dayon pautwas nga naghambal.

“Panagadsad gali, ha? Ano nga bulawan sa idalum ka mga baras, kag mga oroyasun sa idalum ka mga bato ang ginangasal mo? Halit kaw sa mga pamilya rudya kag sa mga taho nga nagapangita it pangdarapli parehas ko. Indi kaw dapat mabuhi imaw sa mga tao.”

Dayon naghunos kang sanggut si Lolo Sinto kag gingutrab ang pantog kang kama-kama ngato. Nagtiyabaw ang kama-kama.

“Hangganggak! Hangganggak! Hangganggak!” wa’t patay ang anang pag-uraruy. Nagatumbo-tumbo sa tubig kag magpatigpasaw samtang si Lolo Sinto gatalang-talang, gasala-sala kon ano to ginhimo na. Kang urihi ginpakamayad na dulang nga bayaan na dulang tong lugar pati ang anang mga tagub kag bislig kag balikan na sa tuyo nga magpataruti pauli kag kon ano ang nagkaratabo, ang anang pamailya dapat una nga makamaan.

Kag ginsugid ni Lolo Sinto ang bug-os nga hitabo sa anang pamilya kag kasiringan, nakanugunan kag nasari-sari ang huna-huna kang mga nagpaparamati. Indi gid man malikawan ni Sinto ang laslas ka baba ni Teba kapin pa nga daw maduraan tana ka sapa nga parangabuhian.

Ang kama-kama wara maman-i kon napatay gid man bala ukon may nagbuul kana rugto sa may sapa, hay kang pagkasunod nga adlaw, gin-agtunan ni Sinto ang lugar kang hitabo kag wara run to ti kama-kama nga nagatumbo-tumbo nga nagauraruy kag nagapabusug sa kasakit.

Indi mamasnga-an kon sa ano nga kabangdanan, ang pamilya ni Lolo Sinto daw ginsumpa kang mga maligno. May bes nga aga, ang balay nanda gatay-ug. May bes man nga galinog. Si Toto ang una nga naukpan ka pagtimalus kang kama-kama sa Kantulan. Ang una na nga ginbatyag, pangadlay lang man, dayon dya naglala, kag nagparangluya ang kalawasan. Sa urihi naduraan gana magkaun, nagniwang nga nagniwang nga nagpadali kang ana kamatayun.

Si Lolo Sinto wara ga rende sa mga pangandam kang mga kaingud kag mga kumpare. Bisan pa nga nagsaylo sanda ni Teba ka burugsukan rugto ayon sa ilawud, padayon tana nga gapangita ka andang kinawara. Sa aga gapangita urobrahun agud may inogkaun, dayon mauli sa balay kon maghapon.

Sangka aga kato, naman-an man ni Sinto nga nagaguum-guum ang gal-um. Ambay kon andut manungya gid tana to ayon sa Igtuba nga dyang lugar rapit run ayon sa suba. Nakita na nga gadaludo run hay amat-amat galubug ang tubig. Abi na duro masulud nga orang sa puyo-puyo na kadya. Malawid-lawid man gawa ang anang panungya kag duro run gawa sulud kang puyo-puyo na kang matalupangdan na nagasulug run tubig sa palibot na. Nakulbaan tana. Brubhay may nagragasa. Bulos! Dara kang baha! Bumaruron si Sinto, ginlulon kang mga kahoy, siit ka kawayan, kag daragkul nga mga rurok nga gintunaan kang maligwin na nga kamatayun!

Ginpaminsar kang mga tumanduk kag kaiping nga kabaranggayan nga kon mayad lang ang ginpakita ni Sinto sa kama-kama kag wara na ginpintasan, basi tuod nga may bulawan kag oroyasun sa sapa kang Kantulan.

Si Toto una napatay, si Sinto patay run man. Si Teba bay? Ah...ti kon buhi pa tana, siguro gaparapanampuay ria. Pero kon patay run gid man tana…sa kabuhayun run gid man abi kato nga mga dinag-on, rugya nagtapos ang atun nga istorya.

- Katapusan -

* Litrato: Halin sa http://telacrente.org/2010/09/18/sera-que-duendes-existem/.

]]><![CDATA[Hardin kang Eden]]>Sat, 12 Oct 2013 04:01:19 GMThttp://dungugkinaray-a.com/mga-pasakup-2013/hardin-kang-eden

Hardin kang Eden
ni Celestino Salmorin Dalumpines

“Hay, maan, Mommy. Basta gusto ko baklan mo gid ako ka manyika nga ria.”

“Shine, sa sunod lang bala. Di bala masimba ang agto natun rudya?” paintindi ni Crisanta sa anang bata nga kaina pa liwan-liwan nga baklan tana kang manyeka.

Ul, ul, taghol kang ayam sa binit kang dalan.

“Tse!“ sinipa ni Shine ang ayam kag nagdalagan dya parayu. “Nagpati man kay Mommy,” dugang pa ni Shine samtang nagapasulud sa simbahan.

“Limos bi, day, bisan pisos lang. Maluoy man kaw kanakun. Wara pa ako makaigma,” pagpangayo kay Shine kang sangka mal-am nga nagakudug-kudug sa kagutum.

“Dya ruman kita. Abi, ridto pangayo sa iba. Istorbo!” singgit ni Shine sa nagapanglimos.

“Shine, hoy, bukut ti nami ang ugali mo nga ria,” gulpi nga nahambal ni Crisanta.

“Ay, Ne, may nakita kaw bala nga bata, daw pareho kanimo katas? Itum man bayo na. He…he,” pamangkot kang sangka ati kay Shine.

“Aba, abi mo kanakun information center. Maan kanimo basi ikaw tana ang nadura kag bukut ang apo mo.”

Amo dya ang mga rason kun andut tamad si Shine magsimba kada Domingo.

Si Shine sangka bata nga nabuhi sa mahamungaya nga pangabuhi. Grade III sa sangka kilala kag para lang gid sa mga bahi nga eskwelahan. May pagkatamad kag suplada. Sa balay nanda…

“Ikaw ha pira, run ka beses nga ginahambalan kang ugali mo nga ria,” nagaugut nga ginsukmaan ni Crisanta si Shine.

“Hay, maan kanimo, Mommy. Kondi indi mo ako pagdarhun magsimba,” sabat ni Shine samtang nagaturuk kang TV.

“Bukut rason ria, Shine, para indi kaw magsimba kada Domingo,” paathag ni Crisanta.

“Hu, ano ruman ang ginabaisan nyo nga darwa, Crisanta, Shine?” pamangkot ni Lola Asyang.

“Pati ang pihak baryo natinglan ka mga limug ninyo,” sugpon pa gid ni Lolo Asyang nga ginatudo-tudo kang baston ang magnanay.

“Hay, maan dyan, Nay. Hu, dya apo mo. Ikaw run gani ang istorya kana,” pagkatapos maghambal nagtalikod si Crisanta diretso gwa kang mansyon.

“Andut ruman kamo nagadiskusyon ni mommy mo ha, Shine?” pamangkot ni Lola Asyang.

“Ano man abi tana, Lola, ginapirit takun ni Mommy masimba. Sus ah. Kaurugut ang mga nagapanglimos sa gwa kang simbahan,” eksplikar ni Shine.

“Kag tungud dyan kara tamad kaw magsimba. Insakto ako?”

“Daw amo gid ra, eh,” sabat ni Shine.

“ Hay, maan nimo, Shine. Gamay kaw pa gani amo run ria ang ugali mo. Amo gid ria ang kabuhi, may pobre, may mangaranun. Pasalamat kaw hay ginbata ikaw nga may gamay nga natipon si mommy kag si daddy mo. Ti, kondi mahamungaya timo. Kag dapat maman-an mo ang magsunod sa mga ginatudlo kag mga ginabilin kang mga ginikanan mo,” laygay ni Lola Asyang.

“Kag sala nanda hay wara ti nasuptan ang ginikanan nanda,” singgit ni Shine samtang nagakaun kang sandwich.

“Shine, bukut amo ria.”

“Sus, pareho lang man ria gihapon.”

Wara ti may nahimo si Lola Asyang. Sangka gabii…

“Si…sin-o kaw?

“Ako ang guardian angel mo,” sabat kang bahi nga nakaputi kag may pakpak.

“Ha, kag sa diin kita?” dugang nga pamangkot ni Shine.

“Rudya kita sa Hardin kang Eden,” sabat kang guardian angel.

“Ano? Di bala…?”

“Huud, Shine, rudya sa lugar nga dya nagaistar si Adan kag si Eba, ang una nga mga taho sa kalibutan.” pagpaathag kang guardian angel. “Ay, raay, run tanda nagapaagto,” dugang na pa ka dya.

“Ano, danay kaw… daw… daw si Mommy kag si Daddy man dya,” hambal ni Shine sa anang kaugalingun.

“Maayad-ayad gid nga pag-abot, Shine. Ako si Eba,” sug-alaw ni Eba nga may matam-is nga yuhum sa anang uyahun.

“Ha?! Mommy, ikaw ria?” pamangkot ni Shine.

“Shine, bukut ako si mommy mo. Kag dyaay si Adan ang bana ko,” pakilala ni Eba sa anang bana.

“Daddy, ikaw ria?” pamangkot ni Shine kay Adan, dayon hakus hay buhay run abi nga napatay si daddy na.

“Shine, bukut kami ang mga ginikanan mo. Dali malibot kita sa paraiso,” panghagad ni Adan.

Gani ginlibot nanda ang paraiso.

“Waw, nami-nami gid tana ang lugar nga dya ba. Duru-duro ang mga daragkul nga mga bulak. Lain-lain pa ang mga kolor. Kag hmmm (nagginhawa kang madalum para mabatyagan ang kapreska kang hangin)… tam-an ka preska ang hangin. Nami rudya magsipal,” masadya nga nasambit ni Shine.

“Huud, Shine, tanan pwede mo mahimo mo sa lugar nga dya. Pero tandaan mo lang ha, nga indi mo gid pagkan-un ang bunga kang kahoy nga raay sa tunga,” paandam ni Adan dungan tudu kang kahoy sa tunga kang hardin.

“Ha?! Andut haw?”

“Basta, Shine. Indi pwede para kanatun nga pupuon kag kan-un ang prutas na karia,,” paathag ni Adan.

“Sige.”

“Sige, rudya lang kaw anay ha? May agtunan pa kami,” lisensya ni Eba.

Ginpahalin lang ni Shine ang mag-asawa kag….

“Sige. Hay, salamat… ha… ha… ha.Wara run tanda. Sus, ah. Andut nga indi ko pagkan-un ang bunga ka kahoy nga ria? Gutum run ako kag turukun ko pa lang gatururo run tana laway ko.”

Ginpupu ni Shine ang bunga nga pwede madab-ot kag ana dya ginkaun.

“Waw, tam-is gali dya. Andut haw nga indi ko dya pagkan-un. Sus, si Adan kag si Eba man mga daluk-dalok. Gusto nanda sanda lang ang makatiraw kadya.

Kag gulpi….

“Ha… ha… ha….”

Gulpi may nagtuhaw nga bahul nga laki, maitum, kag may sungay. Bahul-bahul ang anang mga mata nga nagapurula.

“Sin-o kaw?”

“Ako si Satanas… ha… ha… Wara kaw gid ti ginasunod. Wara kaw gid ti ginapati. Wara kaw gid ti ginarespeto. Mayad man ria para may madara ruman ako sa impyerno. Ha…ha…ha….”

“Ha?! Indi ako. Indi ako magtawas kanimo. Indi!”

“Ha….ha… Wara run kaw ti mahimo. Idarhun ko gid ikaw sa impyerno. Amo ria ang bagay kanimo hay tam-an gid ikaw ka suplada. Dali run…Dali run….”

“Indi!”

Blag. Nahulog si Shine sa anang katre, kag….

“Diyos ko, ano ang natabo kanakun? Aguy, sakit ba. Naano ako man? Damgo ko lang gali si Satanas nga to pati ang paraiso?” ang sulud kang anang pinsar. “Karadlukan gid. Indi gid takun magtawas kana sa impyerno. Hu…hu…hu…” hiribiun ni Shine.

Gani, “Mommy, bugtaw run. Alas syete run. Masimba pa bay kita kadya,” hambal ni Shine.

“Ha?! Milagro,” hambal ni Crisanta nga natingala gid sa ginhimo ka bata na.

“Sige, Mommy, pukawun ko anay si Lola.”

Nagwa si Shine sa kwarto ni mommy na kag nag-agto sa kwarto ni Lola Asyang nga masinadyahun kag nagakanta-kanta kang, “This is the Day.”

“Lola, bugtaw run, masimba pa bay kita.”

“Huud. Dali lang gid ha?”

“Sige, Lola.”

Pareho ni Crisanta, natingala gid dya ka ginhimo ka anang apo. Sa gwa kang simbahan…

“Mayad nga aga kaninyo. Dali kamo may itugro ako kaninyo. Lola, dya para kanimo. Ikaw ano imo ngaran?” pamangkot si Shine sa bata nga bulag, gisiun ang bayo, kag imaw ka mal-am nga nagapakalimos.

“Betty,” sabat kang bata.

“Betty, nami nga ngaran,” may binuul si Shine sa anang bag kag gintugro na dya sa bata. “Betty, para gid dya kanimo. Bag-o ko ria nga manyika. Andaman mo ria ha?” dugang pa ni Shine.

“Salamat gid,” masinadyahun nga nagatumbo-tumbo parayu ang bata.

Ginkupkupan ni Crisanta si Shine kag nagturuk sa langit nga nagatururo ang anang mga luha.

“Salamat gid, Diyos ko, hay nakamarasmas gid man ang bata ko kag nagbugtaw run sa masayud na nga ugali. Kabay pa tayuyon na run dya nga himuon. Salamat gid.”

“Mommy, andut gahibi kaw?” pamangkot ni Shine kay Crisanta, dayon buul kang anang panyo sa bulsa kag ginpahidan ang luha kang anang mommy. “Mommy, salamat ikaw gid ang guardian angel ko,” katapusan nga nabatian kay Shine kag gindapit na si Lola Asyang kag si mommy na pasulud sa simbahan.

- Katapusan -

* Litrato: Himo ni Andrew Annenberg halin sa http://andrewannenberg.com/Portfolio/Garden_of_Eden/Garden_of_Eden_large/garden_of_eden_large.html.

]]><![CDATA[Ang Buktot sa Kamalig]]>Fri, 11 Oct 2013 20:11:20 GMThttp://dungugkinaray-a.com/mga-pasakup-2013/ang-buktot-sa-kamalig

Ang Buktot sa Kamalig
ni Teodulfo Abella Naranjo

Nagapungko tana sa halintang kang hagdan nga tatlo ka tapak ang kataas halin sa lupa nga ginatindugan kang kamalig nga human sa kawayan kag nipa. Kawayan man ang hagdan nga ana ginapungkuan. Lantaw sa punta kang dalan nga tadlung sa agsadan kang hagdan nga ana ginapungkuan ang ginahimo na. Nalangkag run tana nga maabot ang ana ginahulat. Hapon run nga dali run lang maghinalup ang adlaw kag gutum run tana. Wara gid tana kinaun halin kaina kang ana igma nga darwa lang ka bilog nga kalampay nga sinanlag ang ana dapli. Mayad raad kon kan-un nga bugas kang paray ang gindaplian na kang kalampay pero tinig-ang nga bugas kang mais ang ana ginhamal dara usap kang kalampay. Pamatyag na indi gid pareho kanami kan-un ang tinig-ang nga bugas kang mais kaysa tinig-ang nga bugas kang paray.

Si Casturnino dya. Ang anum ka tuig nga lalaki nga bata. Mayad raad kon amo lang dya tana. Ugaring lain tana sa normal nga lalaki nga bata. Amo gani dya nga rugya tana pirmi sa kamalig nga wara ti iba ukon kaimaw hay nahuya tana magsimpon sa iba nga kabataan nga hitso ang panglawas nga wara depekto. Ano abi hay buktot tana dya si Casturnino. Daw may bungsod kang kama-kama ang ana dughan kag likod. Bugu ang ana lawas hay daw nagkuru ang mga tul-an nga nag-agto sa ana dughan kag likod. Ti, magsipal gani si Casturnino imaw sa iba nga kabataan, kaluluoy lang tana sa pasabuyat, yaguta, kag tamay sa ana pagkabuktot. Panawag kang iba nga kabataan kay Casturnino, daw likod kuno kang bao ang ana likod. Para labi nga kadlawan, ginahimo pa nanda nga paktakun ukon palantu si Casturnino.

“Nagaano si Casturnino kon nagakaturog? Hay indi makakaya kang tadlung tungud nagabungsod ang ana likod?” yagum-at kang bata nga lalaki man nga si Darwin. Ginhapuhap pa ang nagatyundu nga likod kang buktot.

“Syempre nagatakilid, eh…Hay indi man makahapa hay nagabuslo ang ana dughan. Ha…ha…” dara kadlaw man nga sabat ni Bong nga hinay nga sinumbag ang butkun ni Casturnino.

“Sala kamo nga darwa,” nagharakhak man nga entra ni Boboy nga nagparapit gid sa anda ginayaguta. Ginkusi dara patanga kang silang ni Casturnino. “Di bala, Buk?”

“Ano nga Buk? Indi bukbok si Casturnino. Ginaislan mo ang ana ngaran kang indi amo,” bais ni Boboy.

“Indi bukbok si Casturnino ang gusto ko ikuon!”

“Ti, ano?”

“Ang kuon nga Buk, Buktot!” medyo gasud ni Boboy.

“Ay, gali? Husto kaw gali, eh…Ti, nagaano gid si Casturnino kon nagakaturog?” pasikto ni Bong.

“Kon nagakaya, nagahapa, ukon nagatakilid, indi sigurado,” esplikar ni Darwin. “Ang sigurado amo nga nagapirung gid si Casturnino kon nagaturog, di bala?”

“A-aba, matuod gid man, no?” kumporme ni Bong nga daw naminsar kang madalum. “Pareho man lang natun si Casturnino nga nagapirung kon nagakaturog. Taramdan dya nga indi ta dapat mulayun si Casturnino hay pareho man kita kana nga nagapirung kon nagakaturog. Pareho kita kana nga may huya. Nasakitan kon ginpakahuy-an. Gani sorry, gid, Casturnino sa amun pagtamay kanimo…” pautwas pa ni Bong nga ginpisil ang butkun kang buktot. Daw uloulo nga indi dya maglain ang buut.

Wara limug nga ginsabat si Casturnino. Hipus lang. Pero buhaybuhay, nakita nanda nga naghibi ang buktot. Nagapisngu. Likod kang ana palad ang pinahid sa ana luha. Nagtikang parayu.

Nagtinurukay ang nabilin nga uslitun nga mga bata. Daw nagbinasulay sa pagkahuya nanda kay Casturnino.

“Ano bi kamo hay pinatam-an gid ninyo si Casturnino. Buktot run ang bata, hikayan – tamayun pa ninyo…to, naghibi! Nasakitan gid! Wara kamo pasunaid. Kon kamo abi sa lugar ni Casturnino?” pamasol ni Bong sa mga nagtamay sa buktot.

Wara bisan sara nga nagsabat kay Bong. Nakahangup – nakabatyag siguro nga nakasayup sanda kay Casturnino sa pinabutyag ni Bong. Amo siguro hay mga bata pa sanda nga wara kamaan kang resulta kang anda ginhimo nga pagtamay kang depekto kang lawas kang pareho nanda nga bata.

Halin kato, bisan nagpakita kang pagkilala kang anda sayup nga pagmulay kang pagkabuktot ni Casturnino, wara dya makapaumpaw kang nabatyagan nga kasakit kang buktot. Nagdugang gani ang nabatyagan na nga kahuya sa ana kaugalingun. Wara run si Casturnino nagasimpon ukon nagapakigsipal sa kapareho na nga mga bata. Indi na run gusto masakitan liwan sa pagtamay kang iba nga kabataan kana. Pareho bala nga nahadlukan gid tana tamayun liwan.

Nakamaan ka dya ang nagasagod kay Casturnino nga ana tiya hay nailo run tan sa ana nanay nga napatay nga si Anesita. Rugya sa kamalig ginapatiner ang buktot kon adlawun. Ginahatud tana rugya sa kamalig kada aga kang ana tiya nga libayun kang ana nanay. Gusto man kang tiya ni Casturnino nga si Lucila nga indi pagtamayun kang iba nga kabataan ang hinablus na nga buktot. Gani ginaawatan na gid kang ana tiempo ang paghatud kay Casturnino rugya sa kamalig, sobra sangka kilometro and karayu sa anda balay. Naluoy gid tana sa ana hinablus nga daw ginapasipad-an lang kang iba. Pati gani si Tomas nga tatay ni Casturnino haros wara nagasapak sa dyanag anan bata. Rason na, buktot man kuno si Casturnino nga wara man pulos sa urihi. Usik lang kuno sagod sa bata nga buktot. Mayad pa gali sagod sa ayam kaysa bata na mismo. Daw ano ka kubus ang intiendi kang tawo. Andut may tawo nga pareho kay Tomas nga amo ang pagtratar sa ana bata? Indi bala nga iba, sa ngaran nga ana bata, katipik kang ana kusug, tul-an kag dugo, obligado tana nga palanggaun dya ano man ang kundisyon kang ana lawas. Amo dya ang iba nga mga tatay ukon ginikanan sa anda bata. Mapaanggid sa sapat si Tomas hay wara gali tana baratyagun sa ana bata bisan buktot.

Radd bangud may depekto sa lawas si Casturnino, dapat patungdan gid dya ni Tomas kang tanan nga pagtatap sa pagpalangga. Bangud may depekto dapat buligan. Hay kinahanglan kang may depekto ang bulig. Pero baliskad agali tana si Tomas. Nagadis-ayri magbulig sa may depekto. Bata na pa nga ilo run sa nanay.

Kon Andut nagapungko rugya sa halintang kang hagdan si Casturnino kag nagalantaw sa punta kang dalan paagto rugya sa kamalig hay ginapanuruk na nga maulpot run sa dalan si Lucila nga ana tiya sa pagbuul kana hay hapon run. Rugto lang si Casturnino kon gabii sa balay nanday Lucila. Pero kon adlawun, rugya tana sa kamalig agud indi tana makasimpon sa kabataan nga nagayaguta kana. Ano hay tinubuan tana kang pobia sa mga hambal nga nagayaguta kag nagatamay kana. Nagadugang lang ang ana pagkaluoy kag kahuya sa ana kaugalingun. Kahuya nga pamatyag na, tana ang pinakawara-pulos nga bata sa kalibutan, wara may gusto mag-imaw kana luwas kay Nanay na Lucila nga libayun kang napatay na nga nanay. Si nanay na lang Lucila ang naman-an ni Casturnino nga nagapalangga kana bisan buktot tana. Pati mga bugto na nga iba nanutaran na may kalas-ay ang pagtratar kana. Wara sanda kawili mag-imaw kana.

Maskin bata pa tana nga anum pa lang ka tuig ang edad, nagabatyag man tan kang kapung-aw sa ana pagsolo nga wara iba sa kamalig. Masami nagalantaw tana sa bintana. Nagaturuk sa marayu. Ang pagpanumdum nga gusto na man raad magsipal imaw sa iba nga kabataan pero ginayaguta kag ginatamay tana, nagasakit kang ana buut. May bes nga nagahibi tanan. Indi na mapunggan ang pagturo kang ana mga luha.

Matak-an gani tana lantaw sa bintana nga wara nagalugpay sa ana paghibi, nagapanaog sa kamalig si Casturnino. Nagaagto sa mga kahuykahoy nga marapit sa kamalig. Nagasagap tana kang bunga kang mga kahuykahoy nga sarang na makaun. Nagaumpaw ang kasakit kang ana paghibi labi run gid kon bagnas ang bayabas nga ana ginakaun. Pati ang ana kagutum, hay indi saburuso ang ana ginapamahaw kon aga kag igma kon udtong adlaw, nagaumpaw man sa ginakaun na nga bayabas.

Nakakita kang mga mais nga burug-on run ang mga bunga, nag-agto rugya si Casturnino. Medyo marayu dya sa kamalig pero naganyat gid tana magpuksi kang bunga kang mais. Naman-an na nga panakaw ang ana ginahimo pero nangilagkilag tana anay basi may makakita kana. Nasiguro nga wara gid, apat ka bilog nga mais ang ana ginpuksi.

Dara ang nabuul nga mais, nagbalik tana sa kamalig. Nagdiretso sa palayas kang kamalig nga may dapog sa lupa. Inupakan na ang mga mais. Nagdaig kang kalayo hay may pusposro man sa binit kang dapog. May kahoy nga inoggatong kag layung nga lukay kang niyog nga inogpaamak sa idalum kang dapog. Bata pa si Casturnino pero maaram run magsungol kang kalayo nga rahaan kang kon ano. Pirit na nga ginahimo dya para makabulig sa mga hirimuon sa dapog.

Matapos magdabadaba ang kalayo sa dapog kag baga run lang ang nabilin, binuog rugya ni Casturnino ang inupakan run nga mga mais. Kinuyaban na kang kararaw ang baga para magdugang ang kainit nga madali makaraha kang mais. Mayad hay may gamit sa kamalig nga kinahanglan sa hirimuon rugya. May lusong man gani kag hal-o nga sa lupa lang sa kilid kang kamalaig nga may palayas nga atup.

Nagahinamput tag-irigma pero pinalabi ni Casturnino kaun kang mais nga ana binuog. Mas nanamian tana magkaun ka dya kaysa balon na nga kan-un nga mais pero asin lang ang ana dapli. Pasalamat tana ka dya nga adlaw nga nakasayo tana sa kamaisan nga may bunga run nga burug-on. Nabusog tana bisan wara dapli hay nami gid man kan-un ang mais nga binuog.

Sangka adlaw, kan-un man gihapon nga mais ang balon ni Casturnino para sa ana igma rugya gihapon sa kamalig. Gutum run tana hay marapit run mag-alauna sa hapon pero wara tana gihapon makaigma. Nalas-ayan tana magkaun hay wara isapi nga dapli sa mais gihapon nga kan-un nga ana balon. Kaina pa ang paminsar na kon ano ang sarang na idapli. Napinsar na nga niyog nga butung ang pwede na idapli. May mga niyog man nga may bunga sa ubus kang bungyod nga ginatindugan kang kamalig. Pero indi tana kamaan magsaka sa niyog. Indi makasarang ang ana kagamay magsaka kag magbuul kang bunga kang niyog. Gani wara tana mahimo.

Nadumduman ni Casturnino nga may munga nga manok gali nga nagaitlog sa pugadan nga natapik sa mataas nga gwa kang dingding kang kamalig. Nalataw na kahapon nga pito ukon walo run ka bilog ang itlog sa pugadan. Nga kon bul-un na ang sangka bilog nga itlog, tanukun kag idapli, indi matandaan kang ana tiyo nga si Tay Kanor na nga bugto kang ana nanay nga napatay run. Ana ni Tay Kanor na ang munga nga nagaitlog sa pugadan. Ana man ka dya ang kamalig nga ginatiniran ni Casturnino kon adlawun.

May ginkuon ugaring si Tay Kanor na nga indi gid pagbul-an ang itlog sa pugadan hay pabutwan kuno kang ana tiyo. Gusto kuno ka dya nga paduruhon ang ana mga manok rugya sa kamalig. Naghuud man tana sa amo nga ginkuon kang ana tiyo.

Ugaring tungud gusto gid ni Casturnino makadapli bisan itlog lang sa kan-un nga bugas kang mais, wara na sunda ang amo nga ginkuun kang ana tiyo. Kinuot gid ni Casturnino ang sangka bilog nga itlog sa pugadan, Linaga na sa kuron sa dapog. Pagkaraha, dayon na kaun. Tungud masami nga wara dapli magkaun, pamatyag ni Casturnino nabusog gid tana bisan sangka bilog lang nga tinanuk nga itlog ang ana gindapli.

Pagkatapos na kaun, mauti nga sinigput na gid tipon ang mga pingas nga alukaba kang itlog nga ana ginkaun. Nahadluk tana nga makita ni Tay Kanor na ang pingas nga upak kang itlog hay naman-an ka dya nga may kinaun tana nga itlog. Kumkum sa ana palad ang rung-ay kang alukaba kang itlog, nag-agto si Casturnino sa gamay nga busay indi marayu sa kamalig. Binalang na ang panit kang itlog sa ginabuslugan kang tubig sa busay. Pagkatapos dalidali tana nagabalik sa kamalig. Hana mabatang sa salug kang kamalig bilang pagpatunaw kang ana kinaun langkoy turogturog hay nakabatyag tana kang katuyo, may nabatian tana nga nagapanawag.

“Casturnino… Casturnino… Dyan ikaw?” Limig kang nagapanawag.

“A-ay, huud gid…” sabat na nga nagbungkaras. Hana matindug. Nakilala na ang limug kang nagapanawag. “Si Tay Kanor…” langud na nga nagtindug. Naglaaw sa bintana.

“Ah, i-ikaw gali, Tay Kanor…Abi ko kon sin-o,” hambal pa gid ni Casturnino.

Nagsaka sa kamalig ang tiyo ni Casturnino. “Nakaigma run ikaw, Casturnino?” pamangkot na sa buktot.

“A-ay…h-huud…” daw nagtalangtalang si Casturnino.

“Ano dapli mo?” pamangkot nga wara ginapaabot.

“A…kwan. W-wara. Asin lang…” baribad kang pinamangkot.

Wara limug, naglantaw lang sa bintana ang tiyo. Ni wara hulag, sinyal nagbatyag kaluoy sa buktoto sa sugid nga wara gindapli sa igma.

“Nagin-utan ako. Marigos ako,” muno ni Kanor. Inuba ang ana bayo nga polo. Kamiseta nga luab ang nabilin sa ana lawas.

Wara makalimug si Casturnino. Kinulbaan! Kon marigos ang ana tiyo, rugto gid dya sa gamay nga busay maagto. Basi makita ka dya ang panit kang itlog nga ana ginkaun. Maman-an nga nagkaun tana kang itlog kang ana manok. Karaan gid tan ni Kanor. Basi balbalun pa. Mayad raad kon naanod ang panit kang itlog sa ilig kang tubig halin sa busay. Pero kon may nakasanggab rugto sa mga bato sa ubus kang busay, pat-ud makita gid kang ana tiyo nga dya hay masinaw ang tubig rugto.

Sa sobra nga kakulba, nagpungko lang si Casturnino sa kawayan nga salug kang kamalig. Kabay lang nga naanod run kang tubig sa busay ang alukaba kang itlog agud indi makita ka dyang tiyo na nga pintas nga tawo.

Binayluhan kang kahangyus ang pagpanumdum ni Casturnino kang nabatian na ang panawag.

“Casturnino… Casturnino…” si Tay Kanor na nga nagbalik run. Nagapasungpasung! Tanda nga sobra ang kaugut.

Wara si Casturnino magsabat. Naman-an na nga nasapwan ang ana pagbutig.

“Nakita ko ang panit kang itlog rugto sa tubig nga masinaw sa ubus kang busay. Ginbul-an mo gid gali ang itlog dyan sa pugadan?” Haros singgit ni Kanor nga nagsaka sa kamalig.

“Ah…W-wara takun ka buul, Tay Kanor…”daw mahibi nga sabat ni Casturnino. Nagtangra sa ana tiyo nga daw nagabaga ang mga mata nga nagaturuk kana.

“Wara gali, ha…! Turukun ko abi ang itlog dyan sa pugadan!” Nanaog, nagdiretso sa kilid kang kamalig diin nahigot ang pugadan.

Haros makudug sa kahadluk si Casturnino. Nagtindug. Naghulat kang naman-an na, kapintas ni Kanor nga ana tiyo. Nagbalik dya sa atubang na.

“Ti, tinakawan mo gid gali ang itlog dyan sa pugadan! Kulang run sangka bilog! Nakun-an ko ikaw nga indi mo pagbul-an hay pabutwan ko ra andut ginbul-an mo gid? Mabutig kaw pa!” Naghubad kang ana paha si Kanor. Binalbal kay Casturnino.

Nakatiyabaw kang kasakit ang buktot. Makaruluoy ang ana paghibi. Nanawag kay Lucila, ginakabig nga nanay na. Gusto tabangan tana ka dya.

Tatlo ka hanot kang paha ang binaton ni Casturnino. “Sa sunod, kon ano ang ginhambal ko, tumanun mo, ha?” Singgit kang mapintas nga Kanor.

“H-huud, Tay Kanor…Ano hay nagutum gid ako…W-wara ako dapli. Ti, binuul ko ang itlog kang manok mo,” daw nagapakitluoy ang buktot.

“Bisan indi ikaw makakaun, indi mo gid pagbuhinan ang itlog dyan sa pugadan!” Kag naghalin run si Kanor.

Kang nag-eskwela run si Casturnino sa primarya, rugto tana nag-uli kay tatay na nga Tomas nga nangasawa liwan hay nabalo sa ana nanay nga napatay. Kon mapintas ang tiyo na nga si Kanor, mas mapintas ang ana tatay. Nagapati kag nagaapin si Tomas sa ana bag-o nga asawa sa kon ano man nga masawayan ka dya sa ana manak nga buktot. Sangka bes, bangud bata nga may depekto sa lawas, wara tana makapati sa sugo kang ana manding. Nagsugid ang manding kay Tomas nga ana bana. Sobra ang kaugut ni Tomas sa paglalis ni Casturnino sa ana asawa. Kag dinaug kang ana sobra nga kaugut, wara kaluoy nga binitay na kang suli ang pobre nga bata na nga buktot. Indi magkaraamo ang hibi kang buktot sa habyog nga nagabitay.

Sa paglipas kang inadlaw, bisan buktot nagpakita kang kaaram si Casturnino sa eskwelahan. Nahuyog tana basa kang mga libro kag drawing. Pati Bibliya nabasa na man. Kang urihi, nakasulat tana kang mga binalaybay kag istorya sa magasin.

Pagkatapos ni Casturnino sa high school sa anda probinsya, nagpa-Manila tana. Nakaobra sa printing press. Nag-eskwela kon gabii. Fine Arts ang ana ginbuul. Inogtapos na run sa mo nga kurso, hinali nga nangasawa tana sa maestra nga naluyag kana bisan buktot. Nakabata sanda kang tatlo ka babayi. Pero pareho nga maaram ang tatlo labi run ang kamagurangnan nga si Kate. Eskolar tanan dyang mga bata nanda. Doctor of Physics ang degree nga natapos tana ni Kate. Mataas man ang kurso ang natapos kang darwa.

Sa Japan nagaobra si Kate bilang scientist. Bahul syempre ang sweldo. Sangka tuig pa lang rugto si Kate, nakapadara run kang ginpatindug nanday tatay na kang milyon nga bili kang balay sa sangka subdivision sa Cavite.

Na-stroke tungud sa high blood ang tiyo ni Casturnino nga si Kanor. Indi gusto dya nga ipabulong kang buktot sa ospital. Nahuya ayhan sa pagbalbal na kato kang paha kay Casturnino hay kinaun ka dya ang itlog kang ana manok sa pugadan. Amo man si Tomas nga tatay ni Casturnino. Gusto man ipabulong si tatay na sa ospital sa pagmasakit ka dya pero nagpamiriphi si Tomas. Nahuya man ayhan sa pagbitay na kang suli sa dyang ana bata sa di pagtuman ka dya sa sugo kang ikarwa na nga asawa.

Ang mga bata ni Casturnino ang nagtugro kana kang mayad nga pangabuhi hay gintudluan na kang mayad sa anda pag-eskwela. Nagmasinurundon man sanda kana nga nag-antos kato sa pagsarahanun nga bata nga gutum nga buktot sa kamalig.

- Katapusan -

* Litrato: Himo ni ruizma halin sa http://www.deviantart.com/art/Quasimodo-193979929.

]]><![CDATA[Alibangbang nga Wara ti Pakpak]]>Thu, 10 Oct 2013 20:28:01 GMThttp://dungugkinaray-a.com/mga-pasakup-2013/alibangbang-nga-wara-ti-pakpak

Alibangbang nga Wara ti Pakpak
ni Edison Mallorca Otañes

Sa bulan kang tagburuskag kang mga kabulakan, ang bilog nga ginharian kang mga alibangbang, imbes magsinadya, nagakasubu sa pagtaliwan kang anda mabuut nga reyna. Sa likod kang kasubu, si Elaya, nga sangka prinsesa, likum nga nagakalipay tungud sa mabugu nga tinion, tana run ang pagakoronahan nga manogpanubli kang trono bilang bag-o nga reyna kang mga alibangbang.

Nag-abot ang adlaw kang pagtiriripon kang tanan nga mga alibangbang agud makita ang bag-o nga reyna. Suksok ang korona nga dyamante kag ang pakpak nga gabadlak sa kaputi, si Reyna Elaya naghugpa sa ana trono. Ang tanan nagdayaw kag nagluhod sa katahum kang reyna kag ang tanan nagtanyag kang anda dara nga regalo para sa bag-o nga reyna. Si Reyna Elaya naghambal kang ana pinakauna nga kasuguan.

''Ang adlaw kang akun pagpungko bilang reyna, mangin adlaw kang kasadyahan. Ang tanan nga alibangbang akun ginaagda sa pagtambong kada tuig agud magtugro kang anda pinakanami nga regalo. Ang dya nga mando pagasundon kang tanan umpisa kadya tubtub sa katapusan.''

Pagkaligad kang sangka tuig, nagtipon liwat ang tanan nga mga alibangbang dara ang pinakabilidhun nanda nga halad para kay Reyna Elaya. Pagkatapos nga sara-sara na nabuksan ang mga regalo, dayon tana naghambal, ''Wara ako ti nakita nga regalo nga nagpasadya kanakun.'' Sa adlaw kang kasadyahan, ang tanan nag-uli nga may kasubu.

Sa paligad pa gid kang sangka tuig, ang tanan naghalad sa reyna, kag ang reyna sa liwat naghambal, ''Wara ako ti nakita nga regalo nga nagpasadya kanakun.'' Gani, nangin paraligban kang tanan kon ano gid ang makapalipay sa anda reyna. Sa adlaw kang kasadyahan, ang tanan nag-uli nga may pagkahangawa.

Sa ikatlo nga tuig, tanda nagtipon liwat, kag liwat naghambal ang reyna, "Wara ako ti nakita nga regalo nga nagpasadya kanakun." Tungud sa ana pagkadismaya, dayon nagmando ang reyna, ''Ang alibangbang nga indi makatugro kang regalo nga makapasadya kanakun, akun pagasilutan.'' Hala, ano gid ayhan ang makapasadya kay Reyna Elaya? Sa adlaw kang kasadyahan, nag-uli ang tanan nga may kahadluk.

Pagligad pa gid kang sangka tuig, ang reyna wara gihapon nalipay sa pinakanami nga regalo. Gani ginlibot na ang bilog nga sinakpan nga nagtambong sa adlaw kang kasadyahan kag rigto na nakita ang nagpamudlat kang ana mga mata kag nagpatumbo kang ana tagipusuon – ang mga pakpak nga daw balangaw ang duag. Wara na napunggan ang ana pagkaima gani dayon na ginmando, ''Umpisa sa adlaw nga dya, ang tanan nga ginapanag-iyahan kang mga alibangbang mangin ana run kang reyna. Gusto ko ihalad ninyo kanakun ang inyo pakpak!"

Sa kahadluk kang tanan, tanda amat-amat nagrulupad parayu kag nagpanago. Ang reyna, sa ana kaugut, nagmandar sa ana mga suruguon nga bul-un kag taguon ang mga nektar kang mga bulak kag mga dahon nga pagkaun kang tanan nga mga alibangbang. Sa pagligad kang mga inadlaw, nagutman run ang bilog nga ginharian magluwas sa reyna.

Tungud sa kapintas ni Reyna Elaya, nagpakita kana si Rosa Mistikantada, ang diwata kang mga kabulakan. Kag tana naghambal, "Kanimo run ang tanan nga grasya kang Diyos, garing wara ikaw gihapon nakuntento. Imbes magpasalamat, nangin sangka dalok ikaw nga alibangbang. Tungud sa imo sayud nga batasan, pagatugruan ko ikaw kang leksyon." Sa sangka kumpas kang diwata, nahimo nga mahigku nga itum ang pakpak kang reyna. Antis madura, nagbilin pa tana nga, "Malubad lang ang sumpa kon may sangka alibangbang ang may kabubut-un nga magtugro kang ana pakpak kanimo."

Ang natabo sa reyna ginkahadluk gid kang tanan. Ang reyna, imbes mahadluk, mas nagdugang run gid ang ana kapintas. Ginmanduan na ang ana sangka panung nga suldado nga libuton ang bilog nga ginharian agud pangitaun kag bul-un ang mga duag-balangaw nga pakpak. Garing sa kada suksok na kang pakpak nga ana gin-agaw, nagabaylo dya sa itum. Abaw, ang tanan nga duag-balangaw nangin mahigku kag maitum nga pakpak! Parehas kang gadaba-daba nga kalayo, nagbahul run gid ang kaugut kag kapintas kang reyna tubtub nga ang tanan na nga sinakpan nagpalagyo kana. Tungud wara run ti gusto mag-imaw kag mag-unong kana, wara run man ti makaun ang reyna kang mga alibangbang.

Nag-abot ang tyempo tag-ururan, kag nagutman gid si Reyna Elaya. Pero may sangka alibangbang nga nagparapit kag nagtugro kana kang pagkaun – si Hiyas, ang alibangbang nga wara ka halin tungud gin-agawan na kang pakpak. Ginsirbihan na ang reyna bisan wara run tana ti ikasarang maglupad. Daw indi makapati ang reyna nga maluoy pa kana ang ana gindalukan kag ginpintasan. Sangka hitabo nga wara na gid ginhuna-huna kag bug-os gid nga nagtandug kang ana matigdas nga baratyagun.

Nagpadayon ang tag-ururan kag ginguba kang bagyo ang anda palasyo. Ang wara ti pakpak nga alibangbang, sa anda pagpangita kang lugar nga mapasirungan, ginpalid kang hangin kag nahulog sa dalum kang kahoy. Indi magbuhay, madab-ot run kang baha si Hiyas.

"Tabang! Tabang!... Palihog tabangi ako, Reyna Elaya,” ang pakitluoy kang alibangbang nga wara ti pakpak. Sa sitwasyon ni Hiyas, nagtubo ang kaluoy sa dughan kang reyna. Gusto na daad buligan si Hiyas garing tama gid kabaskug ang hangin. Sa kaluoy kag kabalaka nga nabatyagan, nalipatan na ang ana kahisa sa mga alibangbang, kag nadumduman na si Rosa Mistikantada.

"Mahal nga engkantada, palihog pamatii ang ang akun pangabay. Nagahinulsul gid ako sa akun ginhimo sa akun mga kaliwat. Para makabawi sa akun mga kasaypanan, handa ako magtugro kang tanan nga akun para kananda. Gani kabubut-un ko nga ibaylo ang akun pakpak para sa kabuhi kang sangka alibangbang nga gin-agawan ko kang pakpak."

Dayon man ginpamatian kang diwata ang pagpakitluoy kang reyna. Nadura ang ana pakpak kag nagsaylo sa alibangbang nga wara ti pakpak. Sa anda pag-unungay kag pagbuliganay, nakaluwas tanda sa halit kang bagyo.

Tungud sa ginhimo ni Reyna Elaya, amat- amat nagbalik ang tanan sa malinung kag masadya nga umpisa, magluwas sa sangka bagay – ang ana nga pakpak. Bisan tana run sangka alibangbang nga wara ti pakpak, tana ginkilala, gintaha, kag ginpalangga bilang reyna kang mga alibangbang. Kag amo dya ang nagtugro kana kang tuod-tuod nga kalipay.

Nangin kuntento run si Reyna Elaya sa kun ano ang rugyan kana pero natublag gid ang ana pinsar kang gulpi lang nagsakit ang ana likod kag may nagtubo nga bukol nga nagaparamula. Lipud sa ana naman-an, ang bilog nga ginharian nagpangayo sa diwata nga tugruan ang anda reyna kang balangaw nga pakpak.

- Katapusan -

* Litrato: Himo ni lillyZ halin sa http://www.fanpop.com/clubs/butterflies/images/9482003/title/beautiful-butterflies-wallpaper.

]]><![CDATA[Ang Pagkadura kang Uko kag Mangilaw]]>Wed, 09 Oct 2013 21:13:21 GMThttp://dungugkinaray-a.com/mga-pasakup-2013/ang-pagkadura-kang-uko-kag-mangilaw

Ang Pagkadura kang Uko kag Mangilaw
ni Jaypee Maglantay Alonsagay

Nagapisik-pisik pa ang orang samtang ginakaptan kang linabug nga mga tudlo kang Uko. Ang Uko nagutum gid sa sobra apat ka oras na nga pangita kang karan-un.

“Haros wara run gid it makita nga orang ba sa suba. Gin-ubos run gid kang mga tawo,” hambal kang gutum nga Uko.

Madulum ang gab-i. Puro bituon ang makita kay wara it bulan nga nagasanag. Amo dya nga mga panyimpo nga ang Uko hala panglatas sa kasubaan agud makakita kang orang kag umang-umang nga paborito na gid kan-un.

Nagangirit-ngirit gid ang Uko kay nabusog. Samtang tana nagapurupungko sa lumuton kag bahul nga bato, may gulpi lang nga naglagabong nga nahulog sa pil-as rapit sa ana likod. Nagtumbo kag nagtalikod ang Uko sa kakulba. Sangka Mangilaw gali ang nahulog sa pil-as.

Amat-amat nga nagparapit ang Uko kag nagpamangkot, “Ay, naiwan timo?”

“Nagapalagyo ako sa mga tawo. May ginabit-bit sanda nga musika. Man-an mo man ako nga indi ko gusto makabati kang musika,” sabat kang nahadluk nga Mangilaw.

Ang Uko nagpaminsar it madalum sa anang nabatian. “Wara kaw man it may naobserbahan sa mga tawo sa kadya nga tyempo?” pamangkot kang nagakurisung nga Uko sa Mangilaw.

Ang Mangilaw nagpaminsar man kang anang isabat. “Ano haw ang parte sa kadya nga mga tawo?” balik nga pamangkot kang Mangilaw sa Uko.

“Kita nga mga pinasahi nga tinuga, amat-amat nga nagakapapas kag ginapatay kang mga tawo. Maabot gid ang tyempo nga kita Madura sa kalibutan kag dungan man nga madura bisan sa paminsarun it tawo,” malawig nga sabat kang Uko.

Nagpinsar pa gid it madalum ang Mangilaw sa ginhambal kang Uko. Daw indi na mabaton pero tuod gid man nga amo dya ang laban gid nga matabo kananda.

Ang mangilaw nagpungko sa bahul nga bato rapit sa ginapungkuan kang Uko kag naghambal, “siguro tuod gid man nga ginaamat-amat kita pamatay kang mga tawo. Ako wara it tsansa nga ipakita ang akun pagkagamhanan kay raku kang gin-imbento ang mga tawo pangontra kanakun. Ang mga tawo sa bukid kadya pirmi run nagabitbit kang masilaw nga kasanag nga ginatawag nanda plaslayt. Mahilig man sanda magdara kang musika. Bisan diin ginadara nanda ang kwadrado nga bagay kag amo man ang pagsunod kang musika bisan diin sanda mag-adto. Raku pa ang mga gin-imbento ang mga tawo nga pangontra kanakun. Indi ako makaparapit para sanda akon kan-un. Hadluk ako sa kasanag kag musika. Mapatay gid ako sa kagutum.”

Ang Uko nagliungan pagkabati na kang malawid nga sugid it Mangilaw. “Tama kaw gid,” sabat kang Uko. “Ako amo man. Ginaubos kang mga tawo ang akon karan-un sa suba. Indi run ako makadakup kang raku nga orang parehas kauna. Ang mga tawo kadya raku imbensyon sa pagsikup kang isda, orang, kag kalampay. Ako mawad-ad gid it pagkaun sa sunod kag mapatay,” sugpon kang Uko.

Ang Mangilaw naluyahan sa anang nabatian. Parehas lang ang anda experyensya kag posible nga pareho man ang anda maabtan nga amo ang pagkadura sa kalibutan indi lamang kamatayun kang lawas kondi pati run kamatayun sa paminsarun kang mga tawo.

Naghambal ang Mangilaw, “Tama kaw gid. Kami nga mga Mangilaw gamay gid lang sa talon. Kamo nga mga Uko gamay gid lang man. Parehas ta lang gaamat-amat kapapas. Pero sigurado gid ako nga mas mauna kamo ubos. Kami mas magalawid sa kalibutan kaysa kaninyo. Mas kilala kami kang mga tawo halin pa kauna hasta kadya.”

“Oops, dali lang,” gulpi nga sabat kang Uko nga nagataas ang limug. “Sakto kag mapatihan ang una mo nga mga ginpangsugid pero daw indi run mapatihan sa punta haw? Mas kilala kami kang mga tawo halin pa kauna hasta kadya. Kami ginagutum pero may makita pa kami nga umang-umang sa binit-binit. Kamo wara gid ti makaun nga tawo kay indi kamo makaparapit sa kahadluk,” sugpon pa kang Uko.

Ang Mangilaw medyo nagkurisung kag naghambal, “Matuod nga kami nahadluk magparapit sa tawo kadya pero tinuig man kami bag-o magutum. Kamo? Kilala ayhan kamo kang bag-o nga henerasyon? Nagkaramatay run ang mga tawo nga nagapati kaninyo. Kami nga mga Mangilaw bantog ilabi run gid dya sa banwa kang Libertad. Kilala kami nga nagauli sa bukid kag ginakahadlukan kang mga tawo sa dulom,” ang balos man kang Mangilaw sa Uko.

Ang indi magpalupig nga Uko naghambal pa gid, “Ano gid haw ang ginapabugal nyo nga mga Mangilaw? Ang inyo nawong parehas lang man sa Amo. Bulbulon ang bilog nga lawas kag may panit nga parehas sa karbaw. Bisan kamo mataas nga nagadab-ot sa sobra baynte ka tapak, kamo pa ang nahadluk sa tawo kadya bisan sanda ang inyo pagkaun. Kon kamo magdalagan kag magsinggit halin sa iraya, indi run kamo mabatian kang tawo kay mas gahud pa gid kadya sa mga panimalay nanda. Kon kamo mapatay, nagatunaw lang kag wara ti may ginabilin nga tanda kang inyong lawas. Kamo madura nga mas una pa gid kanamun.”

Ang Mangilaw nagbalus man, “Ti, kamo nga mga Uko, ano gid ang inyo ginapabugal? Ang inyo tuhod nga nagalabaw sa ulo kon kamo magpungko? Ang inyo bibig nga nagatabon sa inyong itsura kon kamo magngirit? Kon kamo mapatay nagatunaw man nga parehas kanamun. Bukut kamo gamhanan nga dumdumun gid kang tawo. Kami nga mga Mangilaw ginakahadlukan kag bangud kadya kami madumduman kag indi gid malipatan bisan pa sa paminsarun kang mga tawo.”

Nagainit ang pataas-taas sugid kang Uko kag Mangilaw. Wara nanda matalupangdi ang oras kag ang marapit nga pagbutlak kang adlaw. Sa hinali, gulpi lang nga may nagmalo nga manok, klaro kag matunog nga pagmalo kay tama ka linung ang lugar. Tanda nga ang pagsublang kang kaagahun marapit run lang. Nag-untat sa pagbaisanay ang darwa.

“Ti ano bay dya? Padayunon ta lang ang pag-istoryahanay ta sa rum-an. Rapit run lang ang pagbutlak kang adlaw. Gabinais pa kita nga parehas ta lang man nga amat-amat nga nagadura sa kalibutan pati run sa paminsarun kang mga tawo. Ang mga kabataan kadya nawili run sa bisyo, sipal, kag moderno nga teknolohiya. Wara run sanda gatugro tyempo sa pagpamati kang istorya kang andang kamal-aman parti kanaton. Mangin malipay ako kon may magsulat parti kanatun paagi sa libro. Agud nga sa oras nga madura kita sa kalibutan, kita madumduman bisan sa mga panulatun lang kag barasahun. Ako naima sa mga aswang kay hasta tulad buhi sanda sa paminsarun kang tawo. Raku nga mga sulat kag istorya nahanungud kananda,” hambal pa kang naluyahan nga Uko.

“Sige, kitaay ta lang sa rum-an kag isugid ko pa ang istorya kag eksperyensya ni Tatay kag Lolo parte sa pag-engkwentro nanda sa mga tawo. Hagadun ko man ang mga migo ko nga Mantiw kag ang Tayho agud imaway ta dya sa rum-an mag-istoryahanay,” panapos nga hambal kang Mangilaw bag-o sanda magbulaganay kang Uko agud makapanago sa talon.

- Katapusan -

* Litrato: Himo ni Romeo Tanghal Sr. halin sa http://sarilingatinkomiks.blogspot.com/2006/07/si-chicoy-at-ang-mga-maligno.html.

]]><![CDATA[Si Barsikok kag ang Anang Anghel dela Gwardya]]>Tue, 08 Oct 2013 21:56:44 GMThttp://dungugkinaray-a.com/mga-pasakup-2013/si-barsikok-kag-ang-anang-anghel-dela-gwardya

Si Barsikok kag ang Anang Anghel dela Gwardya
ni Crystal Rose San Juan Espinosa

May sangka lublub nga lugar nga ginhingadlan nga Baryo Malinung. Ang baryo nga dya tama gid ka tawhay. Wara gid ti gamo, wara gid it mabatian nga gasinggitanay, ukon tsismis nga pirmi ginahalinan kang away.

Si Manding Erlinda kag Tay Junior, buhay dun nga gatingub bilang mag-asawa pero hasta tulad wara pa tanda gihapon ti bata kag raku run nga manoghilot kag kon anu-ano pa nga ritwal kag inalbularyo ang anda ginpangtestingan ugaring bisan sara wara gid ti nag-epekto. Pero wara gid tanda pagwad-i kang pagsarig, kag padayon sa gihapon nga nagapangamuyo ang mag-asawa sa Diyos.

“Diyos ko, pagagrasyahe man kami kang bata. Amun gid tana tatapun kag pagapalanggaun. Tuguti lang kami nga magkabata!” ang hugut sa tagipusuon nga anda pangamuyo.

Lipud kananda, may isara gali ka anghel nga nakabati sa andang pangamuyo. Dali-dali dya naglupad pabalik sa langit para paman-an ang Diyos parti sa pangamuyo kang mag-asawa. Ginpamatian kang Diyos ang pangamuyo kang mag-asawa, pinaagi sa paghingyo man kang anghel. Kag gintagna kang Diyos ang anghel nga manog-ubay kag manogbantay sa bata halin sa anang pagkataho hasta tana dya maglab-ot sa edad nga pito ka tuig.

Sobra gid ang kalipay kang mag-asawa kang andang naman-an nga nagabusong run si Manding Erlinda. Daw indi maeksplikar ang kalipay nga nabatyagan ni Manding Erlinda. Pagligad kang siyam ka bulan, nagbun-ag tana kang sangka bata nga laki. Nalipay man ang anghel kang makita na ang anang pagabantayan nga bata, nga manami ang panglawasun kag mapagsik man. Ginhingaranan nanda dya nga Barsikok. Madasig nga nagligad ang mga inadlaw, kag madasig man ang pagbahul kang bata.

Isara ka adlaw, mintras nagapaturog si Manding Erlinda sa anang bata, sugo man kang kakapoy kag kabudlay ka raku nga obra sa sulud ka balay, naturugan man tana kang pagkamuuk-muuk gid. Ang bata nga si Barsikok gali nagbugtaw run kag wara na dya mabatyagan. Nagkamang-kamang si Barsikok sa ana pa lang edad nga apat ka bulan kag hinali lang nga nahulog sa katre. Kag natipungawan si Manding Erlinda sa lagpok nga nabatian. Sobra gid ang anang kakulba kang makit-an nga wara run si Barsikok sa tupad na. Gulpi nga nagbangon si Manding Erlinda kag nakita ang anang bata nga nagakaya sa salug nga semento.

“Ohh…! Abaw, Diyos ko, ang akun bata! ” ang nasambit lang ni Manding Erlinda, dayon hakwat kay Barsikok.

Nagahiribiun sa kakulba si Manding Erlinda nga ginhakwat ang anang bata. Nakulbaan gid tana nga basi nalampus ang ulo kag nagkadiperensya sa pagkahulog na si Barsikok ukon nabarian dya. Dungan sa paghakwat ni Manding Erlinda kay Barsikok, amo man ang paghibi kang bata. May nakit-an si Manding Erlinda nga kolor puti nga bulbol sa tupad kang ginhulugan ni Barsikok. Ana dya ginmulalungan kag nakit-an na nga daw indi ordinaryo nga klase kang bulbol.

“Tama man dya ka bahul agud mangin bulbol kang manok? Pagatipunon ko dya bala kag pagataguon. Basi ana dya ka Anghel de la Gwardya kang akun bata. Indi man pwede sa manok hay indi man makasulud hay sarado ang gawang. Ginsalo bala tana kang anang Anghel dela Gwardya para indi tana masamadan? Andut nga urihi ron si Barsikok maghibi? Ah, taguon ko dya kag ipakita ko kag i-istorya kana magbahul tana!” ang pagpaino-ino ni Manding Erlinda.

Madasig nga nagligad ang lima ka tuig. Hanggud run ang bata nga ginhingaranan nanda nga Barsikok.

Mabuut kag masinadyahun nga klase kang bata si Barsikok. Pagkatapos na uli halin sa eskwelahan, mahilig tana pirmi magsipal sa taramnanan kag didto tana manakup kang mga tumbak-tumbak, tibakla, kag maglagas-lagas ka mga alibangbang nga galupad-lupad lang sa palibot. Mahilig man si Barsikok magsaka sa mga kahoy, ilabi run gid sa bayabas para magpamuksi kang bunga ka dya. Ugaring haros pirmi kada uli na sa andang balay raku tana ti bakiras kag pilas hay pirmi tana gakadagpa sa anang pagdalagan.

Pero isara ka adlaw, natabuan nga bag-o tapos uran gani madanlug ang mga sanga kang bayabas. Sa pagsaka ni Barsikok, gulpyada tana nga nakadapyos kag wara gid tana nakapangaman. Nahulog tana kag wara gid gin-ekspektar nga mabari ang anang kahig.

Sa rason nga marayu ang andang lugar sa banwa, indi lagi madara sa ospital si Barsikok gani ginpahilot lamang dun dya. Ugaring tama gid ang samad nga bari sa tul-an kang kahig ni Barsikok. Ang manoghilot indi gid makasarang magpaayad kag gintinir pa kang anang ginikanan si Barikok sa andang balay kang darwa ka adlaw antis gindara sa ospital sa banwa. Pero naghambal ang doktor nga ind run mauli ang bari ni Barsikok hay wara lagi madara sa ospital. Hasta san-o run nga piang si Barsikok. Indi dun tana makadalagan-dalagan pa para manakup ka mga tibakla kag tumbak-tumbak, kapin pa ang maglagas-lagas sa alibangbang kag magsaka-saka sa mga puno kang kahoy. Ang mga butang nga nahimo ni Barsikok, mabudlay run kana ang maghimo kadya. Gani amo lamang ang kaluya kang bata. Indi run mag-eskwela si Barsikok bisan ano nga pirit kang anang ginikanan kag maestro. Kag ang masinadyahun nga si Barsikok, nagmaluyahun run nga bata halin kato.

Ang mga bunga kang bayabas nga luto nagakahulog run lamang sa lupa, kag maluya dya nga ginalantaw run lamang ni Barsikok. Ang mga tumbak-tumbak kag alibangbang nga kato ginalagas na, kadya makita na lamang kon magtamwa tana sa bintana.

Isara ka gabii, mintras nagabatang si Barsikok, gin-istoryahan tana ni Nanay na parti sa puti nga bulbol nga nakita sa anang ginhulugan katong apat pa lamang tana ka bulan ang edad.

“Anak, abi nimo kang gamay mo, nahulog ikaw sa katri pero wara gid ikaw masamadan hay siguro ginsalo ikaw kang imong Guadian Angel. Didya pa gihapon ang bulbol nga ebidensiya gintago ko gid agud ipakita kanimo.” Kag ginbuul ni Manding Erlinda ang gamay nga karton nga ginsudlan na kang bulbol kag ana ginpakita kay Barsikok. Pero indi magpati si Barsikok nga may Guardian Angel tana.

“Kon tuod gid nga may Guardian Angel ako, dapat sa paghulog ko sa bayabas, ginsalo na ruman ako. Indi pa ako daad piang kadya,” ang may hibubun-ut nga sabat ni Barsikok sa anang nanay.

Lipud sa pagkamaan kang tanan, nagapaluya man ang Anghel dela Gwardya ni Barsikok sa nabatian. Mintras nga indi magpati si Barsikok sa Guardian Angel, indi makabalik sa langit ang anghel patas sa gintagna kana kang Diyos nga magabalik tana sa langit paglab-ot ni Barsikok sa edad nga pito ka tuig. Kay sa edad ni Barsikok nga pito ka tuig, mabuka ang itlog nga nagaputos kang bag-o nga kuyos kang anghel kag amo dya ang anang gamitun sa paglupad pabalik sa langit.

“Pero bahul gid ang problema ko. Paano ako makabalik sa langit hay indi magpati si Barsikok nga tuod ako?” ang maluya nga pagpaino-ino kang Anghel dela Gwardya ni Barsikok, hay kon indi tana makabalik sa langit sa tagna nga oras matunaw tana. Kag nahadluk gid ang anghel sa matabo kon magapabilin si Barsikok nga indi magpati. Tatlo dun lamang ka adlaw kag birthday run ni Barsikok.

Pagkaaga, mintras nga nagabatang-batang si Barsikok sa duyan nga nabitay sa idalum kang mangga kag nagapahuway-huway, nag-istorya ang anang nanay kag tatay.

“Marapit run lang magpito ka tuig ang atun bata, Junior. Gusto ko daad nga bisan gamay lang nga handa preparahan ta man tana agud nga malipay man tana. Naluoy gid ako kana. Umpisa nga napiang tana, nangin maluyahun run tana kag pirmi lang madalum ang paminsarun!”

“Pwede man da, Erlinda, kag imbitarun natun ang anang mga klasmet kang nagaeskwela pa tana! Sigurado nga masadyahan gid si Barsikok natun, Erlinda.” ang may kalipay nga pagpadayon ni Tay Junior.

Ginkasugtan kang mag-asawa nga isugid kay Barsikok ang andang plano. “Bars, anak, naplanuhan namun ni tatay mo nga pagahandaan ikaw namun sa maabot mo nga birthday sa ikapito mo ka tuig. Kag pagaimbitarun natun ang imo mga klasmet kato nga nagaeskwela pa ikaw?”

“Namian man ikaw, To, sa plano namun ni Nanay mo?’’ ang may kaudyak nga pamangkot ni Tay Junior kay Barsikok.

“Huh! Ano pa ra ang pulos kang paghanda nyo ngara bay? Indi run ako malipay pa bisan ano pa nga handa ang ipreparar nyo,” ang buta kang paghibubun-ut nga sabat ni Barsikok.

“Amo gani da, anak, nga paga-imbetarun natun ang imo mga klasmet agud makaimaw mo liwat ang imo mga amigo. Indi nga magpinangasubu kaw lang dyan kag magsagi ka tamwa sa bintana. Naluoy kami ni tatay mo magsagi lantaw kanimo,” ang kuon ni Nanay Erlinda.

“Amo da gani, Nay, nga indi ako gusto! Indi ko gusto nga kaluoyan nyo ako kag kang mga amigo ko, hay masubuan lang ako sa gihapon nga makita tanda gasipal kag nagalagsanay mintras ako bisan anhon ko ka gusto nga mag-imaw kananda magsipal indi ko mahimo kay man piang ako kag wara run tsansa pa nga makapanaw pa ako. Indi man lang ako makahalin dya sa napungkuan ko!” nagatararamos ang luha mintras ginahambal ang hibubun-ot.

Maluya nga gapamati lang ang anghel sa panugidun ni Barsikok. Nawad-an run kang pagsarig ang anang ginabantayan. Pati ang anghel nagakaapektuhan nga kon basi indi run gid magtubo ang pakpak na kag indi run tana makalupad pa pabalik sa langit.

Isara ka hapon, matawhay ang tyempo kag sa bintana ruman si Barsikok nagatamwa. Nagdesisyon ang anghel nga magpakita kana.

Nahangyus gid si Barsikok sa gulpi lang nga may nabatian tana nga nagahambal. Sa pagkanami-nami kang limug sa pamatin-an kag daw nagakanta. Sa pagbalikid ni Barsikok, nakita na ang anang Anghel de la Gwardya!

“Huh! Sin-o kaw? Ano kaw nga klase kang taho?”

“Barsikok, ako dya ang imong Anghel de la Gwardya. Indi kaw magkahadluk!”

“Anghel de la Gwardya!?” ang indi makapati nga pamangkot ni Barsikok.

“Huud. Ako ang ginpadara kang Diyos Amay sa langit nga magabantay kanimo,” ang sabat kang anghel.

“Matuod gid man gali ang kuon ni Nanay nga may ginpadara ang Diyos nga anghel halin sa langit para magabantay kanakun. Pero, kon matuod kaw nga anghel nga manogbantay ko, andut nga gintugutan mo nga mahulog ako sa bayabas nga ginhalinan kang akun pagkapiang? Ano kaw klase nga manogbantay? Ginpabay-an mo ako. Wara kaw kamaan kon ano kasakit kag kasubu ang nagligad nga darwa ka tuig nga didya lang ko sa bintana kag nagalantaw lang sa mga tumbak-tumbak kag tibakla nga gusto ko dakpun? Kon ano ko ka gusto nga magdalagan-dalagan kag magrigos sa uran. Kon ano ko ka gusto nga magsaka sa bayabas kag magkaun kang anang bunga. Kon tuod kaw nga Anghel dela Gwardya ko, daad ginsalo mo ako sa paghulog ko sa bayabas kondi wara ako mapiang!” ang panambitun ni Barsikok nga nagatarangisun kag puno kang hibubun-ut sa anang Anghel dela Gwardya.

Pero wara na gid madiparahanan nga ang pakpak kang anang Anghel dela Gwardya sa nawala bari gali.

“Barsikok, pasensyaha ako kun wara ko ikaw masalo kang paghulog mo sa bayabas. Kita mo man siguro nga bari ang pakpak ko sa nawala, gani pasensyaha gid ako!”

Amo palang kang makita ni Barsikok nga bari gali ang pakpak kang anang Anghel dela Gwardya. Kag nadumduman na ang bulbol nga gintago ni nanay na. Dali-dali nga ginbuul kag ginpakita ni Barsikok sa anang anghel de la Gwardya.

“Ang bulbol nga dya nakita ni Nanay sa tupad ko kang apat pa lang ako ka bulan nga nataho, kang magkamang ako kag nahulog sa katre. Ang pagpati ni Nanay nga ana kuno dya ka Anghel dela Gwardya ko! Imo gid man bla dya?” ang maid-id nga pamangkot ni Barsikok.

“Huud. Akun gid man ria nga mga kuyos nga da,” ang sabat kang anghel. “Nabari ang pakpak ko kang pagsalo ko kanimo. Amo da kon andut wara ko ikaw masalo kang paghulog mo sa bayabas hay mahinay run ang paghulag ko kag indi dun ako makalupad kang mayad. Kag nagakasubo gid ako kang imong nadangtan nga napiang ikaw. Pasensyaha gid ako!” ang may kaluoy kag maluya nga pagpamatuod kang anghel.

“Tatlo run lang ka adlaw kag mapito ka tuig kaw run, Barsikok. Gusto hambalun nga may tsansa pa nga magtubo liwat ang kuyos ko kun magpati kaw lang nga may anghel nga ginpadara ang Diyos para magabantay kanimo umpisa sa pagkataho mo hasta nga mag-edad ikaw ka pito ka tuig. Kag kon matabo da, may tsansa gid nga makalupad ako kag makabalik sa langit. Pero mahimo lang da, kon hugut sa tagipusuon mo ang pagpati nga may gintagna ang Diyos sa kada taho nga anghel para magabantay kananda,” ang dugang pa gid nga paglaygay kag paathag kang anghel.

“Bahala kaw. Indi ako magpati nga matuod kaw kag ginpadara kaw kang Diyos nga para magaubay kag magabantay kanakun. Kag kon matuod kaw nga anghel, may gahum ikaw nga makabalik sa langit para makaimaw mo ang Diyos,” ang maawut nga pagpangontra ni Barsikok.

“Duro gid nga salamat, Barsikok, kon amo gid da ang imo kagustuhan. Pero indi ko ikaw mapirit sa amo lang da kadali. Ang itlog nga nasudlan kang akun bag-o nga mga kuyos kisra lang gid mabuka sa sulud kang kada pito ka tuig. Kag ang imong bug-os sa tagipusuon nga pagpati kanakun amo lang gid ang yabi nga makabuka kang itlog. Kon indi kadya mabuka, magahulat ruman ako kang dugang nga pito pa gid ka tuig. Kon indi pa gid… matunaw ako,” ang pagpatpat kang anghel kay Barsikok, dayon gulpi lang dya nadura.

Indi maintindihan ni Barsikok ang anang ginabatayag. Naluoy man tana sa anghel nga anang naistorya pero nagapangibabaw gid ang anang pagsunggod nga wara tana mabuligan kang anang Anghel dela Gwardya sa anang pagkahulog. Ginbutang ni Barsikok ang mga kuyos kang anghel sa anang dughan kag ginpirit nga magpati nga mabuligan na ang anang Anghel dela Gwardya nga makabalik sa langit bisan pa piang tana. Kag dya paagi sa anang hugut kag matuod-tuod nga pagpati nga may Anghel dela Gwardya gid man. Pero para kana daw mabug-at gid himuon.

Ikatatlo run nga adlaw. Nag-abot run ang adlaw kang pagkataho ni Barsikok, kag amo man dya ang adlaw kang pagbuka kang itlog kang kuyos kang anghel. Mintras nga nagasinadya ang tanan sa pagkinan-anay, patago nga ginsipit ni Barsikok ang anang tungkod kag magsaka sa anang kwarto. Ginbuul na ang bulbol kang anghel sa idalum kang anang ulunan kag ginduut dya sa anang dughan, dungan kang pagpangamuyo nga kabay pa mabuka run ang itlog nga nagatabon sa kuyos kang anang Anghel dela Gwardya agud makabalik run dya sa langit. Nagaturo ang luha ni Barsikok sa pagpasalamat sa Diyos nga ang kada bata gali gintugruan na gid kang andang Anghel dela Gwardya nga magabantay pirmi kananda.

Mintras nga nagapangmuyo si Barsikok, gulpi lang nga nagsanag ang palibot kag ang mga kuyos kang anghel gulpi lang man nga nagturubo. Daw kirab lang kang kamera ang kasanag nga nag-agi, kag likum sa tanan masadya nga naglupad ang Anghel Dela Gwardya ni Barsikok pabalik sa langit. Masinadyahun dya hay ang bata nga anang ginbantayan hugut gid nga nagapati nga may anghel gid man nga ginpadara ang Diyos sa pagbantay sa kada isara sa mga kabataan didya sa lupa.

Natapos ang kasadyahan sa birthday ni Barsikok kag naubos run parauli ang anang mga bisita, pero naluyahan gid tana sa matuod nga natabo. Wara run magpakita kana ang anang Anghel dela Gwardya. Gusto na gid raad maman-an kon nagtubo gid man bala ang mga kuyos kang anghel ukon wara. Indi gani, masugid man lang kana kang anghel kon nabuka gid man ang itlog ukon wara. Ugaring, naturugan lang si Barsikok wara gid ti anghel nga nag-abot. Sa damgo, nagkit-anay kuno si Barsikok kag ang anang Anghel dela Gwardya, kag gintugro kang anghel ang buka nga itlog kay Barsikok.

Pagmukra ni Barsikok kang anang mga mata, nakit-an na ang masilaw nga taho nga puro puti ang suksok nga nagatindug sa kilid kang anang katre kag nagayuhum. Gulpi lang nga nagbangon si Barsikok kag ginmulalungan ang nagatindog.

“Guardian Angel ko!” ang buta kang kalipay nga nasambit ni Barsikok. “Nagadamgo pa haw ako?”

“Bugtaw run ikaw, Barsikok. Kabii kaw pa nagdamgo. Aga run kadya,” ang masadya nga sabat kang Anghel dela Gwardya ni Barsikok.

Sa kasadya ni Barsikok, gulpi lang tana nagtindug kag magkupkup sa anang Anghel dela Gwardya. Gindapit kang anghel si Barsikok kag nagdlagan tanda pagwa sa balay kag magdiretso sa taramnan kag didto ginpalibutan si Barsikok kang mga alibangbang, tumbak-tumbak, kag tibakla, amo man kang iba pa gid nga mga kasapatan. Dayon ang anghel amat-amat nga naglupad pabalik sa langit, kag si Barsikok masinadyahun nga nagbabay sa anghel.

Indi maintindihan nanday Tay Junior kag Manding Erlinda ang andang himuon kang nakita nga makapanaw run si Barsikok kag bukut run tana piang. Nagadalagan si Barsikok paagto sa anang nanay kag tatay kag nagkupkupanay tanda nga tatlo.

“Barsikok, anak, palangga kaw gid namun.”

“Palangga ko man kamo, Nay, Tay!”

Kag nagpangamuyo kang pagpasalamat ang magpamilya. Napamatud-an nanda nga ang kamayad kang sangka taho, may kamayad man nga kabaylo.

- Katapusan -

* Litrato: Halin sa http://www.angelsarenearus.com/blog/topics/prayers/ ni Linda F. Torres.

]]><![CDATA[Ang Pagdayaw ni Mali kag Pipo Sa Bulan]]>Mon, 07 Oct 2013 19:38:45 GMThttp://dungugkinaray-a.com/mga-pasakup-2013/ang-pagdayaw-ni-mali-kag-pipo-sa-bulan

Ang Pagdayaw ni Mali kag Pipo Sa Bulan
ni Cor Marie Villojan Abando

Si Mali sangka bata nga kuti nga nagaistar sa sangka abandonado nga kamalig. Puti kag may batik-batik nga itum ang kolor ni Mali. Sangka adlaw, nabilin si Mali sa andang kamalig samtang ang anang nanay nagpangita kang pagkaun para kananda darwa. Bilin kang nanay indi lang anay magsagi lagaw kay ang mga askal nagaistambay sa andang kalye. Kapin pa may sangka mal-am nga babayi nga ayam nga indi malat-an kon kaisa ang pinsar tungud kang anang pagkaulianun.

Sangka adlaw, may sangka bata man nga kuti nga nakalabay sa andang kamalig. Tarangkisun dya kag nagahibi samtang nagapanawag sa anang nanay. Nagasipal si Mali kang anang ikog kang natamwa na sa andang gawang ang kuti nga bata nga nagahiribiun ka sagap kang anang inang.

Ginpamangkot ni Mali kon andut tana nagahibi. Hambal kang bata nakabulag tana sa anang inang kag nagtalang samtang nagalagaw tanda sa kasagingan. Naluoy si Mali gani ginpadayon na sa andang kamalig ang kuti nga raku gid higku sa anang bulbol sa sobra ka pangsuhot-suhot ka pangita kang anang inang.

“Ako gali si Pipo,” hambal kang nagtalang nga kuti. “Salamat gid sa pagpadayon mo kanakun rudya sa inyong balay. Gusto ko run nga makita ang akun Nanay amo ra nga naglibot-libot ako rudya sa inyo nga lugar. Sigurado ako nga nagakabalaka run tana kanakun garing indi gid ako ka tultol kang amun balay.

“Ako tana si Mali,” pagpakilala ni Mali. “Mayad bay wara ikaw ka sugalaw kang mga tambay nga mga ayam rudya sa amun kalye? Tulad pa abi ang anda kara tagralagaw. Luwas kara kananda, may sangka ulianun nga ayam rudya nga galibot-libot. Luleng ang anang ngaran.”

“Tuod ikaw? Aguy, paano run lang dya bay? Paano ko run lang makita si Nanay ko? Nagutum run daan ako kag nagadulum pa ang uran,” ang panangis gihapon ni Pipo.

“Indi ikaw magkabalaka. Makita mo gid si nanay mo,” ulo-ulo ni Mali kay Pipo.

“Imna anay dyang gatas para maulian ikaw. Lantawa bala sa ispiho hud ang imong itsura. Tarangkisun kag nagaparanglapsi run ikaw.”

Nakatinir si Pipo sa kamalig nanday Mali kang darwa ka adlaw kang naulian gid man ang lawas kang nagtalang nga kuti. Nasadyahan man ang inang ni Mali hay karilingaw si Pipo. Kag samtang tana nagapangita kang andang pagkaun, ang anang nagaisaranhun nga bata may imaw run magsipal kag maglagsanay.

Nagpamaan liwan ang nanay nga mangita tana kang pagkaun. Kinanlan timprano pa ang pagpangita na para makatipon kang maraku hay tatlo run tanda ang makaun.

Nabilin si Mali kag Pipo nga nagataguay. Hala libot nga libot ang darwa sa sulud kang kamalig. Lab-utanay kang ikog kang kada isara. Sa sulud kang pulo ka isip, ang raku nadab-ot nga ikog gamit bisan diin sa darwa kang atubangan nga mga alima amo ang madaug. Ang pirdi amo ang mabantay sa sanga kang mangga hasta mag-abot ang inang ni Mali.

Tungud nga gurang si Mali kay Pipo, napirdi gid ang gamay nga kuti, nga dayon nga nagsaka sa puno kang mangga agud maghulat nga mag-abot ang inang ni Mali. Si Mali nagaluko sa andang gawang samtang nagaistorya kag bantay kay Pipo.

“Daad ba makita ko run man ang akun Nanay bisan halin lang rudya sa ginaduyuan ko,” hambal ni Pipo nga nadumduman liwan ang nanay na.

“Makita ta gid ria si nanay mo. Lantawa bala, dali run lang ang gabii. Hambal kang lola ko kauna kanakun, kun tikaun mo ang bulan sa tatlo kang nagasundanay nga gabii kag imo haladan kang mga binalaybay, ang imong ginapangayo nga handum matuman gid,” ang sugid ni Mali.

“Tuod ikaw, Mali?” nagbahul gid ang mga mata ni Pipo sa kalangkag tungud sa istorya nga nabatian. Kon sayudon may tsansa gid nga makita na ang anang inang. “Sige, raku man ang akun mga binalaybay nga gintudlo ni Nanay ko.”

“Ti, sige, kar-on sa gabii, umpisahan natun ang pagpabati kang atun mga binalaybay sa pagtika kang bulan. Mayad ra hay raku gali ang imo naman-an. Kabay pa nga masadyahan ang bulan kag mawili kanatun darwa.”

Nag-abot ang gabii kag kanami gid ang tamwa kang bulan sa lupa. Dayon sa pamatyag ni Mali kag Pipo tanda ang rason andut nakatika ang bulan bisan ang mga gal-um nagatiriripon samtang ang mga bituon nagaamat-amat panago. Ang darwa nagsaka gid sa puno kang mangga para makapwesto ka mayad kag maumpisahan ang una nga gabii nga pagdayaw sa bulan.

Mali: Bulan, bulan, salamat sa imong pagduaw
Tulad nga gabii amun ginahalad mga binalaybay kang pagdayaw
Pangayo kang bata gamay ang pag-abot kang nanay nga ginahandum
Imo lang daad tugutan antis ikaw magpalipud sa imong pwertahan.

Pipo: Bulan, bulan, ang akun Nanay gapangayo kang tabang
Kay nagtalang ang dyang kuti nga gamay sa kasagingan
Kon daad ang dyang maniki ang limug imong maintindihan
Pati ang pagpanangis kang anang ginikanan.

Pagkatapos kang una nga paghalad nanday Mali kag Pipo kang andang mga binalaybay sa mahal nga bulan, may nagharakhak sa andang likod.

“Ay, abaw, daw sa mga buang nga mga bataa, ay. Sin-o ang inyo ginatangra kag ginaistorya sa langit? Ang bulan nga butigun?” hambal kang daw nayugit nga Iyay Luleng samtang nagaharakhak sa nasaksihan nga ginhimo kang darwa ka mga bata nga kuti.

“Andut haw, Iyay Luleng?” nahangyus gid si Mali, pero kalma nga ginpamangkot ang ulianun nga mal-am.

“Loko-loko ang bulan nga ria, ginbutigan na ako. Wara gid nanugid kon diin gindara kang akun agalun ang akun mga pinalangga nga mga totoy. Ti, nagtiyabaw ako. Tatlo ka nagasurundanay nga gabii. Wara na gid gintugot ang akun ginpangabay kana,” todo panangis nga nagaistorya sa darwa ka kuting kang nadumduman ang natabo sa anang mga totoy.

“Ti, basi nagparamungul ang mga talinga kang bulan kang imong mga tiyabaw, Iyay?” sugpon ni Pipo sa andang pag-istoryahanay sa mal-am nga ayam.

“Paano magparamungul ang bulan, aber? Lantawa kon ano ka rayu ang distansya ka lupa sa langit? Basta, butigun ang bulan nga ria, butigun gid!” dayon nagdalagan parayu samtang nagahiribiun ang pobre nga nanay.

“Ahay, ah,” nanghayhay run lang si Pipo kag daw maduraan paglaum tungud sa gin-istorya kang mal-am.

“Pipo, indi ikaw magkabalaka. Indi kita magpati-pati kay Iyay Luleng. Padayunon ta ang atun ritwal kang pagpangabay sa mahal nga bulan. Dapat sa ikarwa nga gabii, mas makaturublag ang atun mensahe. Indi ikaw magkahadluk, may balus gid nga mayad ang tanan,” ang pagpabaskug ni Mali sa abyan.

Nag-abot ang ikarwa nga gabii. Mas nangin preparado si Pipo. Ginapaminsar na gid ka mayad kag ginpanumdum kon paano magbinalaybay si nanay na. Gindugangan na pa ang pagsarig sa mahal nga bulan nga sa pagkatapos kang ikatlo nga orasyon, magakitaay run tanda kang anang pinalangga nga nanay nga ana run ginakahidlawan.

“Dali run, Pipo. Umpisahan ta run ang ikarwa nga bahin kang atun pagpangaluyag sa bulan. Ipangabay ta gid ka mayad nga matuman ang atun ginapangayo.”

Mali: Bulan, bulan, kami liwan kanimo nagatangra
Tikaa ang mga dughan nga nagaluha-luha
Mga kuti man kami nga garagmay
Daad imo pamatian ang amun mga pangabay.

Pipo: Bulan, bulan, ang dyang sapata kanimo nagapangayo kang tabang
Patultula ang inang sa anang gin-agyan
Kay dyang anang bata tuman ang pagkalangkag
Sa pinalangga nga inang nga nagbulag.

Sa ikatlo nga gabii, tuman ang pagkulba ni Pipo. Ugaring hugut sa gihapon ang anang pagsarig nga pagkatapos kang ikatlo nga gabii, makit-anay run gid tanda kang anang inang. Nabatyagan man ni Pipo ang pagsuporta kang abyan nga si Mali, gani nga wara gid tana nagaduha-duha bisan pa mabaskug ang pagpangrangga ni Iyay Luleng sa mahal nga bulan.

“Pipo, tulad run nga gabii ang katapusan kang atun orasyon. Bisan pa ginkontra ni Iyay Luleng ang atun ginahimo, kabay pa mangin mapalarun kita sa atun hugut nga pagpangabay sa mahal nga bulan.”

“Kabay pa, Mali. Kag duro gid nga salamat kanimo.”

Nagdara si Pipo kang mga bulak kang santan kag tinapay para ipanguyang sa mahal nga bulan. Ginbutang sa puno kang mangga antis mag-umpisa ang katapusan nga orasyon.

Mali: Bulan, bulan, ang imong maalwan nga dughan
Nagasirak sa akun dughan
Ang amun katapusan nga pagpangabay
Daad kadya matuman.

Pipo: (Samtang nagapirung kag nagaluhod sa ingud kang puno)
Bulan, bulan, nagapakitluoy ang dyang dughan
Kabay nga imong nabatian ang mga tinaga nga namitlang
Makita ang nanay kag kami magaimaway sa liwan
Hasta sa katapusan.

“Ay, abaw, wara gid naumpawan ang mga loko-loko nga dya!” ang hambal ni Iyay Luleng kang naagyan liwan ang darwa nga nagaorasyon sa puno kang mangga.

“Indi ikaw magkabalaka, Pipo, indi lang man-an, ang mahal nga bulan, magatuman run kang imong ginapangabay. Indi lang gid ria magbuhay, maimaw mo run man si nanay nimo.” ang pagpanigurado ni Mali sa abyan.

Burubhay, nag-abot ang nanay ni Mali. May imaw nga sangka babayi nga kuti. Kang nakita ni Pipo kon sin-o ang anda nga bag-o nga bisita, gulpi lang tana nagtumbo kag magsinggit nga, “Nanay ko, Nanay ko! Salamat gid sa Diyos kay nasapwan mo ako! Indi run gid ako magbulag pa kanimo!”

- Katapusan -

* Litrato: Himo ni Jurgen Scholz halin sa http://pictify.com/396145/two-kittens-by-jurgen-scholz.

]]><![CDATA[Si Ben Sungi]]>Sun, 06 Oct 2013 21:55:51 GMThttp://dungugkinaray-a.com/mga-pasakup-2013/si-ben-sungi

Si Ben Sungi
ni Rodita Nelmar Juanillo

Sa sangka baryo marapit sa bukid, may nagaistar nga mag-asawa kag ang ngaran nanda amo sanday Berto kag Minda. May sara sanda ka bata nga laki kag ang ngaran na si Ben. Pinasahi tana si Ben sa mga bata sa andang baryo tungud hay sungi tana pero bukut man tana punga kon maghambal. Bisan may diperensya si Ben, mabuut dya, mapainubusun, kag matandus nga bata. Walo pa lang tana ka tuig, aram run tana magtig-ang, maghugas pinggan, manilhig, kag iban pa. Kada aga pagkatapos na kang anang obra, si Bugoy dayon ra ang anang ginaagtunan kag ginatugruan ka kumpay. Si Bugoy, sara ka karbaw nga nagustuhan gid ni Ben sa tanan nanda nga sapat. Sangka aga, naabutan ni Ben si tatay na nga nagahubad kang kalat ni Bugoy.

“Tay, diin mo ra dar-on si Bugoy?”

“Sa taramnan, anak, maarado run ko para makatanum run kita ka paray,” ang kuon ni tatay na.

“Tay, pwede ako ka tawas? Mabulig ko, Tay,” kuon ni Ben kay tatay na.

“Ay, indi, anak. Dya kaw lang. Buligi lang dya si Nanay mo ka anang mga obra.”

Nabatian ni Minda ang magtatay. Nanaog tana sa andang balay kag nagparapit sa darwa.

“Sige run, patawsa run lang ra ang bata mo sa taramnan hay maagto ako sa banwa para mabakal kang kinahanglanun ta,” ang kuon ni Minda sa anang bana.

“Ti, sige. Ben, pagbuul to anay ka kalo mo hay mainit sa taramnan.”

Pagkabati ni Ben ka kuon ni tatay na, pwerti gid ang anang kalipay nga nagadalagan pasaka sa andang balay para magbuul kang kalo. Gusto gid ni Ben nga makasakay kay Bugoy.

Kang nagpanaw run tanda, “Tay, tay, pwede ko kasakay kay Bugoy?” kuon ni Ben kay tatay na.

“Sige, anak, basta manguyabut kaw ka ayad, ha?” kag ginduhol tana ni tatay na sa likod kang karbaw.

“Bugoy, indi mo ko pag-idalagan, ha?” kuon ni Ben sa karbaw samtang ginahimas-himas ang likod kadya.

Pag-abot nanda sa taramnan, ginbuul ni tatay na ang arado sa kamalig kag nagsugod arado.

"Tay, ako man makaput ka arado."

“Ay, indi, anak. Bug-at dya. Dyan kaw lang kay indi kaw pa kasarang."

Samtang nagapungko si Ben sa kahon kag nagaturuk kay tatay na, may nabatian tana nga girinahud ka mga bata. Pagbalikid na, gapanaw paagto kana ang apat ka bata nga laki. Kang rapit run tanda kay Ben, nagsinggit ang sara.

"Hoy, bata, halin dyan sa aragyan namun!"

Nagbalikid si Ben.

"Ay ,sungi," kuon ka sara nga bata kag nagkirinadlaw tanda.

Kang hana run magtindog si Ben, ginparapitan tana kang sara kag tiniklod. Nahulog si Ben sa kahon kag nagtupa sa lao. Nakita ka tatay ni Ben ang pagtiklod kana.

"Hoy! Mga tunto kamo kar-on!"

Nagdinalagan parayu ang mga bata kag dali-dali nga gin-agtunan ni Berto si Ben.

"Nasakitan kaw, anak?"

"Wara, Tay, hay sa lao man ko nagtupa."

Naluoy gid si Berto sa bata gani ginhagad na dya nga magpauli agud mag-ilis.

Madasig nga nagligad ang mga inadlaw kag bulan run kang Hunyo. Ang iba nga bata nakunyag para mag-eskwela pero si Ben daw wara it gana.

"Ben, anak, parigos run hay kar-on maurihi kaw.”

"Huud, nay," ang sabat ni Ben kag nagparigos man dya kag nag-ilis.

Una nga adlaw kang klase gani ginhatud ni Minda si Ben sa eskwelahan nanda kag ginbilin sa kwarto hay tungud Grade 3 run tana. Pagsulud ni Ben sa anang kwarto, nagbinalikid ang mga bag-o na nga klasmet kag nagkirinadiaw. Naghipus lang si Ben kag nagpungko sa binit nga bangko. Kang recess run, naggwa si Ben kag nagpungko sa dalum kang kahoy. Ginparapitan tana kang apat ka mga bata nga laki. Bag-o na dya nga mga klasmet. Ginbutong tana sa buhok kag ginpatindug. Nasakitan si Ben gani ginbuul na ang alima kang bata sa anang ulo. Nag-ugut pa gid ang bata kag ginsumbag tana.

"Hoy! Sungi, di ko gusto nga maklasmet kaw!" dayon gintablug pa ang anang bag. Nakita tanda kang andang maestro kag ginkaraan ang mga nag-away kay Ben.

Nagharalin ang mga klasmet na kag ginbuul ni Ben ang anang bag kag nagsulud run sa kwarto na. Pagkatapos kang klase, nag-uli nga sarahanun si Ben. Pag-abot sa balay nanda dayon na lang pungko sa bangko marapit sa bintana. Nakita tana kang anang nanay nga daw maluya. Ginparapitan na dya kag ginhikap sa liug.

"Ben, anak, may ginabatyag kaw? Daw kaluya kanimo haw?"

Nagduko si Ben. "Nay, andut sungi takun haw?"

Naintindihan ni Minda ang ginabatyag ka bata na bisan wara gapanugid kana.

"Pasensya gid, anak, indi ko gusto nga mag-amo karia itsura mo pero kang nagabusong pa lang ako kanimo, nakadanlug ako. Pasensya gid anak."

"Ah, wara ti kaso, Nay. Bukut mo man ra hungud."

Samtang sa kada pag-eskwela ni Ben, pirmi tana ginaaway ni Rene. Pirmi tang tana ga-sarahanun kay wara man ti may nagapanghagad kana nga masipal. Si Rene gid pirmi ang nagaaway kana. Si Rene ang bata nga nagtiklod kana sa kahon kag nagsumbag pero wara gid tana gapanugid sa anang maestro ukon sa anang ginikanan man sa ginabuhat kana ni Rene.

Adlaw run nga Sabado, samtang nagapaharab si Ben kay Bugoy marapit sa suba, may nakita tana nga gadinalagan nga mga bata. Kilala na ang mga dya gani ginguyod na si Bugoy parayu sa dalan. Pero tungud hay makuri si Bugoy magpanaw, naabutan tanda ka mga bata.

"Hoy, bata, tambuk karbaw mo ba,” kuon ka sara nga bata.

Wara gid nagbalikid si Ben tungud kay naman-an na nga si Rene dya.

"Hoy! Bungul kaw?" kuon ni Rene. Naugut si Rene kay sige lang panaw ni Ben kag dayon ginpurutan ni Rene ka bato kag ginbalang si Ben. Mayad hay wara naigo si Ben gani napiritan dya nga magbalikid.

"Hoy! Ikaw gali, sungi! Ngir-o kaw man. Sungi kaw run, bungul kaw pa!" nagkirinadlaw ang mga imaw ni Rene. Dayon nanda dinalagan paagto sa suba. Nauna Si Rene kag dayon saka sa bahul nga bato kag nag-uba ka bayo na dayon lukso sa tubig. Gulpi lang nagguruwa ang mga ragkul nga linta kag nagdukut dya sa panit ni Rene. Sa kahadluk ni Rene, wara run tana makalangoy pabinit tungud husto run lang tana magpalak-palak sa tunga hasta nalunod.

Wara gid ti nagbulig sa mga imaw na hay nahadluk man ang mga dya sa linta. Nagdalagan ang sara kag nagsinggit nga, "Tabang! Si Rene nalunod!"

Nabatian dya ni Ben tungud hay wara pa tanda kaparayo gid ni Bugoy. Nagdalagan tana sa suba kag naglukso sa tubig nga gintudo ka mga bata. Pagbutwa na, dara na run si Rene, kag ginbuligan tana ka iba nga mga bata patakas kay Rene. Wara run gahulag si Rene gani nagdalagan pauli si Ben kag nanugid sa anang ginikanan. Gindara kang anang ginikanan sa andang Sentro si Rene para matugruan kang first aid. Nabuhayan ang anang ginikanan gani maabat run daad tana pero nakita na nga gapaagto run si nanay kag tatay na.

"Tay, Nay, kamusta Si Rene?"

"Nakabugtaw run tana, anak, pero maluya pa, gani gindara tana sa hospital ka anang ginikanan," kuon ni nanay na.

Nakabatyag gid kang kaluoy si Ben kay Rene bisan pa nga pirmi tana dya ginaaway. Pag-abot ka Lunes, nag-eskwela run si Ben pero wara pa si Rene. Hasta nga nagdarwa run ka semana, wara pa gihapon kaeskwela si Rene. Natingala run si Ben pero hipus lang tana.

Bakasyon run. Sara ka adlaw, aga pa ginpukaw ni Minda si Ben para maghimus.

"Nay, diin ta haw maagto?" mangkot ni Ben.

"Sa Amiga ko, anak. Sa ospital. Ti, tapos kaw run? Dali run," dayon ni Minda nga panaog nga gadali gid.

Pag-abot nanda sa ospital, nagsulud sanda sa emergency room. Gintawag ka nars ang nanay ni Ben kag may ginpapirmahan. Nagbalik si nanay ni Ben nga gasunod ang darwa ka nars. Ginkun-an tana ka darwa ka nars nga mabatang sa stretcher. Nagtingala gid si Ben.

"Nay, andut pabatangun ako dyan hay wara man ako it sakit?"

"Sige lang, anak, may turukun si Dok kanimo."

Naglibug gid ang ulo ni Ben pero nagsunod lamang tana ka kuon ni nanay na. Nakita na nga may injection nga ginakaptan ang sara ka nars kag ginakulbaan pa gid tana.

Ginpakalma tana ni Nanay na. Gintubluk ang injection sa butkun na kag ginbayaan. Pagkaligad kang pira ka minutos, nagbalik ang nars kag ginsulung ang gintublukan, pagkatapos gintublukan pa gid ka ikarwa. Wara run ti matandaan si Ben. Kang makabugtaw tana, dyan run tana sa sangka kwarto.

"May sorpresa ako kanimo," dayon buul ni Minda kang ispiho kag gintao kay Ben.

Pagturuk ni Ben sa ispiho, nakita na nga may bendahi ang anang bibig.

"Bukut kaw run sungi, anak. May bisita kaw. Mayad nga aga, Dok." Nagtango ang laki. "Bata tana ni Doktor Robles kag Mrs. Robles. Si Doktor Robles ang nag-opera kanimo, anak."

"Salamat gid."

"Ops, indi kaw anay maghala ka hambal kay mabandug ang pilas mo."

"Indi kaw magpasalamat. Kami ang dapat magpasalamat kanimo kay ginluwas mo ang amun bata kang malunod dya," kag nagbalikid tanda sa pwertahan. Nakita ni Ben ang pagsulud ni Rene.

"Salamat gid nga bahul, Ben, sa pagluwas mo kanakun, kag pati sa mga ginhimo ko kanimo ha?" nagyuhum si Ben tanda nga ginapasaylo na si Rene.

Si Rene bugtong man nga bata ka doktor kag ang anang nanay negosyante. Si Rene nagbahul nga ginpagustuhan. Tungud hay saku lang pirmi ang anang mga ginikanan sa obra da, yaya lang pirmi ang imaw na sa andang balay. Kag tungud hay wara ti nagalaygay kay Rene, tama gid tana ka barumbado. Ginpahalin tana sa ginaeskwelahan na nga pribado nga eskwelahan tungud sa ugali na. Napiritan ang anang mga ginikanan nga isaylo tana sa publiko nga eskwelahan. Pero kang pagkalunod na, nag-amat-amat bag-o ang ugali na pagkaayad na kag gintugruan run gid tana kang atensyon kang anang mga ginikanan. Ginbalik run tana sa pribado nga eskwelahan kag nagmayad run ang anang pagtuon. Halin kato, nagmiguhay run si Rene kag si Ben. Kon adlaw nga Sabado, gaagto si Rene sa balay ni Ben kag nagasipal tanda. Nagrako man ang mg amigo ni Ben sa eskwelahan.

Nalipay gid ang ginikanan ni Ben hay masinadyahun run tana. Labi run gid ang nabatyagan nga kalipay ni Ben tungud kay nabatyagan na nga normal run tana nga bata sa andang baryo. Bukut run tana si Ben Sungi.

- Katapusan -

* Litrato: Halin sa http://freepages.misc.rootsweb.ancestry.com/~amandala/child.htm.

]]>

Damgo ang Nagpukawni Romela Berbedel Cepeda

Adik sa Kompyuterni Lorelie Inion Saringo

Ang Kama-kama sa Kantulanni Tomas Magbanua Delgado

Hardin kang Edenni Celestino Salmorin Dalumpines

Ang Buktot sa Kamaligni Teodulfo Abella Naranjo

Alibangbang nga Wara ti Pakpakni Edison Mallorca Otañes

Ang Pagkadura kang Uko kag Mangilawni Jaypee Maglantay Alonsagay

Si Barsikok kag ang Anang Anghel dela Gwardyani Crystal Rose San Juan Espinosa

Ang Pagdayaw ni Mali kag Pipo Sa Bulanni Cor Marie Villojan Abando

Si Ben Sungini Rodita Nelmar Juanillo