Handum
Tsapter 4
Si Patring!! Gintawag na ako, hugut pa kaput na kanakun. Ang daw mala-karbaw ko nga hadluk kauna sa ayam ni Manding Natang, daw tungaw run lang ka iki hay nagkupus sa kabahulun kang kalipay ko kang gintawag ako ni Patring kag ginpangyabtan!
Ginkaptan ko ka mahugut ang lima ni Patring para indi tana mahadlukan. Dayon namun dalagan. Ah, bisan pulo pa ka ayam umang ang malagas kanamun, pamatyag ko masarangan ko gid atubangun kag batuan kon kinahanglan para lang indi mahalitan ang pinalangga ko nga si Patring.
Brubhay, namarasmasan namun, wara run ang ayam. Guro natak-an ka lagas.
"Andut ginlagas ikaw ka ayam, Day Patring?" malulo ko nga pamangkot nga daw may gasimpon nga mayha kag may dara hangus-hangus tungud sa kahapo.
"Ano bi hay tapos mo balikid kaina nagdagun-dagun timo panaw. Ang mga ayam ni Manding Natang gapaamulya sa sagwa, pati ang ayam nga bag-ong bata. Ginkulbaan ako hay nangurub, tapos daw gadulot gid mata na kanakun. Pagturuk ko kon diin kaw, tama kaw run ka rayu. Nagdalagan ako para makalagas kanimo," gahapu-hapo man nga sabat ni Patring.
Ay, nagdagun-dagun gali ako? Abi ko gani hinay panaw ko hay gapangluya tuhod ko amo nga ginapirit ko magdasig ang pamanaw ano pa daw garalambid mga batiis ko. Gali timo, pwerti run to kadasig!
"Pasensyaha gid ako, Day Patring ...." ang sabat ko.
Ay, hud, bugu lang tana sarangan ko hambalun! Daw gapilit tana dila ko sa tangun ko haw? Kuon ko mabira-bira gid ko storya kon bugnuhon na ako. Tabirab nga dila tana akun dya!
"Sige lang Badong. Ako gani dapat magpasalamat kanimo hay gintabangan mo ako," sungaw nga sabat ni Patring.
Indi ko kamaan ka inogsabat ko. Nagtukar pa gid pagkaapa ko. Diyos ko, Ginuo ko! Ano pa man hambalun ko? Kada adlaw nga magpanaw kami nga wara gabugnuhanay, raku gasulud sa pinsar ko nga ihambalun ko kana kon magsapakanay kami. Kadya nga dya run tana sa ingud ko, bisan sangka topiko wara ako ti madumduman.
Pwerti kalinung ba samtang gapanaw kami paagto sa eskwelahan. Nabatyagan ko gid nga gaamat-amat panumbalik ang pag-init ka akun gising-gisingan. Tapos, daw may maramig nga lima ... sa akun alima! Sus, Ginuo! Ginturuk ko si Patring, nagturuk man tana kanakun kag ginturuk ang galambid namun nga mga alima.
Ay! Pwera panulay! Dayon ko buya. Halin gali kaina pagpangyabtanay namun, wara pa kami ka buy-anay. Dugang parangramig ka lima ko ba! Ok lang to ayhan kay Patring? Basi makuon tana nga gintsansingan ko. Kahuruya timo Badong! Kahuruya gid ginhimo mo.
Nagpasurip ako ka mata ko para turukun kon gapadalung si Patring. Hasta kadya nga daan indi ko gihapon malipatan nga pirmi na ako ginapadalngan. Sa eskwelahan, bisan ano ko ka aru-aro kana, lagpat pirmi sabat na. Magsala gani ko sa praktis namun sa saot, dayon na binghal kanakun bisan bukun na ko ti paris. Sa kaisug nga bayi. Daw si Senator Miriam lang ba kon mangsaruso ka mga nakasala kana!
Abi, pasuripan ta ruman. Hay salamat! Manaya-naya anang pungyahun kadya. Kag daw gayuhum-yuhum. Gintistingan ko magyuhum kana. Ginbalik na ang yuhum ko. Nagkuba-kuba ruman tana akun dughan. Pero, daw lain pitik na. Daw malumpat pagwa sa kasadya! Ginturuk ako ni Patring nga gayuhum, daw may hambalun. Garing, nagkuub liwan.
Nasadyahan gid ako. Nanamian gid ako ka pamatyag ko. Daw gamag-an lawas ko ba. Daw galutaw ako sa panganod. Ano bala mayad hambalun man? Mayad guro iistorya ko kana ginabatyag ko halin kauna para maintiendehan na kon andut daw kilat ako kadasig maglagyo. Guro hagadun ko tana kon gusto na matawas kanamun day Paning manaka ka bayabas.
Ginturuk ko si Patring. Ginbalik na man ako ka turuk kag magyuhum-yuhum. Mayad dya nga tyempo para mag-istorya ako. Nag-igham ako bilang paghanda sa akun pag-istorya. Pero antis ako makabungat ....
"Badong, may hambalun raad ako kanimo. Pero indi kaw mag-ugut ha?" ang hambal ni Patring.
"Huud, ah. Ako pa! Ano to, Day, haw?" pamangkot ko nga may dara kulba.
"Badong! Patring! Kaina pa kamo ginasagap ni Mam. Mapraktis run ta ka saot."
Sabad nga Paning dya ay. Gadihot gid.
"Ay, sa dason ko run lang hambalun, Badong. Dali run, mapraktis ta anay ka saot," panghagad ni Patring.
Saot namun Curacha. Paris ko pirmi si Paning hay pareho gawa amun kataasun. Si Patring may pagka-katitiya amo nga indi kami bagay magparis. Daw bugay man ria. Hamakun mo kon tana paris ko? Daw indi gid guro takun makasaulo ka saot namun. Basi maburunggo tana tuhod ko kag pirmi gaparangramig lima ko. Ay, ta, ikabaynte run guro nga praktis, indi gihapon takun kamaan.
"Abaw, daw naurungan kaw ruman ka turuk kay Patring haw?" pang-usisa ni Paning. Ginyuhuman ko lang.
"Yudi Badong ha, nakaskor ba kay Patring ... diin kamo halin kaina man gakaptanay gid kamo?"
Si Paning bla nga dya, indi gid makuntento sa yuhum. Manghalad gid! Ginturuk ko lang si Paning.
"Yudi ... gaparamula gid hay ginyuhuman ni Patring. Abu! Grabe dughan mo ba, hasta dya kanakun batiun lagabung na!"
Daw otis tana si Paning nga dya. Pero sa tuod-tuod lang, naglinagumba ruman corazon ko kapin pa kang nagbalikid si Patring kag magyuhum. Tanda mata ni Paning ba. Daw kadasig lang ka tanan pero dakpan na gid pagpasiplat ni Patring kaina.
"Uuuyyy ... dalum pinsar na. Ginaimadyin na run si Patring sa ingud na, samtang gapungko sa dalum ka lumboy," panunlog pa ni Paning.
"Maan Paning, kon anu-ano tana imo ginapangasal dyan. Abi, pagtadlung saot. Ang pamantay tana imo ka iba," puropangara ko kay Paning. Basi lang bay mag-untat.
"Huuu! Hadlukan kaw lang maman-an ni Patring nga buhay run imo nga harahandum kana."
"Paghipus, Paning, ah. Himu-himo kaw ruman dyan ka istorya."
"Ano nga himu-himo man? Saksi run gid manuk-manukon ko nga mata nga dya!"
"Mayad haw kadya, gin-ako mo nga manuk-manukon mata mo. Garimpwal gid kaw kara kauna kon kun-on kaw nga manuk-manukon mata mo."
"Bisan amo lang ko kadya, Badong, kamaan takun magbaton ka mga kakulangan ko. Manuk-manukon gid man mata ko."
Hay, salamat, gin-ako na.
"Bay-i lang, Ning, hay magdoktor gani ko, patadlungun ko gid mata mo."
"Gadumil timo Badong. Ano kara pagdoktor mo hay sa Manila tana pa to eskwelahan mo para makadoktor kaw."
"Wanhaw, imposible bala ra hay rugto tana Tatay ko. Basi bay paeskwelahun na ko."
Masugpon pa raad si Paning garing nagtukar run ang musika ka saot. Kami ni Paning ang pirmi sa likod ni Patring kag paris na.
Nami pamatyag ko ba hay nagabugnuhany run kami ni Patring. Kar-on bala, dunganan ko tana mag-uli.
"Mga estudyante, pwede run kamo makauli," kuon ni Mam.
"Badong! Pwede ako ka dungan kanimo liwat hay basi galagaw-lagaw ruman ayam ni Manding Natang."
"Huud, Day Patring, ah."
Ginhulat ko si Patring samtang ginapanipon na ang anang gamit nga darar-un pauli. Abaw, sa kahinay maghulag. Daw todo pa ginhawa ka kuti. Daw ako run lang manipon ka mga gamit na.
"Dali run, Badong. Mauli ta," panghagad ni Patring sa urihi.
Hay salamat. Natapos gid man ka panipon ka gamit na. Ano hay raku-raku gid sulud ka anang bag.
Gin-umpisahan namun magpanaw. Daw indi ko maiksplekar ang akun kakunyag hay pagkatapos lima ka tuig nga wara sapakanay, daw indi ko makapati ka panwertihun ko kadya nga adlaw, ginbugno gid man ako ni Patring. Hamakun mo, ayam man lang gali ni Manding Natang makabulong ka ugut na. Nagbira-bira pa takun tuon kag mag-intra sa kon anu-ano para lang matalupangdan, gali ayam lang man solusyon.
"Badong, dumduman mo may inoghambal ako raad kaina kanimo?"
"Huud gali, Day Patring. Ano to?"
- Sundi ang kasugpon kang atun sugidanun -
* Litrato: Himo ni Helga McLeod halin sa http://www.etsy.com/listing/120282075/original-watercolor-painting-couple-man.