Tagkaralag
ni Danny S. Tabuyan
“Kalag-kalag akun suman!” ang masami natun nga mabatian kauna sa panahon kang tagkaralag. Sa diin ang mga bata kag bisan pa ang mga hamtung nga nagasuksok kang mga maskara kag nagapanimuron kang kapay, nagalibot sa mga pamalay nga ginapakudug ang andang limug agud sa pagpadumdum nga ang mga kalag nagapangayo kang kaluoy kang mga buhi. Ginatugruan sanda kang mga matam-is nga mga pagkaun nga tumanduk, kaangay kang suman, ibos, but-ong, kalamay-hati, bukayo, paduya, palutaw kag iba pa nga mga pagkaun nga masami himo sa bugas nga pilit, kalamay nga pula ukon muskobado, gata ukon lana kag latik kang niyog.
Ang dya nga mga pagpagsurundan naghalin sa mga buruhatun nga Kristyano, nga amo ang pagpangamuyo para sa mga kalag sa purgatoryo. Ang mga nagapangalag nagapangayo sa mga tawo kang amot nga pilak ukon limos agud ihalad sa pagpamisa para sa mga kalag, nga amo ang andang pagkaun, ang kinahanglanun para sa andang kaluwasan.
May iba pa gid nga buruhatun nga ginahimo sa tigkaralag kaangay kang “ligando” ukon pagpangalag nga nagapamuul kang mga gamit, parihas kang mga bayo nga ginabulad sa kalway, mga sapat nga ginabangut ukon ang mga manok kag idik sa sa kurungan, ukon bunga kang mga tanum, sa bispiras kang pista minatay. Ginabitay dya pagkaaga sa mga kudal kang balay kang nagbuul ukon ginapakita dya sa plasa agud ipagawad sa tag-iya. Nadihon ang dya nga mga hirikuton tungud kang pagpati kang atun mga kamal-aman nga kon ang mga kalag magduaw sa andang pamilya may nagakadura nga bagay, nga nagapabatyag kang andang pagduaw.
Ugaring may dyan man nga ginaabusaran run ang amo nga mga pagsurundan, kaangay kang pagtakaw kang hagdan kang balay nga nagarisulta sa kahalitan tungud sa pakahulog kang tagbalay pagnaug na pagkaaga; ukon pagtakaw kang kanding kag ibangut sa lingganay kang simbahan, libagun ang sapat agud mahangyus kag magkubyal, nga mangin kabangdanan kang pagbagting ka lingganay nga nagatublag sa pagturog kang mga pumoluyo. Ginahimo nanda dya agud magpakadlaw nga amo raad man ang isara ka mga katuyoan sa pagtugro kang kalipay sa panahon kang pagsaulog, ugaring nagadura run ang espiritu kang pagdumdum sa mga kalag kang nagkaramatay hay imbis nga makabulig nagadara pa kang kahalitan.
Kabahin man kang atun naandan nga ginahimo, amo ang patiripon kang pamilya sa pagduaw, paglimpyo, pagpaminta kag pagpuni kang mga linubngan kang atun mga pinalangga nga nagkaramatay. Kaimaw sa paghalad natun kang atun mga pagpangamuyo, nagahalad kita kang mga bulak kag nagasindi kang mga kandila. Dya ginahimo natun hay nagapati kita nga nagapadayon ang atun kaangtanan sa atun mga pinalangga bisan nga sanda sa pihak run nga kabuhi.
Duro pa ang atun mga pagsurundan angut sa kalag-kalag, ugaring amat-amat run dya nga napabay-an kag nalipatan tungud kang madasig nga pagbag-o kang kalibutan. Nagakadura ang aton mga pag-aliali kang mga dumaan nga mga pag-inugali. Ang mapinangamuyuon nga pagduaw sa atun mga minatay nabayluhan kang magahud nga pagtiriripon nga sa masami ginaimawan kang matunog kag magansal nga mga sonata, pag-inum kang makarilingin nga irimnun kag nga pagsipal kang baraha kag madyong ukon pagsugal sa ibabaw kang pantyon, nga imbis nga malipay ang mga kalag hay ginaduaw, daw nagataral-as tungud nagalungan.
May mga bag-o nga lihuk sa iba nga bahin kang pungsod nga nga ginapangunahan man kang mga katapo kang Simbahan Katoliko, kag amat-amat run man nga naga pahangup kanatun, ang parti sa paghiwat kang dya nga kapistahan paagi sa paggamit kang mga pagbayo nga pariho sa mga mga santos. Ang katuyuan indi ang pagguba ukon pagdura kang daan nga pagsurundan kondi sa pagpanami pa gid kadya hay indi ang kahadluk ang ginadara kondi ang mga mayad kag huwaran nga pagginawi nga ginapakita kang kabuhi kang nga balaan nga mga tawo nga nagkaramatay run.
Ang pagturuohan nga Kristyano nagatudlo nahanungud sa padayon nga paghiusa kang mga buhi kag kang mga minatay bilang isara ka Simbahan. Ang Simbahan nga madinarag-un nga amo ang mga Santos sa langit nga nagaampo sa atubangan kang Makaako para sa mga buhi; ang Simbahan nga nagaantus nga amo ang mga kalag sa purgatoryo nga nagapangayo kang pag-ampo kag pagbulig kang mga buhi; kag ang Simbahan nga nagapanaw, amo kita nga nagakabuhi kag nagapanaw sa dyang kalibutan.
Ang kaangtanan kang mga buhi sa mga minatay, bukun ti mabudlay hangpun para kanatun, hay wara dya nagarayu sa mga pagpati kang atun mga kamal-aman bisan wara pa mag-abot ang Kristyanismo sa Pilipinas, kag nangin parti run dya kang atun adlaw-adlaw nga pagkabuhi. Ginadumdum natun ang atun mga minatay hay man-an natun ang kamatuoran nga bisan ang kamatayun indi makautod kang atun rilasyon kananda.
Sa pagdumdum natun kang mga minatay mapaangid man natun sa atun mga pinalangga nga mga buhi nga nagauli ukon nagapangabudlay sa marayu nga mga lugar sa diin sarang kita maka pakig-angut kananda sa nanarisari nga mga pamaagi agud magpangamustahanay, mag-ambitanay kang mga kalipay kag kasubu kag magsakdaganay kag magtugruanay kang kabakud kag kaisug. Ginahimo natun dya para sa atun mga minatay paagi sa atun pagpangamuyo kag pagsakripisyo para kananda.
“Ang pagpangamuyo para sa mga minatay, sangka pamaagi natun sa pagpahayag kang mga birtudes kang pagtuo, paglaum kag paghigugma. Ang atun pagtuo nagakuon kanatun nga ang kon ano lamang ang himpit ang makasulud kang bug-os sa langit. Ginakun-an kita kang atun paglaum nga ang Dyos magabugay kang paagi para sa mga minatay nga ana ginahandum nga mahimpit sanda, kag ang atun pagpalangga sa atun mga kabugtoan nga nagkaramatay, nagatulod kanatun sa pagpangadi para kananda. Ang atun pagkabalaka para sa mga minatay, indi lamang nagabulig kananda kondi nagabulig man kanatun. Nagatubo kita sa paghigugma; ang atun bugkus kang pagtiringbanay imaw kang mga Santos ginapabakud; kag nagaagum kita kang kaisug kag kabakud para sa atun pagpanaw paagto sa himaya.
Sobra kita ka marahalun sa panurukan kang Makaako, nga mas mahal pa kita bisan sa pinakapuraw nga bulawan. Ang bulawan ginapapuraw agud mangin mas manami kag mas marahalun. Amo man ang mga kalag kang atun mga pinalangga sa purgatoryo, kinahanglan man nanda nga papurawun. Ginabuyuk kita kang Dyos paagto kanana, ginahublasan nana kita kang tanan nga nagasablag kang atun pahiusa kanana, ginapriparar nana kita sa pagtingub kanana sa wara ti katapusan nga himaya. Nagapaabot man kita kang adlaw nga mangin kaangay kita kanana kag makita man tana kang tampad kag hayag sa atun panurukan.” (Ginbadbad sa Kinaray-a halin sa “The Anawim Way” 29th-34th Week in Ordinary Time. Cycle A year 2. p. 84.)
- Katapusan -