Uyas kang Paray
Ikalima nga Bahin
Ang pagpanggas
Ang preparasyon sa lupa suno sa panahon. Umpisa sa bulan ka Abril, nagaamat amat run kaarado sa banglid.
1. Ibungkagun ang lupa: Amo ria ang una nga pag-arado.
2. Iligisun ang gin-arado: Ang ligis nagapapusa kang dinagay kag nagabuul kang gamo.
3. Ihilamunan ang linigis: Ipamul-an kang mga ramo ang ginligis hasta maghawan.
4. Ibaliskadun ang lupa: Amo ria ang ikarwa nga pag-arado kag ipamul-an kang hilamun.
5. Iligisun liwan: Para magrupay ang lupa kag mabuul ang mga gamot kang himlamun.
6. Ibaliskadun liwan ang lupa: Sa ikatatlo nga arado, amo ria ang pagpasungaw kang lupa nga magpabilin nga habok kag maghulas. Ang tun-og nagapahulas kang lupa. Ginatanto ang panahon nga magpanggas sa premiro semana kang Mayo.
7. Iligisun ang lupa para magrupay ka mayad kag araduhon nga ikit ang linya kang gin-arado. Mintras nga may nagaarado may nagasunod nga manogpanggas.
Ang panggas nga saplid
Ang manogpanggas may paranggasan nga nakawaklus sa hawak nga ginasudlan kang binhi. Sa una nga linya kang gin-arado, mahulog ria kang sangka pudyot nga binhi sa lupa nga medyo buray. Siguro may pulo ka pasi ang sangka pudyot para nga indi maggutuk ang paray kon magpamuhi. Pagkatapos na hulog, ang sangka pudyot isaplidan kang kahig ka gamay nga lupa agud itabon sa binhi kag ilapakun ria. Magbutang liwan kang sangka pudyot nga binhi, saplidan liwan kang gamay nga lupa, kag lapakun ruman. Ang distansya bali sangka dangaw ang kada lapak. Anhaw nga ginalapak? Amo karia ang pagtabon kang binhi para indi pagtuk-on kang manok ukon pispis. Mintras nga may nagaarado, nagasunod ang manogpanggas sa lupa para nga mahitso ang pagpamanggas sa karia nga tion. Kon makatapos ang manog-arado ka arado kang paranggasan, magbulig ria ka pamanggas hasta nga matapos. Kalabanan ang mag-asawa nagabinuligay sa pagpanggas. Aga pa sanda nagaumpisa para nga pag-abot kang siriit kang kaudtuhon, nagapahuway sanda nga darwa nga nagaigma rudto sa andang kamalig.
Ang banglid nga may panggas ginatipigan nga indi matadag kang baka ukon karbaw. Pag-abot kang premiro nga uran ang panggas nabuhi run kag nagatubo kang husto ang paray. Nami ria nga lantawun nga nagalinya. Ang banglid napanggasan run.
Sa tion nga maani ang ginpanggas halin sa bangtud ukon sa ubus nga panggas, ang kalabanan sa mangunguma kon premiro pa lang gani nga ani kang paray, ana ria nga hulasun, ibaywun para makatig-ang kang bag-o. Tradisyon ria rudto sa bukid. Nagaihaw kang manok sa pagpasalamat sa grasya nga nakaani kang bunga ka anang kinabudlayan. Sa anang pagpasalamat, nagapanguyang kag may paranambitun sa mga kalag. Mahimo ria kang tuos rudto sa taramnan ka anang paray kag may magparanambitun.
Ang pagtanum kang paray sa taramnan nga nagadepende sa uran
Sa bulan pa lamang kang Abril, maarado run sa banglid ukon sa datag ang mangunguma agud ipreparar ang anang sabodan. Ibungkagun kag ibaliskadun ang lupa, iligsun kag hilamunan. Ibaliskadun liwan kag iligsun para nga magrupay ang mga bail kag ang mga puga nagkarapusa. Sa premiro nga uran sa Mayo, isabwagan ria kang binhi nga naglahin sa sag-ub. Ginatanto ria nga ang pagsabwag kang binhi kinahanglan nga bali sangka bulan lang ang edad kang sabod antes itamun sa taramnan.
Sa wara pa mag-uran, maawut araduhon ang lupa. Kinahanglan nga maghulat sa uran para hapus ang lupa. Ang mga mangunguma kinahanglan nga abtik sa paghikot kang andang taramnan. Amo kadya ang anda ginahimo:
1. Bungkagun ang lupa. Amo ria ang una nga pag-arado.
2. Pagkatapos kang sangka semana, araduhon liwan ang ginbungkag nga lupa para mabaliskad.
3. Iligsun para mabuul ang mga hilamon kag ang iba malubung sa lao.
4. Magkahon para nga ang tubig magpundo kon mag-uran kang damul para madunot ang hilamon.
5. Ibasbasan ang kahon para wara ti sapat nga magpanago kon limpyo ang kahon.
6. Araduhon liwan ang lupa, pahubsan ka tubig, kag ibatihun.
Mintras nga ginahanda ang taramnan nga itamnan, may nagagabot kang sabod para may itanum pagkatapos kang ligis.
- Sundi ang kasugpon -
* Litrato: Himo ni Lance Weisser halin sa http://weisserwatercolours.com/tag/carabao/.