“Abaw grabi nga init ba! Daw Simana Santa!” ang kalabanan nga hurubatun sa mga tion nga nagabatyag kita kang kasingkal ka init sa panahon. Hay kalabanan masingkal kag nagabiti ang init sa Simana Santa, nga nagakaging ang palibot hay nasunog ka sirak ka adlaw, nga makuon natun nga amo gid dya ang putokputokan ka tag-irinit.

Sa mga pungsod sa Kasalpan nga bahin ka Kalibutan, kaangay sa Amerika kag Europa, manami kag maaliwanay ang panahon hay tig-urosbong ka mga tanum kag tigburukad ka mga bulak, tigpurugad ka mga pispis kag tigparamata ka mga sapat. Bag-o lang natapos ang tigraramig ang panahon nga ang mga tanum kag ang kalabanan ka mga kasapatan nagatururog kang madalum. Ang mga kahoy daw mga patay hay wara ti dahon ang andang mga sanga; ang mga kasapatan nga mga luyaw nagatiriskug sa karamig nga daw mga patay. Piro sa panahon ka tig-urosbong nagabalik ang andang kabuhi kag kapagsik.

Ang dyang darwa ka baliskad nga mga panahon ka darwa ka bahin ka kalibutan nagapahayag kang kamatuodan sa kahulugan ka Simana Santa. Ang kahulugan man kang Simana Santa nagatudo man kanatun sa riyalidad kang atun tagsa ka kabuhi. Ang tigraramig nagatugro sa kalibutan ka paglaum sa tig-urosbong kag ang tag-irinit nagatudo kanatun sa paglaum nga ang tag-uroran nagahirapit run.

Ang dya nga panahon nagapahayag indi lamang nga ginasulog natun ang pag-antus kang atun Ginuo, kundi nga atun ginasulog ang Misteryo Paskwal – ang misteryo kang kasakit, kamatayon kag pagkabanhaw kang atun Ginuo nga si Jesukristo nga amo man ang ginatawag nga Mistiryo kang Kaluwasan.

Ginasaulog natun tuig-tuig ang Mistiryo Paskwal indi bilang sangka hitabo sa marayu nga panahon ka maragtas, kundi sa paghimo kang hitabo, darwa ka libo ka tuig nga nagligad, nga mangin atun pirsonal nga inagman sa kadya kang atun panahon. Kaugalingun natun nga pagpakig-ambit sa mga kasakit nga gin-antus ni Kristo kag kaugalingon man nga pagpakig- ambit sa himaya kang anang pagkabanhaw.

Ang Simana Santa wara nagatapos sa kahapdi kang pag-antus ukon sa kadulum kang rulubngan kundi nagapadayon sa kasanag kang kadarag-an, nga amo ang himaya ka Anang Pagkabanhaw, nga amo man ang atun pagkabanhaw. Ang Dyos nagpakatawo agud nga mapahayag Nana ang kabuganaan kang anang gugma kanatun. Ginpili Na nga mag-antus agud ana agumun ang mga silot nga para raad kanatun tungud sa atun mga sala, kag mapatay, agud kita makaagum kang kabuhi nga wara ti katapusan.

Ang mga tion kang kasakit kang Ginoo amo man ang mga tion kang kadarag-an ka Anang gugma kanatun. Ang mistiryo kang kaluwasan amo man ang mistiryo ka gugma ka Dyos sa katawhan. Kon turukun kang kalibutan daw puro lang kapyirdihan kag kapaslawan kang Anang gugma ang nagakaratabo. Piro dyan mismo sa pagpaumud kag pagkasakit, ginapahayag kang Ginoo ang katumanan ka anang gugma. Tungud sa kabahul ka anang gugma, gin-ula na ang anang kaugalingun, bisan pa ang anang dyosnon nga pagkagamhanan agud lamang mapabutyag kag mapabatyag na nga anang wara ti kahurubsan nga gugma sa katawhan. Dyan pa lang sa anang pagbaton ka mga pagsikway kag pagyaguta, mga han-us kag mga tampa, pagpas-an kag paglansang kanana sa krus, nangin madinarag-un run ang anang gugma kag gintugroan na kang kahimpitan ang dya nga kadarag-an sa himaya ka anang pagkabanhaw.

Ano man ka singkal kang kainit kag katam-an kang karamig nga nagaabot as atun kabuhi, may rason kita nga magpadayon sa palaum sa kasulhay kang tag-uroran kag tag-urosbong, hay ang gugma ka Dios kanatun nangin madinarag-un sa wara ti katapusan. Ang Ginoo nabanhaw kang mahimayaun tungud sa kada isara kanatun!

Magkalipay kag magkasadya! Aleluya! Hay ang Ginoo nabanhaw! Aleluya!

- Katapusan -

Rapit lamang dun ang Byirnes Santo. Maprusisyon duman sanday Biboy halin sa binit-dalan kang Barbaza National High School asta sa simbahan kang Aglipay sa Jinalinan. Hwibes pa lang it aga, nagatukar dun ang andang radyo nga nakatuon sa Bombo. Ang sambangi na nga talinga wara gid nagahalin sa pagpamati kang mga drama nahanungud sa Bibliya. Halin sa istorya ni Abraham asta sa pagkamatay ni HesuKristo sa krus. Darwa ka adlaw ang wakal kang radyo piro wara gid tana gintak-e ka pamati.

Manug-alas dose dun sa adlawun, adlaw nga Byirnes, kang ginhambalan tana ni nanay na nga magparigos.

“Indi takun, ah,” ang anang sabat. “Wara pa gani matapos ang drama sa radyo. Nami daan dya ang istorya ni Samson kag Delilah,” ang ana pa nga sugpon.

“Di bala kamaan kaw nga rapit lamang mapatay si Kristo. Pagrigos dun to hay kadu dun kon kar-on pa sa hapon,” ang kara ni nanay na kana. Warat may nahimo si Biboy kondi magsunod.

“Nay, si Ramram dya gasipal ka kutsilyo!” ang singgit ni Biboy samtang nagarigos tana sa gripo sa kilid kang andang balay. Nakit-an na ang ana libayon nga naga lagis-lagis ka kawayan.

“Ay, abaw nga bata! Indi tana pagsipali da. Mapilas kaw gani kar-on indi gid mag-ayad hay Simana Santa kaya,” ang kara ni Nanay na kay Ramram kag dayon balbal sa buli na pagkatapos buul ka kutsilyo sa bata. “Parigos to sunod kay Manong mo.” Kag dayon na balik sa kusina.

Nagparapit sa gripo si Ramram samtang nagahibi kag gaturo pa ang sip-on. “Ti, mirisi eh,” ang suog pa ni Biboy sa libayon na samtang nagaparigos tanda.

“Para sa diin tana da ang mantika nga ginahimo mo, Nay?” ang pangusisa ni Biboy kang nakita na si nanay na nga nagapabukal kang gata kang niyog.

“Mahimo ako kang lana para kay Lola mo hay ilakut na sa mga kahoy-kahoy nga ginagamit na sa pagbulong. Nami kaya nga tion maghimo lana,” ang sabat ni nanay na kana.

“Ah,” ang sabat ni Biboy bisan wara na maintindihi ang rason.

“Indi pagkawkawa ang mga paraspas nga nagabitay sa gawang, Ramram,” ang saway ni Nanay na kang nakita nga ginasipalan kang bata ang krus nga dahon ka niyog nga ginpabindisyunan na sa simbahan kang nagligad nga Domingo de Ramos. “Pangontra da sa mga malain nga ispiritu hay patay daan si Hesus kaya. Sigi kaw, sudlon ta ka tamawo kar-on sa gabii kon huksun mo ra sa pwirtahan,” ang pahug pa ni nanay na. Sa kahadluk kang bata, nagdalagan tana pasulud sa kwarto kang nag panimuron kapay.

“Nay, ano oras ta gali mapanaw sa simbahan?” ang pamangkot ni Biboy kang mga alas kwatro dun sa hapon.

“Dapat antis mag ala-sais makaabot dun kita sa Jinalinan hay matabo lang kita sa prusisyon paadto sa simbahan,” ang sabat ni Nanay na. “Paghimus dun para indi ta kar-on magdinali-dali.”

“Tapuson ko lang ang istorya kang Pito Ka Minsahi ni Hesus sa Krus,” ang hambal ni Biboy samtang ang talinga sa radyo nakatuon.

Pasado alas-sais dun kang makaabot kanday Biboy sa Jinalinan. Lauhon abi ang taramnan nga laktudan nanda amu nga ginbaybay nalang nila ang suba paadto sa kanipaan nga sa likod lang kang dalanun. Nabasa pa ang dilargo ni tatay na hay nakadalin-as samtang ginapas-an ang anang agot nga bata.

“Sindihi dun ang kandila nga dara mo kag magsunod kanamun ni Tatay mo sa prusisyon,” ang hambal ni nanay na kay Biboy kang nag-agi dun ang prusisyon sa anda tubang.

“Diin ta nga patron matawas, Nay?”, ang pamangkot ni Biboy kang ana matalupangdan ang nasarisari nga mga istatwa kang mga santos nga ginapas-an kag ginaguyod kang mga tawo.

“Sa ana ka barangay ta, eh. Pangitaa ang istatwa ni Hesus nga nagapas-an ka krus kag ang roba na kolor tapul. Amo da atun,” ang sabat in Nanay na kana.

“Aguy! Nay, sakit ang turo ka kandila sa lima ko,” ang riklamo ni Biboy.

“Pagpaksi lang to kang dahon sa binit ka dalan kag ituslok sa buli ka kandila para may turuan tana. Hambalan kaina magdara kang karton mong,” ang sabat kang nanay ni Biboy.

“Ti ano oras tatun makaun? Nagutum dun ko?” ang riklamo na liwat.

“Maan kanimo, Biboy, ah. Rapit ta run lang sa simbahan. Pagkatapos pahumot kang mga santos kar-on mabakal ta ka tinapay,” ang sabat ni nanay na kana kag nagpadayon tanda panaw.

“Nay, ano tana ra dapug kang mga santos man? Daw parihas kang pahamot nga gintugro ka maninay mo halin sa abrod. Sayud,” ang hambal ni Biboy kang matapos dun ang misa.

“Amo gid man tana ra ang pahamot nanda. Indi tana pagpalibugi da,” ang sabat ni nanay na. “Sagapa si Tatay mo kag mga libayon mo hay mauli dun kita. Gabii dun daan. Ang dapli kar-on to sa balay likwatun duman ka kuti.”

Manami lang balikan ang mga ikspiryinsya natun kang una nga tyimpo. Amo dya ang sara sa mga hitabo sa akun kabuhi kang ako gamay pa kang tion kang Simana Santa.

Ikaw, paano ikaw nagpamalandong?

- Katapusan -

Nalaya run ang mga rosas kag natunaw run ang tsokolati kang Balentayns. Nalaya kag natunaw run man bala ang inyo gintanyag ukon ginpabatyag nga paghigugma? Ginbaribadan, gindis-ayrihan ukon gintalikdan bala ang imo paghigugma kag nag-ugut ikaw? Nagsusuon ka sakit ka buut tungud ka napaslawan nga paghigugma?

Paghinugay. Untatati ang pagpangasubu. Ang gugma nga matuod-tuod wara nagakilala kang kasakit. Wara nagabatyag kang kapait sa tunga ka pagtalikod ukon pagdis-ayri, bisan pa ka pagpasipala. Hay ang matuod-tuod nga gugma kaanggid ka pagpalangga ni Hesukristo sa katawhan: ginpas-an ang krus, ginbatas ang mga pagpasipala pati ang pagtalikod ka anang mga disipulo, gin-agwanta ang masakit nga tuslok ka bangkaw, ang dugi nga korona pati ang mga lansang nga nagbuslot ka anang mga palad kag dapa-dapa bangud sa gusto nga maluwas ang mga tawo sa mga sala. Andut gusto na nga luwasun kag tubuson sa mga sala ang katawhan? Bangud bahul ang Anang pagpalangga sa mga tawo. Indi na mabatas nga ang Ana mga pinalangga magaantos sa sakit kang kalayo sa impyerno para mabaydan ang mga sala.

Ang matuod-tuod nga nagapalangga, wara nagakilala ka mga kasaypanan kag mga diperensya kang pinalangga kag ang makita lamang amo ang kamayad kag ang pagkabilidhun kang tagipusuon. Nagpalansang si Hesukristo sa krus bangud Ana nakita nga ang Ana mga tinuga, bisan nagtalang, perpekto nga mga tinuga ka Ginoo - nahimo nga may mayad nga kabubut-un kag putli nga kasingkasing. Nakasala man ang mga tawo dara kang kagamo sa ana palibot, piro nakita ni Hesukristo nga paagi sa Anang pagpakita ka anang bahul nga pagpalangga masanagan kag mahawanan ang paminsarun kang katawhan kag mariyalisar sa pira ka adlaw ang anda bug-os nga pagkatawo kag makilala ang andang kaugalingun bilang bata ka Dyos, ang Makagagahum kang tanan. Kag sa andang pagkilala kang kaugalingun, anda maumpisahan ang pagpangabuhi kaimaw ka matuod-tuod nga Amay kag mabatyagan ang kahilwayan sa mga sala kag sa pagkapriso sa gahum kang materyal nga bagay kag mabatyagan ka bug-os ang kalipayan sa pagpangabuhi.

Amo dya ang bunga ka putli nga paghigugma, wara nagahandum nga mang-angkun, kondi nagatugro kang kahilwayan para mahangpan ka sangka pinalangga ang kahulugan ka gugma indi man sa paagi nga gusto ka nagapalangga kondi sa paagi nga nasulat kang kapalaran para sa pinalangga.

Ang kwaresma, nagapadumdum kanatun ka madalum nga kahulugan ka paghigugma bangud si Kristo bisan ginabayaan kag ginatalikdan ka mga tawo, wara nagahubas kag nagapuas ang pagpalangga. Malaya man ang tanan nga mga rosas kag matunaw man ang tanan nga tsokolati ka Balentayns, ang pagpalangga ni Hesus kanatun preska kag mahagpok sa gihapon. Gani kon ikaw nasakitan kag nagpatubo ka dumut sa imo tagipusuon bangud sa napaslawan nga paghigugma, bukut ri-a ti gugma. Pagbugtaw kag magbangon hay basi ang matuod nga gugma wara mo pa masumalang.

Kadya nga simana santa, atun iselebrar ang matuod nga kahulugan ka gugma paagi sa pasyon ni Kristo.

- Katapusan -

Gabii pa lang kang Sabado de Gloria, nakaplastar run ang bayo nga suksukon ni Dayday sa Domingo kang Pagkabanhaw. Malantaw sanda kang nanay kag tatay na kang Bitay rugto sa banwa ka San Jose.

“Dayday, pagturog run hay alas-otso run. Aga pa ta sa rum-an kabay magbugtaw!” kuon ni nanay na halin sa sala.

“Huud, Nay, gabatang run gani ako,” sabat man ni Dayday. Sa pinsar na lang nga indi gid pwidi nga indi tana kaagto sa Bitay sa rum-an. Gusto na gid mag-agto. Sa bilog na nga napulog darwa ka tuig sa kalibutan, wara pa gid tana kalantaw kang Bitay. Gani agahan na gid bugtaw sa rum-an.

Kang nagligad lang nga lima ka bulan nagsaylo ang pamilya ni Dayday sa probinsya kang Antike, sa barangay Cansadan, banwa kang San Jose. Sa anda ginhalinan, wara ti simbahan, gani wara gid tana kamaan kon ano ang Bitay. Kang una na nga mabatian ang Bitay, abi na kon may tawo nga bitayun, kon sa diin ang liug ginahigtan kang kalat asta maduraan kang kabuhi. Gali lain tana dya nga Bitay sa San Jose kada Domingo kang Pagkabanhaw.

Napinsar ni Dayday nga nami man ang lugar nanda sa Cansadan. Ugaring kinahanglan gid kang sarakyan kon magpa-San Jose. Wara pa gid tana kaagto sa San Jose nga tana lang isara. Pirmi imaw na si nanay na. Parihas abi sa rum-an. Mayad lang si tatay na nagabyahi kang traysikul pa San Jose. Kag sa rum-an, ihatud sanda ni tatay na sa San Jose agud maglantaw kang Bitay kag magsimba pagkatapos. Sa amo dya nga paminsarun naturugan si Dayday.

Nakailis run si Dayday kag ginahulat na run lang ang ana mga ginikanan nga naga-pangapi pa. Nag-inum lang tana kang mainit nga tsokolati. Tama tana ka kunyag. Suksok na ang ana manami nga bayo kag sapatos. May dara pa tana nga panyo kag gamay nga bag, kon sa diin ginbutang na ang gamay na nga kahita nga may kalim-an ka pisos.

Nakapungko run sanda sa traysikul kang nadumduman ni nanay na nga nalipatan na ang turugro na sa pari. Gani naghulat liwat sanda. Nagahawat-hawat run ang ginhawa ni Dayday hay basi maurihi run sanda sa Bitay. Bati na sa ana nga amiga nga duro-duro pirmi ang mga tawo nga nagalantaw, kag kon urihi ikaw mag-abot, wara run ikaw ti makita. Puro ulo run lang kang mga tawo. Sa urihi, nagpanaw run gid man ang traysikul.

“Diin to nayon ang Bitay haw?” pamangkot ni tatay na.

“Ay, ti, diin pa bay ra? Rugto ra, eh, rapit sa simbahan. Ukon sa plasa. Kon diin ra duro mga tawo kar-on,” sabat ni nanay na.

Mga katluan man ka minuto ang anda ginbyahi asta nakaabot sanda sa simbahan sa San Jose. Mga alas-singko run sa aga. Ugaring wara man ti duro nga tawo nga nagatiriripon.

“Sigurado kaw nga rugya ang Bitay?” pamangkot ni tatay na kay nanay na.

“Ti, ana kang simbahan bay, ti, rugya ra, eh. Basi wara pa nag-umpisa bala haw,” sabat man ni nanay na.

“Aguy, Nay, basi tapos run? Naurihi run kita guro?” daw mahibi nga sabat ni Dayday.

“Ay, maan kanimo nga bata kaw, alas-singko pa lang gani. Kuon da alas singko mag-umpisa. Piro basi Pilipino taym liwat kag alas-sais ukon alas-syiti bala mag-umpisa haw,” kuon ni nanay ni Dayday.

Abaw daw gusto magdalagan ni Dayday ugaring wara man tana kamaan kon diin magdalagan. Wara man ti mga tawo nga nagapanaw-panaw sa palibot. Malinung ang tanan.

“Basi katurog pa mga tawo,” koun ni Dayday. “Kag basi bukut Domingo kadya?” pamangkot na sa anang nanay kag tatay.

“Ay, Domingo gid, eh,” sabat ni Tatay na. “Ti, dali mauli run lang ta. Yadi pa daad akun turog ba kadya nga Domingo.”

“Ay, Tay, indi anay. Basi naurihi lang sanda abot. Hulatun ta lang bi?” nagpisngu-pisngu run si Dayday pagsabat kay Tatay na.

“Ahay, ah. Ti, dali, manindahan run lang ta sa Dalipe,” kuon ni nanay na.

Kag nagsakay liwat sanda sa traysikul kag nagpa-Dalipe. Mga alas-singko kinsi run kang nag-abot sanda rugto sa Dalipe. Pagsulud nanda sa tinda, may nakita sanda nga duro mga tawo kag may nabatian sanda nga may bata nga nagakanta. Rugto nayon mga sanggatos ka mitro halin sa dalan.

“Ay, rugya gali ang Bitay!” nagaudyak nga naghambal si nanay na nga may ginatudo sa unahan nayun. “Dasiga man ang pag-drayb abi!” mando na sa ana nga bana.

Daw naglukso man ang dughan ni Dayday pagbati na kang hambal ni nanay na. Ginsunod na turuk kon diin ang ginatudo ni nanay na. Nakita na nga duro-duro ang mga tawo, kag masanag katama ang intablado. Kag may anghil nga nagalupad! Hala! Tuod bala dya? Naghalin sa langit ang anghil? Kag nabatian na ang limug kang bata nga bayi nga nagakanta. Daw anghil ang limug. Kag may mga puti sa likod kang anghil. Kang marapit run sanda, nakita na nga ang mga maputi sa likod mga anghil man. Mga gamay nga mga bata! Abaw kaduro kananda kag kanami ang puti nanda nga bayo. Nagakinangkinang gid.

“Duro gali ang mga anghil nga nagpanaog halin sa langit pa San Jose,” kuon ni Dayday kay nanay kag kay tatay na nga may kakunyag sa ana nga limug.

“Dayday, mga bata lang ra nga nagsuksok kang bayo kang anghil!” sabat ni nanay na.

“Ay, gali? Ti, ang raay tana bay nga nagalupad ra? Paano ka lupad ra kon bukut tuod nga anghil?” rason ni Dayday. “Indi man tana kalupad ang bata?”

“Amo ra gani nga ginatawag nga Bitay. Hay ginabitay ra tana agud nga daw nagalupad kag daw halin gid sa langit samtang ginabantala na ang pagkabanhaw ni Hesukristo,” sabat man ni tatay na.

“Ay, amo gali! Nasadyahan gid ako nga bisan urihi run ta, naabutan ta man gihapon!” masadya nga kuon ni Dayday. “Salamat gid, Nay, Tay, nga gindara nyo ako rugya agud makita ko ang Bitay!”

- Katapusan -

“Indi ninyo ako pagtawga Noemi; tawga ninyo ako Mara, hay ang Makaako nagpuno kanakun kang kapaitan.” (Rut 1:20)

Nagaluhod si Angustia nga nagatararamos ang anang mga luha sa sulud ka simbahan, sa atubang ka bahul nga imahin ka Birhin Maria nga nagasabak ka bangkay ni Ginoong Jesus nga gintaltal sa krus, ang kopya kang imahin nga ginlukit sa marmol ni Mikael Angelo Buonarroti. Ana nga ginamulalungan ang uyahun kang nagabakho nga nanay nga daw ana lamang ginaukdum ang anang ginabatyag kag ginapirung ang mga mata hay naghubas run ang anang mga luha, samtang nagaalay-ay sa nagadunglay nga bangkay ka anang bata nga ginpatay sa pinakamapintas nga paagi.

“Indi ko mahantup kon paano nimo ginbatas ang imo mga kasakit, buligi ako nga makaagum man kang imo birtud agud masarangan ko ang mga pagbakho nga akun ginaagum tungud sa akun bata,” ang mahinay nga limug, piro daw nagasinggitan nga baratyagun nga pagpangadi ni Angustia.

Bugtong nga bata ni Angustia si Agapito, kag lamharun pa dya kang bayaan sanda ka anang tatay hay nagtawas sa iba nga bayi. Nangin mabudlay ang andang pangabuhi tungud nga si Angustia lang ang nagapangita kang pangabuhian, sa pagpanglabada kag pagpamaligya ka mga karan-un. Luyag na man raad nga makatapos ang anang anang bata sa pagtuon, ugaring si Agpito buta kang ugut kaw daw narusdag ang anang paglaum tungud sa pagtalikod kananda kang anang tatay. Ang mahimo gid lang ka nanay amo ang maghangup kag magpaayon sa anang bata. Ugaring imbis nga magmayad ang sitwasyon mas nagdalum pa gid gani. Pirmi lang bauk imaw sa barkada kag pirmi lang lingin si Agpito kag kalabanan nagamaoy. Ginahatud lang tana pirmi ka anang mga barkada kalabanan kon lagub run ang gabii kag kon kis-a kasanagun run. Tungud nga wara ti obra, masami nga ginatakaw na ang kinitaan ka anang nanay kag kon sukmaun gani nagapangugut pa tana sa anang nanay.

Sa pagkaraku ka mga gabii nga ginahibian ni Angustia ang anang bata. Kag sa tam-an nga hibubun-ut, nahambal na sa anang bata, “Kon kamaan lang ako kang bata pa ikaw nga mangin pariho man lang ikaw karia, raad wara ko lamang ikaw ginpasuso, agud nga napatay lamang ikaw sa gutum kato pa, kag wara run raad ako ti antuson pa kadya.”

Nagapadayon lang sa pagpangamuyo si Angustia sa atubang ka Birhin kang mag-abot si Padre Francisco paagto sa kumpisyonaryo. Nagbalikid si Angustia ko may iba nga tawo sa simbahan. Kang matalupangdan na nga tana lang isara nagsunod tana sa kumpisyonanaryo, nagluhod kag magpanguros:

“Sa ngaran kang Tatay, kang Anak kag kang Espiritu Santo. Amen. Padri, bindisyoni ako hay nakasala ako ....”

Dayon ana nga gin-ula ang tanan na nga mga hibubun-ut nga nagahagu-hagu ka hibi. Ginpamatian lang tana ka pari hasta nga magtirha ang huganas ka mga sakit sa anang tagipusoon. Ang mga hambal ka pari nga nagtanum sa anang paminsarun kag nagpaumpaw sa anang baratyagun, nga nagtugro kanana ka paglaum, amo ang mga hambal ni San Ambrosio kay Santa Monica: “Wara ti turo ka luha ang mauyang sa sangka nanay nga nagpangadi para sa pagbag-o ka anang bata.”

Nag-uli si Angustia nga nahaw-asan ang anang paminsarun kag baratyagun kag buta kang paglaum. Nabalikdan na ang nagabaligya ka mga librita ka mga nobina kag mga rosarito sa kilid ka dalan sa gwa ka simbahan, kag nakita na ang nobinario kay Santa Monica kag ana dya nga ginbakal:

“Ay, salamat. Bugay dya kang Ginoo agud may gamitun ako nga nobina para sa akun bata,” ang kuon na.

Naman-an na kang mabasa na sa kabuhi ni Santa Monica nga puno dya ka mga pag-antos tungud sa pagpalangga na sa anang bata nga si San Agustin kag ang anang pag-ampo nagbunga kang bug-os nga pagbag-o ka anang bata. Naduduman ni Angustia ang anang mga paranangisun kang mabasahan na ang mga harambalunun ka santa kang nagakasakit tana sa patuyang nga kabuhi ka anang bata: “Kon sarang ko lang mabawi ang tanan nga mga gatas nga ginpasuso ko kanimo ....”

Pagkasunod nga simana, kang mga nagahinalup run ang adlaw, samtang nagapauli si Angustia tapos nga naglibud ka mga karan-un, nakita na ang anang bata nga nagaikis-ikis ang anang pamanaw laktud sa karsada. Gintawag na dya, piro wara magsapak ang anang bata nga lignin. Hana nga magtikang ang nanay agud parapitan ang anang bata, gulpi lang may nagahagunus nga sarakyan nga nagaparapit kag ginbunguan si Agpito. Nakita gid ni Angustia kon paano nagtabug ang anang bata. Nagburhot ang sarakyan nga wara gid magbalikid ang draybir. Wara run ti nadumduman si Angustia kondi ang dalaganun ang anang bata.

Nagatiyabaw nga nagapangayo ka tabang kag nagapanarambitun si Angustia samtang nagalupiga sa karsada nga nagasabak ka nagaduplay nga lawas ka anang bata nga daw wara run ti kabuhi.

Makita ni Agapito ang tanan nga nagkartabo sa anang kabuhi nga daw sini nga maathag, piro madasig nga nagaagi sa panurukan ka anang pamisarun. Nagaaliwasa tana kag nagaparamahulay ka ramig, daw makupus sa kahuya sa anang kaugalingun, nagakurudug ang bilog na nga lawas kag daw masuka hay indi na mabatas nga turukun ang mga nagkaratabo sa anang kabuhi.

Nagasala dya kag uman-uman nga nagahambal : “Patawad, Ginoo! Patawad!

Tatlo ka adlaw kag maumpawan si Agapito. Kang makamarasmas, nangayo tana ka patawad kay nanay na kag nagsaad nga magbag-o.

“Kon sa bibi kaw gali kang kamatayun, ikaw ang nagahukum kang imo kaugalingun.”

Sa pag-agi ka mga inadlaw, si Angustia nangin malipayun tungud ana nakita nga imaw sa pag-ayad ni Agapito, nakita man ang matuod nga pagbag-o kang kabuhi na kadya.

- Katapusan -

Rugyan si Itik nagapatupung sa puno ka mahogani kag nagawaug ang liug nga nagalantaw sa nagaaso-aso nga bingkahan sa plasa ka Sibalom. Nagapaputi ka masluk na piro bukut bingka ang ginahulat na. Nagalusot ang panuruk na sa aso kang bingka nga ginadabukan ka binaluk-an kang niyog.

Byirnis Santo kadya nga adlaw, kag buta ka mga tawo ang plasa ka Sibalom. Ang karsada buta man ka mga tawo nga maprusisyon imaw ang mga santos nga ginaparada sakay sa karo. Piro bukut mga santos ang gin-agto ni Itik rugya sa banwa kondi si Diding nga ana klasmit nga nagauli sa pihak nga baryo kag buhay na run ginapurupasiplatan. Huruy-un abi si Itik nga dya. Maambung man raad nga pagkalalaki garing daw sa hurungitun ka iti. Pwirti ka huruy-un.

Nabatian na nga maagto sa banwa si Diding para magsimba kag magpamalandong sa pagkamatay ni Hesukristo. Nabatian na man nga paborito gid ni Diding nga baklun ang bingka sa plasa kada Simana Santa. Gani nagpasimpalad tana mag-agto sa plasa rapit ayon sa bingkahan para makita na si Diding.

Duro run ang nagbakal kang bingka piro wara na gid makita bisan haron ni Diding. Indi ayhan rugyan si Diding sa mga nagaprusisyon sa karsada? Wara naghalin si Itik sa ana ginatindugan. Ginlibot kang anang panuruk ang kabilugan ka plasa. Bisan tuod nagauwang run ang mga trumpa sa darwa ka mga simbahan nga nagaatubangay, piro ang mga tawo sa plasa sigi gyapon ang paagto-pabalik. May dyan nga mga bata nga nagalagsanay, may nagakirinaun kag may mga tawo nga nagatirinumpok kag nagaistorya.

Burubhay, nagsanag ang uyahun ni Itik kang nakita na si Itok, Andoy kag Muray nga nagapaagto sa bingkahan. Mga migo na kag klasmeyt si Itok kag Andoy. Si Muray, libayun ni Diding. Piro sa diin tana si Diding? Naglapad man ang ngirit ni Itok kang makita si Itik nga nagapatupung sa puno ka mahogani.

“Hoy! Itik, dyan kaw gali?” ang pamangkot ni Itok nga nagapaagto kana. Si Andoy kag Muray, naghapit sa bingkahan. “Kaina kaw pa dya?” ang padayon nga pamangkot ni Itok.

“Bag-o pa lang man,” ang sabat ni Itik nga sa daw may gusto ipamangkot kay Itok.

Daw nasat-uman ni Itok ang gusto na ipamangkot.

“Ah, si Diding? Rugto pa nagsunod sa prusisyon. Nag-una lang kami dya para magbakal ka bingka nga ginapangayo na.”

Nagmara ang tilaok ni Itik kang nabatian ang ngaran ni Diding. Nagpanagitlun kag daw sa nakalab-ok ka tuba ang huni kang anang tubug. Ginturuk tana ni Itok nga nagabarangisi.

“Kursunada mo si Diding, no?” ang pasintud ni Itok kana.

Nagnguri-nguri lang si Itik kag nagparapit kanday Andoy kag Muray nga nagahulat kang bingka. Nagprisintar si Itik nga tana ang mabayad. Ginpulihan nanda ka sunlog si Itik hasta nagparamula dya sa kamayha.

Ginhulat nanda matapos ang prusisyon. Si Diding, wara gyapon kaabot. Ang kuon ni Muray mahulat lang kuno sanda sa atubang ka bingkahan. Daw sa bingka nga ginatuob sa kainit ang pamatyagan ni Itik. Nagadulum run ang palibot kag naman-an na nga sa indi magbuhay maabot run si Diding. Makitaay run sanda. Gintangra ni Itik ang langit. Isot lang ang mga bituon. Nakita na ang anang kaugalingun sa lati nga bulan nga nagapurupalipud sa maitum nga gal-um. Gusto na man magpalipud sa dulum sa pag-abot ni Diding.

“Ayawan kamo kahulat?” ang limug ni Diding sa likod.

Tanan sanda nagbalikid kay Diding. Nagkuba-kuba ang dughan ni Itik . Naurungan sanda kang nakita nga may imaw si Diding. Si Nistor, ang bag-o nga istudyanti nga halin sa Bacolod kag kaingud balay nanday Diding.

Daw ginlansang si Itik sa anang ginatindugan, wara kahulag. Wara na ginlauman nga may imaw si Diding. Pamatyagan na nakainum tana ka apdo sa pagkapait kang ana ginabatyag. Kang maghagaday run sanda mag-uli, wara nagtawas si Itik sa traysikul nga ginsakyan nanday Diding. Nagkabit dya sa dyip nga nag-agi, bitbit ang bingka nga nagramig run sa itum nga puyo.

- Katapusan -

Nagalinagapok ang daw sonata nga tunog ka tiral sa balkon nga kawayan ka balay ni Ikang. Ana nga ginahabul ang mga pino kag pinili nga lanot halin sa ginkigi kag ginbalbal ka anang bana nga si Osing agud maglum-uk. Ginakalitan na ang paghuman ka bidang nga ana inogpandong kag inogkunup nga inogsangga na sa anang kimono nga sinamay kag duag lila nga may borda nga morado kag patadyong nga naga-inggat sa kaitum hay linugum sa tagum kag gin-amidolan ka baskug kag binalbal, agud isuksok nana kon magsimba tana sa Simana Santa.

Si Osing, simpli lang nga manogkigi ka lanot kag manoghimo ka kalat kag ginabaligya sa banwa. Si Ikang manoghabul ka patadyong kag sinamay nga ginakumpra man kang mga tagabanwa nga mga manogbolanti ka mga tila. Pariho sanda nga yano lang ang pagkabuhi. Bisan sa andang kapobrihun wara sanda nagalikaw ukon nagakumod kon may nagaparapit kananda sa pagpangayo ka bulig. May mayad sanda ti panimuut kag may bunayag nga kaalwan, nga bisan ang pagkaon nga anda run lang itimo, anda pa itugro kon may magpangayo. Bisan ang andang mga himata kag mga kilala, nagamuno kananda nahanungud sa andang tam-an nga pagkaalwan.

“Ano lamang run bay ang mabilin kaninyo hay bisan ang sangkidit nga rugyan kaninyo ginatugro nyo pa sa iba?”

Nagayuhum-yuhum lang ang mag-asawa nga nagasabat, “Pabay-i lang, hay mas bahul ang kinahanglan nanda sangsa kanamun.”

Wara sanda ti bata, amo ra nga ang iba nagakuon, “Mayad lang nga wara kamo ti bata, hay kon may dyan mabudlayan gid kamo, hay malaghap tinyo para sa inyo mga kinahanglanun.”

“Amo ria gani siguro nga wara kami gintugroan ka mga bata agud mahulas kanamun ang magbulig sa mga nagakinahanglan kag agud indi kami magpanumdum kang amun kaugalingun. Kag tanhaga man, wara man kami magutuman, ukon namarhan ang amun burugasan,” ang malulo nga sabat ni Ikang.

Mapainubusun man nga nagsabat ni Osing. “Kag wara man kami ginatak-an magbulig hay wara man bay ginatak-an ang Ginoo magtugro kanamun. Ti, aragyan man lang kami ka mga bugay ka Dyos para kananda.”

Ang nagatulud ka dyang mag-asawa sa andang mayad nga mga buhat kag panimuut amo ang andang madalum nga kaangtanan sa Dyos. Tungud sa pagkamapinangamuyuon nanda nagapanarupsup ang grasya ka Dyos sa andang kabuhi. Daw haros ang tanan nanda nga ginahimo nagapahayag kang kaayad kag kabalaka ka Makaako.

Byirnis Santo, mga alas dos sa hapon, nagadalidali ang mag-asawa nga nagpanaw pabanwa hay mahingabot ka silibrasyon sa simbahan nga magaumpisa sa alas tris. Suksok ni Osing ang anang sinamay nga barong. Si Ikang suksok na ang anang ginpriparar nga patayong nga binalbal kag kimona nga lila, kag ana ginapandong ang bidang nga ana ginhabul.

Kang nakaabot sanda sa baba ka banwa marapit sa mga kanipaan, anda nakita ang tawo nga nagabulidbulid sa binit kang karsada. Dumdum nanda nga lingin lang nga indi run makadara ka anang lawas. Anda nga ginparapitan kag ginbistahan, kag anda nasapwan nga pilasun gali ang tawo kag nagarigos ka anang dugo, nga basi ginbanggaan ka mga lingin kag ginbayaan nga lipung. Maaslug ang dugo nga nagailig halin sa pilas ka anang ulo. Dalidali kag wara ti pangalag-ag nga ginpiud ni Ikang ang anang aliali nga bidang kag ginbugkus dya sa ulo kang tawo. Ginbilin na si Osing nga agud magbantay sa tawo kag nagdiritso tana sa banwa agud magpangayo ka tabang.

Ginhatud nanda ang tawo sa hospital kag anda ginpat-ud nga mayad run ang kahimtangan ka dya antis sanda magpanaw. Gin-uli ka doktor kay Ikang ang bidang nga ginbugkus sa ulo ka tawo. Ginbaruron na lang dya hay nabulit ka dugo, sa tuyo nga bunakan na kon makauli sanda. Madiritso raad sanda sa simbahan piro wara run nanda maabutan ang silibrasyon kag nagasug-alaw run sanda sa prusisyon. Nagahinugon gid sanda nga wara sanda makaabot kang tuigan nga kahiwatan ka Pagkasakit kag Pagkamatay ka Ginoo. Nagtawas lamang sanda sa prusisyon.

Nagpundo ang prusisyon sa ikaanum nga kapiya. Mabatian ang nagapanguna ka pangadi:

“Ikan-um nga istasyon. Si Veronica nagapahid ka oyahun ni Jesus.”

“Nagasimba kag nagapasalamat kami kanimo, O, Jesus!”

Kag nagsabat ang mga tawo, “Hay tungud sa Imo krus gintubus mo ang kalibutan.”

Nakita ni Ikang ang larawan sa sulud ka kapiya kag ana ginpamalandungan. Nahangpan ni Ikang nga iki lang ang ginhimo ni Veronica nga pagpahid ka balhas kag dugo sa oyahun ni Kristo, piro bahul ang balus ka anang gugma, nga ginpatapik ka Ginoo ang anang itsura sa panyo ni Veronica.

Kang makauli sanda, makalit raad si Ikang nga bunakan ang bidang, ugaring kang ana dya ginhumlad, nagmurarat ang anang mga mata sa anang nakita kag gintawag na man si Osing kag ginpakita ang bidang. Ang bulit ka dugo nagporma sa laragway ni Kristo.

Ang Ginoo naghambal sa andang tagipusoon, “Kamo ang akun Veronica, ang akun matuod nga mga laragway.”

- Katapusan -

Kada tuig ang Simbahan Kristyano may ginahiwat nga silibrasyon nga importanti sa atun nga pagtuo: ang Simana Santa. Kadya nga tuig, ang Simana Santa ginahiwat halin sa Marso 29 para sa Domingo de Ramos, asta sa Abril 5, ang Domingo kang Pagkabanhaw.

Makuon ang iba nga, “Abu, andut sangka simana gid haw? Lawig-lawig man ra ba nga kahiwatan?”

Andut nga may Simana Santa? Ano dya kon sayudon? Andut nga importanti gid dya nga pagpamalandong?

Mabasahan natun sa Bibliya ang mga nagkaratabo mga sobra darwa run ka libo ka tuig ang nagligad, sa mga libro nanday Mateo (26-28), Marcos (14-16), Lucas (22-24) kag Juan (12-20). Amo dya ang atun ginapinsar kag ginapamalandungan kada Simana Santa. Parti dya sa urihi nga mga inadlaw sa kabuhi ni Ginoong Hesukristo rugya sa kalibutan. Sa mga inadlaw nga dya, ang plano kang Ginoo para sa kahilwayan kang mga katawhan sa andang mga sala natuman. Ang plano kang paghilway sa atun mga sala halin pa kang una sa pagsala kang atun mga una nga mga ginikanan, si Adan kag si Eba.

Ang atun mga sala ang nagapugung kanatun nga magparapit sa Ginoo kag makabaton kang grasya nga langitnun. Tungud sagrado ang Ginoo kag indi makaturuk sa sala, bahul dya nga bagay tungud nautod ang atun rilasyon sa Ginoo. Kamatayun kang atun ispirito kag wara kita ti paglaum nga makabalik sa mayad nga grasya kag kabuhi nga wara ti katapusan sa langit, kon diin tanan mayad kag masadya. Impyerno ang atun agtunan, kon diin puro pag-antus ang mabatyagan tungud sa init kang kalayo.

Gani, agud nga mabalik ang atun rilasyun tungud sa bahul na nga pagpalangga kanatun, ang Ginoo mismo nagtugro kang paagi. Kita nga makasasala wara gid ti mahimo agud madura ang atun mga sala. Ang wara lang gid ti sala amo ang makapanas kang mga sala kang katawhan. Sa gahum kang Ginoo nga naghimo kanatun, tana lang ang may paagi nga mahilway kita sa atun mga sala. Gani si Hesukristo nag-abot sa kalibutan halin sa langit agud magtugro kang aragyan kag paagi nga magbalik ang mga tawo sa Dyos. Si Hesukristo nga Ginoo gid lamang ang makahilway kanatun sa atun mga sala, tungud tana lang ang wara ti sala.

Paagi sa ana nga pagsakripisyo kang ana nga kabuhi, sa kalbaryo kag sa paglansang sa krus, tana ang nag-ako kang atun mga sala, imbis nga kita ang mag-antos kag padayon nga mautod ang rilasyon sa Ginoo. Sa ana nga pagkamatay sa krus, ginpas-an na ang tanan nga mga sala kang mga tawo sa kalibutan. Bisan natabo dya sobra darwa run ka libo ka tuig ang nagligad, abay ang tanan nga mga tawo halin kato asta kadya, kag amo man sa mga sunod nga mga tinuig. Asta sa tinion nga plano ni Hesukristo nga magbalik rugya sa kalibutan agud mapatindug ang ana nga ginharian.

Mahimo na dya tungud tana Ginoo nga gamhanan. Kag tungud gamhaman, wara tana nagpabilin nga patay. Pagkatapos kang tatlo ka adlaw nga dya natabo, si Hesukristo nabanhaw! Daw ano bala nga milagro sa mata kang mga tawo? Ang ginawi kang Ginoo lain sa ginawi natun, amo ra kis-a indi natun mahangpan kon ano ang nagakaratabo nga langitnun. Kinahanglan natun ang pagtuo, agud mabaton natun ang dya nga kamatuoran. Nagatugro dya kang paglaum kanatun, kang kabuhi nga langitnun.

Sa kadya nga Simana Santa, atun paminsarun kag pamalandungun ang mga hitabo nga dya. Labaw pa dya sa tanan nga mga kaaram nga atun naman-an rugya sa kalibutan. Labaw pa dya sa tanan nga mga manggad nga mahimo natun maagum. Indi masolbar ang atun mga sala sa pag-intra-intra lang sa mga prusisyon kag pabitay-bitay. Tungud parti tana dya sa langitnun nga pagpangabuhi nga makaapikto kang atun lawas kag ispiritu sa sunod nga kabuhi nga wara run kita rugya sa kalibutan. Gani mas importanti tana dya sangsa tanan nga mga butang nga kalibutanun. Kada sara kanatun may ana nga paminsarun kag disisyon sa pagpili kon diin tana gusto mag-agto pagkatapos kang kabuhi rugya sa kalibutan.

Ano ang imo piliun?

- Katapusan -

Ginaagda ang tanan nga magpasakup kang mga istorya nga may kaangtanan sa pagtuo. Umpisa Marso 30, mabalhag ang DK kang mga sinulatan nga nagakaangay sa pagpamalandong natun sa Simana Santa. Bisan mugu ukon labug basta nasulat sa Kinaray-a, mahimo gid ipagwaun.

Upisahi run ka sulat kag ipadara sa admin@dungugkinaray-a.com. Dali, sulat run!