Panaad
ni Linda C. Arnaez-Lee
Nagbalingkwas ka bangon si Agring sa banig. Namalo run ang sulog na nga manok nga nagahapon sa aratilis sa atubang kang andang balay. Naburawan tana ka turog. Ano abi hay namulaw kabii ka budbud ka sadok nga ana inogbaligya kadya nga adlaw sa banwa ka Sibalom. Manograra ka sadok kag salukot dyang si Agring. Amo dya ang pangabuy-an nga ana pa ginpanubli sa anang mga ginikanan.
Kon indi gani maubos ka bakal ang ana baligya, ginalibud na dya sa banwa ka Patnongon. Kon kis-a ginapabaylo na ka bugas, indi gani asin ukon kalamay.
Tatlo run lang ka adlaw Byernes Santo run, gani ginhingagaw na nga makahuman ka pulo ka panid nga salukot. Kon mabakal dya ka tag-syen ang bilog, may inogdugang pa gid tana sa ana ginasuput-suput nga inogbakal ka idik para pabahulun.
Aga pa tana nagdulhog ang bana na nga si Amado sa bantud. Rugto tana nagapangumpay para ipaharab sa anang karbaw. Ginapahatdan na lang kang pamahaw kay Nonoy. Mayad hay sira run ang klase.
“Nay, matawas ako, ay, kay Tatay mamungkag ka padugmon sa suba kar-on,” ang hambal ni Nonoy, samtang nagapangmuri kang anang mata. Dyan nagapungko sa hagdan nga nagaatubang kay Agring nga nagdabuk kang kahoy sa dapog para magtig-ang.
“Aga kaw pa nagbugtaw, Noy, haw? Alas singko pa lang gani sa aga,” ang hambal ni Agring sa ana walo ka tuig nga bata samtang sigi huyup kang anang dabok.
“Ay, bang-aw nga klase kang garatong dya! Sa kabuhay magkudut kang kalayo. Ano abi hay nataritihan kahapon dyang binis-ak nga kahoy ni tatay mo. Abi daw-i ako dyan ka papel nga wara mo run ginagamit. Ipaamak ta,” ang hambal na kay Nonoy samtang sige tayhup kang anang dabok.
“Nay! Tuod gid man ra haw nga kon Byernes Santo patay ang Diyos? Hambal ni Dyok-Dyok nga bata bala ni Iyay Ikat, nami kuno kon sa Byernes kami matawas ka pamungkag. Duro kuno tawo sa suba hay duro nagapanalog. Hagup kuno ang mga isda hay patay ang Diyos,” ang malawid nga hambal ni Nonoy nga sige ang panimuku nga sa daw naramigan sa ginasuksok nga kamiseta.
“Pati timo kara. Duro ra, eh, ang mabuul mo kon duro isda. Sa tulad nga panahon may madakup kaw pa ayhan nga isda sa suba? Hala taw-i run ko ka paraamak! Dalia hay mapanaw pa ako sa banwa, mamaligya kang salukot,” ang gasud na kay Nonoy nga sa daw naugtas hay buhay magpati sa anang sugo.
“Huud Nay!” ang hambal ni Nonoy nga dasig magtindug kag magbukad kang anang bag, sige pangita kang papel nga pwede mapaamak.
Sa tindahan ka Sibalom, nagadinaguso lang ang mga tawo kon Martes. May pwestuhan man ang tindahan ka salukot. Rugya ayon sa tupad kang baligyaan ka mga mga buyo kag tabakuan, nagplastar man si Agring imaw sa mga tawo nga nagabaligya man ka salukot. Ginpasandig na ang mga salukot sa baskit nga dara na sa ana atubang.
“Mare Agring, pira ka panid imo tinda?” ang pamangkot ni Mari nga manoghimo man ka salukot kag sadok kag nakaplastar sa anang tupad.
“Pulo man lang mare, ah. Ti, kamusta panabun-ak nyo sa Bugasong bay? Duro buul nyo? Pabaklun mo ako ha?” ang hambal na kay Mari.
“Huud mare, ah. Labay lang akun, mapalansang kuno si Merto kadya nga Byernes santo. Amo ra hinuring-huring dya aga pa. Bisan anhun mo ka palansang ra hay sayud man gyapon himo da sa andang kapareho. Hamak timo nadura liwan kuno ang tinday ni Ayok. Dyan man lang kuno sa tupad balay nanda ginbangut. Sin-o pa abi mabuul kara hay tanda man lang takawan sa atun baryo.”
“Shhh! Paghipus mare, basi mabatian kaw!” ang hani-hani ni Agring kay Mari.
“Ay, mare, bisan indi ako maghambal man-an run ria kang mga tawo. Kag dyang si Aya nga asawa na, ay, abaw! May ginatabo-tabo kon gabii sa likod kang simbahan. Ang hambal gani kang iban nga indi ana ni Merto riang agot na,” ang dugang pa ni Mari nga nagalisi ang mata sa pagsugid.
“Pabay-i sanda karia, mare, basta mangabuhi lang tatun ka mayad, ah. Bakal kamo salukot!” ang hambal ni Agring sa nag-agi para mauntat ang baba ni Mari nga sige ang tirawis ka sugid.
“Tagpira dya bay?” ang hambal kang sangka tawo nga ginabilid ang salukot na.
“Tag-syento baynte ria. Nami dya suksok kon tag-ururan. Bisan mag-ulimpay kaw lang ka silopin indi gid timo mabasa. Lantawa bala, mapino ang rara kag manami pa ang rarik. Bukut kiwi,” ang kumbinse ni Agring.
“Dyaay, Nong, hud barato lang,” ang tanyag man ni Mari kang anang salukot. “Syen lang!”
“Kamahal ba!” ang sabat kang manogbakal kag hana magpanaw.
“Indi mo man mapangalo ang syen mo Nong ….” ang sabat ni Mari nga gulpi nag-untat hay ginsiko ni Agring.
“Pira haw ayo mo Nong?” ang pamangkot ni Agring sa manogbakal.
“Syen lang,” sabat kang manogbakal nga nagabalikid sa salukot ni Agring.
“Sige, bul-a run lang. Nagadali abi ako hay adlawun run,” ang hambal ni Agring kag gindawo ang salukot sa tawo.
Lampas run alas onse kang naubos ang baligya nga salukot ni Agring. Nagbakal tana kang preska nga pansit kag karne kang baka para sa anda igma, asin, bitsin kag tinapay antes magsakay sa traysikul pauli. Sigurado gid nga nagawaug run ang liug ni Nonoy sa paghulat kana.
Ginsug-alaw tana ni Nonoy nga nagayapa-yapa.
“Ano ginbakal mo, Nay? Nagbakal kaw kang tinapay?”ang indi maarabutay nga pamangkot ni Nonoy samtang sige ang bukad kang baskit nga ana dara.
“Ay, huud, eh. Ti, nakapamungkag kamo?” balikid na nga pamangkot kay Mado samtang nagahimos kang ana dara.
“Wara. Hambal ni Nonoy sa Byernes lang kuno hay patay ang Diyos,” sabat na nga dayon lamhu nga sa daw nayugit samtang sigi ang puni kang anang laya.
“Gapanghagad si Pre Pael nga mapabukid kuno kami manglaghap ka anting-anting sa bukid kang Manlacbo sa Byernes.”
“Ah, nagkitaay man kami kaina ni Mare Mari. Nagbaligya man tana ka salukot. Wara na man bay namitlang kaina ang parte sa pangalap nga ria. Siguro nalipat hay masaku ka istorya parte kay Merto nga mapalansang kuno sa krus kadya nga Byernes Santo.”
“Basi may panaad mong. Bati ko gani ana kuno ra ni Pre Pael bata ang agot na. Baw dyang si Pre Pael, sikreto man bunal na,” ang yuhum-yuhum nga hambal ni Mado.
“Ha?! Ti kita mo lang. Amo ra kaina pagtarawis ka bibig ni Mari sa pagsugid nga may gintabo-tabo kuno si Aya nga laki sa likod ka simbahan. Gali timo si Pael na man lang gali? Ay, abaw! Ano run lang kon ma man-an dya ni Mare Mari?” ang wangal ni Agring nga sigi ang pisngu samtang nagakihad kang sibuyas nga ana igisa lakut sa pansit.
“Ay, ti, amo ra sa sobra pamantay ka ana ka iban, wara na makita ang ana barantayan. Bagay gid dyang si Mari kag Pael. Rosemarie kag Rafael. Sa ngaran pa lang ….” wara na mapatapos ang istorya hay nagsal-ot run si Agring.
“Amo ra matawas kaw pa sa Manlacbo? Inogayi takun Amado. Basi ang pagkababaidor pa ni Rafael ang maalap mo. Pagpahimuyung!” ang hambal ni Agring nga nag-untat sa pagkihad kag sibuyas kag gintudo-tudo ka kutsilyo nga ana ginakaptan si Mado.
“Ay, Agrifina! Ako pa gid tana ang nakita mo. Kasan-o ako nagtintunto haw? Ayawan ta run gani nga sara pa lang bata ta mong. Gayamuhat kabay timo.” Nag-untat ka puni ka anang laya kag maggwa.
“Sa diin kaw maagto? Maigma ta burubhay!” ang singgit ni Agring kay Mado.
“Dya sagwa, mapaliwa-liwa” ang sabat ni Mado kay Agring.
Pagka Byernes, mga alas dos sa hapon, nagpanaw si Agring sa banwa ka Sibalom para mag-intra sa prosisyon. Nagaugtas kay Nonoy hay patay ang pangayo nga mabakal kang ice-buko. Sige ang dapit kay Nonoy, nagtawas sanda sa mga tawo nga nagahapit sa mga istasyunan para magpangamuyo. May nabatian tana nga nguynguy sa natuo nga bahin. May sangka bahi nga nagaulimpay ka itum kag naganguynguy nga nagapangamuyo. Pagtamwa ka bahi, nahangyus si Agring sa ana nakita. Si Mari, ang ana kumare kag lanug ang darwa ka mata.
“Mare! Ikaw ria?” ang bugno ni Agring kay Mari.
“Huud, Mare. May panaad ako Mare, gani libuton ko dyang katorse nga istasyonan kang krus. Baw! Salbahe nga Rafael, tana gali ang nagatabo kay Aya sa likod kang simbahan!”
- Katapusan -
* Litrato: Halin sa http://farm5.static.flickr.com/4034/4446936085_6f33a242a3_m.jpg.