Kabugaw
ni Linda C. Arnaez-Lee
Pariho ka naandan, rugya si Basilia nagapungko sa nagaulbo nga gamot kang kabugaw sa likod kang andang iskwilahan. Maharon bangud ginasagang kang marabong nga mga dahon ang sirak kang adlaw. Bugalun nga nagatindug ang puno nga dya sa tunga kang hardin. Daw sa hari nga ginasaluduhan dya kang iba nga mga tanum.
Rugya si Basilia, saranhun nga nagapautwas kang kalain kang buut. Pirmi lang tana ginasunlog nga maraw-ay. Bukut Basilia ang panawag kana kang ana mga klasmit kondi Sorayda. Maitum kag kurukutuy dyang si Basilia. Madamul ka dya ang ana mga bibig, pirot ang mga mata kag irong nga daw naglayung nga paklang ka niyog. May karaha pa dya sa nawala nga bahin kang bagiing, nga kon lantawun mo daw tap-ing. Amo nga pirmi tana ginasunlog nga Sorayda Tap-ingun.
Wara man raad ti kaso kana nga sunlugon kon wara si Marko nagapamati. Ugaring kaina, rugto si Marko kag kaimaw pa kang ana mga klasmit nga nagasunlog kana. Naluyag tana kay Marko, piro naman-an na nga bisan magbaliskad pa ang kalibutan, rayu sa patad nga taw-an tana kang pagtamud ni Marko. Magluwas nga maaram si Marko, gwapo pa kag bata kang sangka manggaranun sa anda lugar.
Sigi ang pisngu nga ginapahiwadan na kang anang darwa ka mga palad ang mga luha kang may nag-igham sa ana likod. Nahangyus si Basilia. Ginbalikid na ang nag-igham. Sangka istudyanti nga bag-o sa anang panurukan.
“Ako gali si Eduardo, bag-ong saylo rugya sa inyong iskwilahan,” nagayuhum nga pagpakilala ni Eduardo kay Basilia. Gin-untay na ang alima sa pagpangamusta.
“Basilia, piro tawga lang ako nga Basil,” sabat ni Basilia kag nagapisngu nga gindawo ang alima.
Wara ginbuy-an ni Eduardo ang palad ni Basilia kag nabatyagan kang naurihi ang mahinay nga pagpisil kang laki. Ginturok tana ni Basilia sa mga mata. Nagamulalung dya kana. Ginhimutadan man ni Basilia ang kabug-usan kang lalaki. Mataas kag maambung nga tawo dyang si Eduardo. Malagtum ang kurung nga buhok. Amo man ang mga kiray nga nagakurit sa ibabaw kang huloy nga mga mata. Turuong ang irong kag mapula-pula ang mga bibig. Daw nagapanghagad pirmi kang mga haruk. Nagsanto man ang kwadrado nga pingig nga nagpadugang pa gid kang kaambung kang anang pagkalalaki.
Daw sa napaso si Basilia sa mga turok ni Eduardo. Daw kuryinti nga naglatay dya sa anang butkun paagto sa palad nga ginakpatan gihapon ni Eduardo. Gulpi na nga ginbutung ang ana alima. Nagparamula si Basilia.
“Pwidi bala nga mangin kaimaw ikaw pirmi?” ang pamangkot ni Eduardo kay Basilia. “Ikaw ang una ko nga nakilala rugya. Indi ko pa kabisado ang lugar.”
Nagtango lang si Basilia kag mahinhin nga nagyuhum. Daw sa nagtalang ka dya ang pitik kang anang dughan.
Umpisa kato, wara run nagasaranhun si Basilia. Imaw na pirmi si Eduardo mamahaw sa kantin, magtuon sa laybrari kag mag-istambay sa puno kang kabugaw. Ang pagtamud na kay Marko nagsaylo kay Eduardo.
“Wara kaw naraw-ayan kanakun?” ang pamangkot ni Basilia kay Eduardo samtang nagahigup kang butung kang niyog sa lata kag nagapungko sa puno kang kabugaw.
“Para kanakun, ikaw ang pinakagwapa,” ang sabat ni Eduardo nga nagayuhum.
“Rugya sa inyo lugar pinasahi ang imo itsura. Rugto ikaw nagakabagay sa amun lugar,” ang padayon nga hambal ni Eduardo nga sigi ang mulalung sa itsura ni Basilia.
“Sa diin gid bala ang inyo lugar?” ang pamangkot ni Basilia.
“Rugya lang sa marapit,” ang sabat ni Eduardo.
Kon kaisa nagatingala si Basilia sa mga hulag ni Eduardo. Gulpi lang dya nagatuhaw sa anang tupad kag sa sangka paglingat na lang nagakadura dya. Kang nagkaun sanda sa kantin kag nakadanlug si Basilia, nasalo dya ni Eduardo pati ang pinggan kag baso nga nagtabug sa alima ni Basilia. Daw sa indi magpati si Basilia sa nakita piro daw kilat pahulagun dyang si Eduardo. Maaram pa si Eduardo. Wara ti pamangkot si Basilia parti sa anda klasi nga indi na masabtan kag mapaathag.
“Uy, lantawa bala ninyo kon sin-o ang nagadeyt rugya?” ang hambal ni Marko kang mag-abot, imaw ang sangka grupo kang mga istudyanti.
“Si Sorayda Tap-ingun kag ang anang prinsipi!” ang sabat kang sangka istudyanti kag nagharakhak sanda tanan.
Nagtindug sanday Basilia kag Eduardo para maglikaw piro ginpatidan ni Marko ang kahig kang daraga.
Kian lang makasubsub si Basilia kon wara dayon masalo ni Eduardo. Daw lastiko nga nag-unyat ang ana mga butkun kag daw balagun nga nagkabud dya sa hawak ni Basilia. Samtang ang sangka alima nagkuga sa liug ni Marko.
“Malain nga tinuga! Rugto sa amun lugar, ang mga pariho kanimo ginasilutan pariho kadya!” kag amat-amat nga nagahugut ang butkun sa liug ni Marko. Nagtiril-ak si Marko kag nagapangayo ka tabang sa ana mga imaw. Piro ang ana mga imaw naudum sa andang nasaksihan.
Nagbaylo ang itsura ni Eduardo. Nangin sangka bukay, malabug kag untay ang ana maitum kag kurung nga mga buhok. Nangin byirdi kag matarum ang anang itum kag mahuloy nga mga mata. Nagbayog ang kwadrado nga pingig kag naglusot sa ana buhok ang tarawis nga mga talinga. Nagasabwag kang kasanag ang kabug-usan nga lawas ni Eduardo.
Nalipung sanda tanan kag wara nanda masaksihan ang paghigup kang kahoy nga kabugaw kanday Eduardo kag Basilia.
Nakabugtaw si Basilia sa mga butkun ni Eduardo.
“Sa diin ako?” ang pamangkot ni Basilia nga pirit ginakilala ang ana palibot.
Nakita na ang mga balagun nga nagaporma kang arko nga daw ganhaan kang sangka balay. Nagakaway ang mga bulak kang kadina di amor nga nagakabud sa arko nga balagun. Ginbutang tana kag ginpapungko ni Eduardo sa sangka malapad kag matapan nga bato. Puro mga kakahuyan ang palibot kag mabatian na ang pagsagana kang tubig halin sa busay. Mabatian na man ang huni kang tagwatiyot kag iba pa nga mga pispis nga hilway sa paglupad kag pagsaylo-saylo sa mga sanga kang kahoy.
“Rugya ako sa kalasangan?” ang una nga nagsulud sa pinsar ni Basilia.
“Rugya kita sa ganhaan kang amun ginharian,” ang sabat ni Eduardo. Nabasa na ka dya ang pinsar ni Basilia.
“Indi ako tawo pariho mo kag gindara ko ikaw rugya para maparayu sa mga tawo nga gusto maghalit kanimo,” ang padayon nga hambal ni Eduardo.
Gulpi nadumduman ni Basilia ang natabo. Ang pag-abot kang grupo nanday Marko, ang pagpatid ni Marko kag pagsalo kana ni Eduardo, ang pagbaylo kang nawung ni Eduardo.
“Sangka tamawo kaw?!” Daw indi makapati si Basilia sa ana natukiban. Piro nangin matuod ang ana mga panagupnup nga sangka tamawo si Eduardo. Indi hirimuon kang sangka normal nga tawo ang mga ginapakita ni Eduardo. Nakabatyag kang pagkabalaka kag kahadluk si Basilia.
“Indi ikaw magkahadluk. Palangga ko ikaw Basilia. Buhay ko run ikaw ginabantayan. Pirmi ta ikaw makita nga ngapungko sa gamot kang kabugaw, ang dulunan kang atun kalibutan. Maputli ang imo tagipuson, Basilia. Nagabanaag dya, gani indi malikawan nga makita kag matalupangdan ta ikaw. Wara ti katupung ang imo katahum, Basilia,” ang limug ni Eduardo daw sa ilig ka busay sa pagkabugnaw pamatian. Ang ana mga mata daw nagahigop kana. Wara kahulag si Basilia kang ginhakus tana ni Eduardo.
“Ginahigugma ko ikaw, Basilia, kag gusto ko ikaw dar-un sa amun ginharian,” ang buta ka baratyagun nga hani ni Eduardo kay Basilia.
“Palangga ko man ikaw, Eduardo, kag handa ako magtawas kanimo bisan diin mo ako dar-un,” nagbalus ka hakus si Basilia.
Mabatyagan na ang kainit kang pagpalangga ni Eduardo kana. Ginlikup kang darwa ka palad ni Eduardo ang pungyahun ni Basilia kag buta kang pagpalangga nga ginharkan si Basilia. Nagduut ang andang mga bibig. Nagpirung ang andang mga mata. Kag sa pira ka sigundo nagduyu ang pagtuyub kang kalibutan para kananda . Pamatyagan ni Basilia nagalutaw sanda sa kahawaan samtang nagapungko sa panganod.
Pagmukra ni Basilia, lain run ang palibot. Rugya tanda ni Eduardo sa tunga kang mga kakahuyan kag ginapalibutan kang mga nasari-sari nga mga idalmunun. Nag-isol si Basilia pagkakita na ka dya. Piro rugya sa anang likod si Eduardo, daw padir dya nga nagsagang kana kag ana nga ginsandigan.
“Indi kaw magkahudluk. Sanda ang akun pamilya. Ang palangga ko, palangga man nanda,” ang pasarig ni Eduardo.
Ginsara-sara ni Basilia ka lantaw ang nagapalibot kana. Pamatyagan na, ginahusgaran tana kon bala nagakaigo kag nagakabagay tana para kay Eduardo. Rugyan ang magagmay nga mga tawo nga malabug ang bungut kag tarawis ang mga talinga. Sa pinsar na, amo dya ang kama-kama nga ginatawag. Sa tupad kang kama-kama, ang tayhu, sangka kabayo ang ulo piro ang lawas tawo. Sunod ang kapri nga may ginasuyup nga tabako, kag sa likod na ang nagapatupung nga mantiw. Tupad man kang kapri ang nagalutaw sa hangin nga sangka magamay nga bayi nga may pakpak, sangka ingkantada. Ginapalibutan sanda kang mga nagalinupad nga mga ipot-ipot. Daw gintipon ni Eduardo ang tanan nga idalmunun para kana.
“Si Basilia, ang akun hinigugma!” ang pagpakilala ni Eduardo.
“Handa kaw bala magbiya sa imong kalibutan para kay Eduardo?” ang pasintud kang pinakamal-am nga kama-kama.
Wara ka sabat si Basilia. Tam-an ka dasig kang mga hitabo. Piro pat-ud na nga ginahigugma na si Eduardo.
“Basilia, palangga, rugya gid lang ikaw sa amun kalibutan. Rugya duro ang nagapalangga kanimo samtang sa imo kalibutan, ginayaguta ikaw kang imong isigkatawo,” ang haylo ni Eduardo kana.
“Huud, palangga ko nga Eduardo, matawas ako kanimo bisan diin,” ang sabat ni Basilia.
“Matabo lang ria kon kan-un mo dyang tapul nga kabugaw. Bunga dya kang kabugaw nga nagtubo sa dulunan kang amun kalibutan,” ang paathag kang kama-kama kag ginadawhat na kay Basilia ang tapul nga kabugaw.
Wara ti gin-usik nga tinion si Basilia. Ana dayon nga ginkaun ang tapul nga kabugaw. Sa pagkatam-is kag pagkaduga dya. Wara ti ginbilin si Basilia, gin-ubos na ka kaun ang prutas.
Gulpi lang nga nagsanag ang palibot. Nangin bulawan ang tanan nga palibot. Rugya sanda sa sulud kang sangka bulawan nga balay, kag ang mga idalmunun nagapungko sa bulawan nga bangko nga nagapalibot kananda ni Eduardo. Ginkoronahan sanda nga darwa bilang hari kag reyna kang andang ginharian.
Samtang sa pihak nga bahin, nakabugtaw si Marko sa kadlaw kang mga istudyanti sa palibot.
“Hoy! Marko, andut dyan tinyo nagturog sa puno ka kabugaw haw?” pamangkot kang sangka istyudanti kananda.
Ang madumduman lang ni Marko, nakita nanda si Basilia nga nagapungko sa gamot kang kabugaw nga nagasaranhun kag naghapit sanda para sunlugon dya. Amo lang to ang madumduman na. Piro sa diin run si Basilia?
Pagbugtaw ka mga imaw na, daw sa nanguyus sanda pagkakita sa itsura ni Marko. Ginkapkap ni Marko ang anang uyahun. Daw sa mga kulud kang kabugaw ang mga bukol nga nagtubo sa anang uyahun.
- Katapusan -