Istorya nanday Tulabong kag Uwak
ni John J. Dioso
Sa kalasangan kang kasapatan, may darwa ka magsuud nga mag-amiguhay, si Tulabong kag si Uwak. Haros wara it may makatupung sa kasuud ka pag-amiguhay ka darwa ka pispis. Raku nga mga kasapatan ang nanamian ka anda pag-amiguhay kag duro gid ang gusto magpang-amigo kananda.
Manipis kag tam-an kahamis ang maputi nga bulbol ni Uwak samtang malagtum, mahining kag masilaw ang ana ni Tulabong. Bisan diin nga parti kang katalunan kag kabukidan, makita nga nagaimaway gid pirmi ang darwa. Ang andang pagkasuud nga pag-amiguhay sa tunga ka andang kinalain nagatugro ka inspirasyon sa iba nga mga kasapatan. Para sa mag-abyan, normal lang sanda, piro sa iba nga mga kasapatan bukut ordinaryo ang pag-amiguhay ka indi pariho ang rasa. Amo nga may mga sapat nga gusto tirawan kon diin gid asta ang pagkasinsiro ni Uwak kag ni Tulabong sa isara kag isara.
Adlaw ka Sabado, mga alas-kwatro ang oras sa hapon, ginhagad ka pispis nga Punay si Uwak nga imawan tana anay sa andang balay para magbuul ka pamahaw.
“Pwidi ta patawsun si Tulabong?” pamangkot ni Uwak kay Punay.
“Pwidi gid, ih. Nami gani ra, para sadya,” sabat ni Punay.
Samtang nagapaagto ang tatlo sa balay ni Punay, nakita nanda sa unahan si Pato nga may ginapas-an nga bahul-bahul nga sulud kang kamoti. Naluoy si Tulabong gani ginyayungan na sa paghakwat si Pato kag nagsipak tanda ni Uwak ka distinasyon.
“Amigo Tulabong, basi malipat ikaw, ha? Alas-kwatro run dya sa hapon, basi sagapun run kita kar-on ka atun mga ginikanan,” ang pagpadumdum ni Uwak kay Tulabong.
Tatlo run ka adlaw ang nagligad kang matapos ang pag-imaway nanday Pato kag Tulabong, piro indi gihapon madura sa paminsarun ni Uwak ang natabo nga pagpasulabi ni Tulabong kay Pato bisan pa kinahanglan man ni Uwak kang kaimaw pauli hay hapon run. Nautod ang pagpaino-ino ni Uwak kang gulpi lang humugpa si Tulabong sa anang kilid kag may ginakumkum nga binaruron nga dahon kang saging sa ana wala nga kahig.
“Maayad-ayad nga aga, amigo Uwak, may mayad gid ako nga balita kanimo,” ang mainit nga tamyaw ni Tulabong sa amigo.
May pagsungon man, masadya nga ginpamangkot ni Uwak si Tulabong kon ano ang mayad nga balita nga anang dara, kag dungan nanda ginbukad kag ginbasa ang nakasulat sa dahon.
Pagkaligad ka pito ka adlaw, suno sa nakasulat sa imbitasyon sa dahon, nag-umpisa ang okasyon iksakto alas-tris sa hapon. Masadya ang tanan nga nagtambong kang pagpasalamat ni Usa sa anang pagkaluwas sa siud ka mga Tawhanun. Sa kalibutan ka mga kasapatan ang mga Tawhanun amo ang mga mangingilaw nga nagapangdakup ka mga kasapatan sa talon paagi lamang sa sangka nagahagunus nga daguub. Ginagamhan ka mga Tawhanun ang mga kasapatan paagi sa pagkurong, paghigot ukon pagpatay para darapliun ukon gamitun ang panit ukon bulbol para sa mga panaptun kag iba pa nga mga kinahanglanun. Maswirti nga nakapalagyo si Usa sa gahum ka mga Tawhanun amo nga naghanda tana ka punsyon para magpasalamat. Haros tanan nga mga kasapatan namunsyon kag syimpri pa kaimaw sa mga ispisyal nga bisita sanday Uwak kag Tulabong, nga sa amo nga mga oras ginadayaw kang kadam-an bangud tanda lang darwa ang may likup nga kaputi kag kaitum nga bulbol nga lain gid kon ikumparar sa iba nga mga kasapatan, sa diin ang mga panit ukon bulbol kombinasyon ka mga nanarisari nga kolor. Ang malagtum kag mahining nga bulbol ni Tulabong, nagaidlak sa sirak ka adlaw kag nag-agaw gid ka atinsyon ka tanan nga mga tumarambong. Nagayuhum-yuhum si Uwak sa pagpanilag ka mga pagdayaw nga nabaton ni Tulabong.
“Tulabong kag Uwak,” ang pagpang-abi-abi ni Usa. “Ginakalipay ko gid ang inyo pagtambong sa akun punsyon, bugal ko nga mangin bisita ang pariho kaninyo nga bantog gid nga mag-amiguhay didya sa atun lugar.”
“Duro man nga salamat, migo Usa. Bugal man namun nga maimbitahan sa imo okasyon,” ang dungan nga pagpasalamat nanday Uwak kag Tulabong.
Wara magbuhay, naglikup run ang dulum. Nagpagwa ang mga Ipot-ipot ka andang mga sulo kag ang mga Singgarong kag Bukaw nagtipon man ka mga aramag kag ginpamutang sa mga lamisa agud nga magsanag ang palibot kag magpadayon ang pagsinaradya. Sa nagaagaw-agaw nga kasanag kag kadulum, makasirilaw ang idlak ka maputi nga bulbol ni Uwak. Kon duro man ang nagtugro ka atinsyon kay Tulabong sa ana maitum nga bulbol kang may adlaw pa, pag-abot ka gabii mas maraku pa gid ang naambungan kay Uwak bangud sa anang bulbol nga nagapugati kag nagabadlak sa dulum.
“Amigo Uwak, ikaw ang nagpadugang kang kasanag kadya nga kagab-ihun,” ang pagdayaw ni Tulabong sa ana amigo nga nalipay gid sa anang nasaksihan nga pagdayaw kang mga kasapatan.
Natapos kag nagligad ang nasambit nga okasyon piro ang istorya kang mga kasapatan nga nakatambong, amo ang pagkapinasahi nanday Tulabong kag Uwak.
Sa pihak nga bahin, naghagaday sanday Uwak kag Tulabong nga magrigos sa suba hay mahirung ang tyimpo. Naghugpa ang darwa sa binit ka suba kag masinadyahun nga ginalantaw ang masinaw nga tubig.
“Amigo Uwak, makapagusto gid kita parigos kadya hay wara it may bisan isara nga nagaparigos,” ang hambal ni Tulabong dungan pungko sa bato sa anang ingud.
“Pagusto gid kamo ka parigos hay tapos dun ako,” ang may pagsunlog nga hambal ni Bao, dungan pagwa ka anang ulo kag kahig kang magpungko sa anang likod si Tulabong.
Nagtumbo gulpi si Tulabong sa kahangyus. Nagharuk-uk ka kadlaw sanday Bao kag Uwak.
Gin-uba ka mag-amigo ang andang mga bulbol kag malipayun nga nagtugmuy sa suba. Para mas masadya, nanghangkat si Tulabong kay Uwak nga magpalawid-lawid tanda ginhawa sa dalum ka tubig.
“Sara, darwa, tatlo!” isip ni Tulabong kag haros dungan ang darwa nga nagsalum. Dungan pirmi ang darwa magbutwa bisan ikapira liwat-liwatun. Gani, nagtugro pa gid ka sangka pagtiraw si Tulabong.
“Itablug ko ang puti nga bato nga dya sa suba. Pagkaisip ko ka tatlo, dungan kita magsalum kag pauna-una kita buul ka bato nga puti,” paathag ni Tulabong. Pagkahulog ka puti nga bato nag-isip tanda asta sa tatlo kag dayon nanda salum sa suba. Apat ka sigundo ang nagligad, nagbutwa si Tulabong nga bitbit ang bato nga puti piro wara na makita si Uwak sa tubig kondi sa binit ka suba nga ginapirit ipaigo sa lawas ang malagtum nga bulbol ni Tulabong. Bisan halog, pirit dya ginsuksok ni Uwak kag madasig nga naglupad parayu. Dalidali man nga nagpabinit si Tulabong kag ginsuksok ang bulbol ni Uwak bisan gutuk. Katin ang bulbol ni Uwak para sa lagbug nga kahig ni Tulabong piro wara na dya ginbali kag dayon man naglupad para lagsun si Uwak.
Ang iba nga mga kasapatan natingala gid kang makita ang darwa ka pispis nga nagalagsanay sa kahanginan. Haros pariho ang kumintar ka mga pispis nga nakakita, nga ang isara kabos ang puti nga bulbol nga nagatabon sa lawas hay katin sa anang kahig kag pungkuy ang anang ikog, samtang ang sara halog ang maitum nga bulbol kag haros nagaluyloy sa anang mga kahig ang anang ikog.
“Imposibli man nga si Uwak ang maputi hay tama ka katin ang bulbol nga ginasuksok? Kag indi man pwidi nga si Tulabong ang nakaitum hay tam-an man kahalog kag galuyloy ang ginasuksok ka nakaitum nga pispis?” ang may pagkatingala nga kumintar ka iba nga mga kasapatan nga nakakita sa amo nga hitabo. Ginsagap ka mga kasapatan ang mag-amigo piro wara gid nanda dya makita. Nagligad ang mga binulan nga bisan isara wara gid ti nagpakita kananda.
Piro sangka adlaw may nagaturumpok nga mga kasapatan sa wayang. Si Tulabong! Ginatumpukan ka andang mga kaabyanan. Kang una, wara it may nakakilala kana bangud puti nga bulbol run ang ana ginasuksok.
“Ikaw gid man to gali ang nakita namun?” hambal ni Usa.
Kag nag-umpisa si Tulabong ka anang panaysayun parti sa natabo kananda ni Uwak. Daw indi makapati ang tanan nga si Uwak, sa pihak ka andang pagkasuud nga pag-amiguhay ni Tulabong, may ginatago gali nga kaima sa natural nga kinaiya ka anang amigo.
“Indi ako makapati ba nga nahimo ra ni Uwak. Mas raku gani tana ang nanamian sa ana maputi kag marimis nga bulbol. Andut nga nahimo na pa nga agawun ang itum nga bulbol ni Tulabong?” ang hambal ni Usa nga daw nasubuan man sa nagkaratabo.
“Wara ako nagaugut kay amigo Uwak. Bisan gutuk pa ang ana bulbol kanakun, masugot ako nga magbayluhanay kami. Mas importanti ang ana prisinsya kag ang amun pag-amiguhay,” ang paathag ni Tulabong sa mga kasapatan.
Nagdayaw ang tanan sa katampad ni Tulabong sa anang amigo nga si Uwak.
Tinuig ang mga nagligad kag makita si Tulabong sa mga kasubaan kag mga taramnanan nga suksok gihapon ang puti nga bulbol ni Uwak. Samtang si Uwak, talagsa run lang sa malaka kon maglagaw bangud siguro sa pagpaliot-liot para indi makita ni Tulabong, piro suksok gihapon ang malagtum nga bulbol ni Tulabong.
Halin kato, nangin ordinaryo run lamang ang paglantaw ka mga kasapatan sa mag-amigo: nga puti run si Tulabong kag itum run si Uwak. Indi manigar ang baliskad nanda nga bulbol hay asta kadya, itum gihapon ang panit ni Tulabong kag puti gihapon ang panit ni Uwak.
Ang istorya nanday Tulabong kag Uwak magapabilin nga inspirasyon kag liksyon sa mga mag-abyan nga ang pagkahisaun kag ang pagkamalikumun wara it may mayad nga madangatan.
- Katapusan -
Manipis kag tam-an kahamis ang maputi nga bulbol ni Uwak samtang malagtum, mahining kag masilaw ang ana ni Tulabong. Bisan diin nga parti kang katalunan kag kabukidan, makita nga nagaimaway gid pirmi ang darwa. Ang andang pagkasuud nga pag-amiguhay sa tunga ka andang kinalain nagatugro ka inspirasyon sa iba nga mga kasapatan. Para sa mag-abyan, normal lang sanda, piro sa iba nga mga kasapatan bukut ordinaryo ang pag-amiguhay ka indi pariho ang rasa. Amo nga may mga sapat nga gusto tirawan kon diin gid asta ang pagkasinsiro ni Uwak kag ni Tulabong sa isara kag isara.
Adlaw ka Sabado, mga alas-kwatro ang oras sa hapon, ginhagad ka pispis nga Punay si Uwak nga imawan tana anay sa andang balay para magbuul ka pamahaw.
“Pwidi ta patawsun si Tulabong?” pamangkot ni Uwak kay Punay.
“Pwidi gid, ih. Nami gani ra, para sadya,” sabat ni Punay.
Samtang nagapaagto ang tatlo sa balay ni Punay, nakita nanda sa unahan si Pato nga may ginapas-an nga bahul-bahul nga sulud kang kamoti. Naluoy si Tulabong gani ginyayungan na sa paghakwat si Pato kag nagsipak tanda ni Uwak ka distinasyon.
“Amigo Tulabong, basi malipat ikaw, ha? Alas-kwatro run dya sa hapon, basi sagapun run kita kar-on ka atun mga ginikanan,” ang pagpadumdum ni Uwak kay Tulabong.
Tatlo run ka adlaw ang nagligad kang matapos ang pag-imaway nanday Pato kag Tulabong, piro indi gihapon madura sa paminsarun ni Uwak ang natabo nga pagpasulabi ni Tulabong kay Pato bisan pa kinahanglan man ni Uwak kang kaimaw pauli hay hapon run. Nautod ang pagpaino-ino ni Uwak kang gulpi lang humugpa si Tulabong sa anang kilid kag may ginakumkum nga binaruron nga dahon kang saging sa ana wala nga kahig.
“Maayad-ayad nga aga, amigo Uwak, may mayad gid ako nga balita kanimo,” ang mainit nga tamyaw ni Tulabong sa amigo.
May pagsungon man, masadya nga ginpamangkot ni Uwak si Tulabong kon ano ang mayad nga balita nga anang dara, kag dungan nanda ginbukad kag ginbasa ang nakasulat sa dahon.
Pagkaligad ka pito ka adlaw, suno sa nakasulat sa imbitasyon sa dahon, nag-umpisa ang okasyon iksakto alas-tris sa hapon. Masadya ang tanan nga nagtambong kang pagpasalamat ni Usa sa anang pagkaluwas sa siud ka mga Tawhanun. Sa kalibutan ka mga kasapatan ang mga Tawhanun amo ang mga mangingilaw nga nagapangdakup ka mga kasapatan sa talon paagi lamang sa sangka nagahagunus nga daguub. Ginagamhan ka mga Tawhanun ang mga kasapatan paagi sa pagkurong, paghigot ukon pagpatay para darapliun ukon gamitun ang panit ukon bulbol para sa mga panaptun kag iba pa nga mga kinahanglanun. Maswirti nga nakapalagyo si Usa sa gahum ka mga Tawhanun amo nga naghanda tana ka punsyon para magpasalamat. Haros tanan nga mga kasapatan namunsyon kag syimpri pa kaimaw sa mga ispisyal nga bisita sanday Uwak kag Tulabong, nga sa amo nga mga oras ginadayaw kang kadam-an bangud tanda lang darwa ang may likup nga kaputi kag kaitum nga bulbol nga lain gid kon ikumparar sa iba nga mga kasapatan, sa diin ang mga panit ukon bulbol kombinasyon ka mga nanarisari nga kolor. Ang malagtum kag mahining nga bulbol ni Tulabong, nagaidlak sa sirak ka adlaw kag nag-agaw gid ka atinsyon ka tanan nga mga tumarambong. Nagayuhum-yuhum si Uwak sa pagpanilag ka mga pagdayaw nga nabaton ni Tulabong.
“Tulabong kag Uwak,” ang pagpang-abi-abi ni Usa. “Ginakalipay ko gid ang inyo pagtambong sa akun punsyon, bugal ko nga mangin bisita ang pariho kaninyo nga bantog gid nga mag-amiguhay didya sa atun lugar.”
“Duro man nga salamat, migo Usa. Bugal man namun nga maimbitahan sa imo okasyon,” ang dungan nga pagpasalamat nanday Uwak kag Tulabong.
Wara magbuhay, naglikup run ang dulum. Nagpagwa ang mga Ipot-ipot ka andang mga sulo kag ang mga Singgarong kag Bukaw nagtipon man ka mga aramag kag ginpamutang sa mga lamisa agud nga magsanag ang palibot kag magpadayon ang pagsinaradya. Sa nagaagaw-agaw nga kasanag kag kadulum, makasirilaw ang idlak ka maputi nga bulbol ni Uwak. Kon duro man ang nagtugro ka atinsyon kay Tulabong sa ana maitum nga bulbol kang may adlaw pa, pag-abot ka gabii mas maraku pa gid ang naambungan kay Uwak bangud sa anang bulbol nga nagapugati kag nagabadlak sa dulum.
“Amigo Uwak, ikaw ang nagpadugang kang kasanag kadya nga kagab-ihun,” ang pagdayaw ni Tulabong sa ana amigo nga nalipay gid sa anang nasaksihan nga pagdayaw kang mga kasapatan.
Natapos kag nagligad ang nasambit nga okasyon piro ang istorya kang mga kasapatan nga nakatambong, amo ang pagkapinasahi nanday Tulabong kag Uwak.
Sa pihak nga bahin, naghagaday sanday Uwak kag Tulabong nga magrigos sa suba hay mahirung ang tyimpo. Naghugpa ang darwa sa binit ka suba kag masinadyahun nga ginalantaw ang masinaw nga tubig.
“Amigo Uwak, makapagusto gid kita parigos kadya hay wara it may bisan isara nga nagaparigos,” ang hambal ni Tulabong dungan pungko sa bato sa anang ingud.
“Pagusto gid kamo ka parigos hay tapos dun ako,” ang may pagsunlog nga hambal ni Bao, dungan pagwa ka anang ulo kag kahig kang magpungko sa anang likod si Tulabong.
Nagtumbo gulpi si Tulabong sa kahangyus. Nagharuk-uk ka kadlaw sanday Bao kag Uwak.
Gin-uba ka mag-amigo ang andang mga bulbol kag malipayun nga nagtugmuy sa suba. Para mas masadya, nanghangkat si Tulabong kay Uwak nga magpalawid-lawid tanda ginhawa sa dalum ka tubig.
“Sara, darwa, tatlo!” isip ni Tulabong kag haros dungan ang darwa nga nagsalum. Dungan pirmi ang darwa magbutwa bisan ikapira liwat-liwatun. Gani, nagtugro pa gid ka sangka pagtiraw si Tulabong.
“Itablug ko ang puti nga bato nga dya sa suba. Pagkaisip ko ka tatlo, dungan kita magsalum kag pauna-una kita buul ka bato nga puti,” paathag ni Tulabong. Pagkahulog ka puti nga bato nag-isip tanda asta sa tatlo kag dayon nanda salum sa suba. Apat ka sigundo ang nagligad, nagbutwa si Tulabong nga bitbit ang bato nga puti piro wara na makita si Uwak sa tubig kondi sa binit ka suba nga ginapirit ipaigo sa lawas ang malagtum nga bulbol ni Tulabong. Bisan halog, pirit dya ginsuksok ni Uwak kag madasig nga naglupad parayu. Dalidali man nga nagpabinit si Tulabong kag ginsuksok ang bulbol ni Uwak bisan gutuk. Katin ang bulbol ni Uwak para sa lagbug nga kahig ni Tulabong piro wara na dya ginbali kag dayon man naglupad para lagsun si Uwak.
Ang iba nga mga kasapatan natingala gid kang makita ang darwa ka pispis nga nagalagsanay sa kahanginan. Haros pariho ang kumintar ka mga pispis nga nakakita, nga ang isara kabos ang puti nga bulbol nga nagatabon sa lawas hay katin sa anang kahig kag pungkuy ang anang ikog, samtang ang sara halog ang maitum nga bulbol kag haros nagaluyloy sa anang mga kahig ang anang ikog.
“Imposibli man nga si Uwak ang maputi hay tama ka katin ang bulbol nga ginasuksok? Kag indi man pwidi nga si Tulabong ang nakaitum hay tam-an man kahalog kag galuyloy ang ginasuksok ka nakaitum nga pispis?” ang may pagkatingala nga kumintar ka iba nga mga kasapatan nga nakakita sa amo nga hitabo. Ginsagap ka mga kasapatan ang mag-amigo piro wara gid nanda dya makita. Nagligad ang mga binulan nga bisan isara wara gid ti nagpakita kananda.
Piro sangka adlaw may nagaturumpok nga mga kasapatan sa wayang. Si Tulabong! Ginatumpukan ka andang mga kaabyanan. Kang una, wara it may nakakilala kana bangud puti nga bulbol run ang ana ginasuksok.
“Ikaw gid man to gali ang nakita namun?” hambal ni Usa.
Kag nag-umpisa si Tulabong ka anang panaysayun parti sa natabo kananda ni Uwak. Daw indi makapati ang tanan nga si Uwak, sa pihak ka andang pagkasuud nga pag-amiguhay ni Tulabong, may ginatago gali nga kaima sa natural nga kinaiya ka anang amigo.
“Indi ako makapati ba nga nahimo ra ni Uwak. Mas raku gani tana ang nanamian sa ana maputi kag marimis nga bulbol. Andut nga nahimo na pa nga agawun ang itum nga bulbol ni Tulabong?” ang hambal ni Usa nga daw nasubuan man sa nagkaratabo.
“Wara ako nagaugut kay amigo Uwak. Bisan gutuk pa ang ana bulbol kanakun, masugot ako nga magbayluhanay kami. Mas importanti ang ana prisinsya kag ang amun pag-amiguhay,” ang paathag ni Tulabong sa mga kasapatan.
Nagdayaw ang tanan sa katampad ni Tulabong sa anang amigo nga si Uwak.
Tinuig ang mga nagligad kag makita si Tulabong sa mga kasubaan kag mga taramnanan nga suksok gihapon ang puti nga bulbol ni Uwak. Samtang si Uwak, talagsa run lang sa malaka kon maglagaw bangud siguro sa pagpaliot-liot para indi makita ni Tulabong, piro suksok gihapon ang malagtum nga bulbol ni Tulabong.
Halin kato, nangin ordinaryo run lamang ang paglantaw ka mga kasapatan sa mag-amigo: nga puti run si Tulabong kag itum run si Uwak. Indi manigar ang baliskad nanda nga bulbol hay asta kadya, itum gihapon ang panit ni Tulabong kag puti gihapon ang panit ni Uwak.
Ang istorya nanday Tulabong kag Uwak magapabilin nga inspirasyon kag liksyon sa mga mag-abyan nga ang pagkahisaun kag ang pagkamalikumun wara it may mayad nga madangatan.
- Katapusan -