Ang Luwag ni Beatriz
ni Danny S. Tabuyan
“Anghil! Anghil! Anghil!” ang singgitan ni Beatriz nga nagadalagan nga nagatangra sa langit nga nagakumpasan ka anang mga alima nga daw may ginalagas kag ginapaypayan.
Naghalin sa imol nga pamilya si Beatriz, nga sa idad nga kinsi anyos pa lamang nagpamana ka sangka suldado sa panahon nga nagahingapos ang Ikarwa nga Inaway Pangkalibutan. Gindara tana ka anang bana sa andang lugar sa pihak nga probinsya nga iba tana ang andang hambal sangsa anang namat-an. Ang anang nangin ugangan nga bayi nga si Anastasia nangin mapinalanggaun kanana kag mauti piro may pagbatas nga nagatudlo kag nagatuytoy ka mga hirikuton sa sulud ka panimalay. Si Romano nga bana ni Beatriz amo ang agot nga bata ni Anastasia, kag bilang suldado, ginadistino tana sa iba nga mga lugar kag ana lang nga ginabilin ang anang asawa kag kabataan kay nanay na.
Ang indi lang masahuan ni Beatriz amo ang anang mga biras nga sanday Leonisa nga asawa ni Aderiano kag Juliana nga kay Alfonso, hay indi nanda mabaton nga daw mas suud ang kaangtanan ka andang ugangan sa andang bag-o nga biras. Iki lang nga sala ginapabahul gid nanda kag ginapangitaan gid nanda ka pamaagi nga maaway si Beatriz.
Sangka adlaw nga pyista sa banwa ka Concepcion kon sa diin sanda nagauli, nag-ilis si Beatriz hay masimba. Ginsuksok na ang anang pinakamanami nga bistida nga ginrigalo kanana ka anang bana kag ang pinya-pinya nga aritos nga isnubong nga aliali nga pinanubli na pa sa anang nanay. Pagkakita ni Leonisa ka bayhun ni Beatriz nangyambi dya, nang-ughad kag nagpanupra.
“Ay, asig! Abi mo kon sin-o gid kon mag-ilis-ilis. Daw sa pampam kon magbayo-bayo. Ay, tabi ko lang,” ang pagmulay ni Leonisa kay Beatriz, nga nagatararawis gid ang sungad kag nagamurudlo ang mga masluk.
Wara lang dya gintamud ni Beatriz tungud nga nalibayun tana. Piro kang matalupangdan ni Leonisa ang nagaidlak nga aritos ka anang biras, nag-indakal dayon ang anang dugo hay dumdum na nga ana ang aritos kag gintakaw ni Beatriz. Ana dya nga gin-arangka agud bawiun ang alahas.
“Hoy, takawan! Dar-a dya ang akun aritos. Andut nga pinasilabtan mo ang bukun ti imo?” ang nagahara-hara nga pagpasibangud ni Leonisa.
“Akun tana dya. Pinanubli pa tana dya ni Nanay kay Lola kag gintugro na kanakun,” ang rason si Beatriz.
Piro indi magpati si Leonisa, gani ana nga ginkamug si Beatriz kag nagdumugay sanda. Pagkatumba ni Beatriz gindakup dayon ni Leonisa ang mga aritos ni Beatriz kag ginpamuklas. Nagkarabitas ang anang mga talinga. Tungud sa sakit, ginbuy-an na si Leonisa kag magtiyabaw. Naabutan sanda ka andang ugangan nga nagailig pa ang dugo sa bagiing kag liug ni Beatriz halin sa mga bitas ka talinga. Ginbulong ni Anastacia ang mga pilas kag ginpatawag si Leonisa agud nga mahusay sanda. Ginhambalan ni Anastasia si Leonisa nga ibalik ang aritos ni Beatriz. Indi na pa raad pagbalik kag duro pa ang anang mga baribad, piro kang magtaas ang limug ka ugangan kag magdalung ang anang mga mata, wara ti nahimo si Leonisa kondi ang magtuman. Kang urihi nakita ni Leonisa ang ana paris ka aritos nga parihas gid ka ana ni Beatriz sa anang surudlan sa aparador. Tam-an ka bugalun si Leonisa nga indi dya makamaan magpangayo ka patawad. Ginakalipay kag ginapahadak na pa ang naaguman ka anang biras tungud sa anang hinimuan.
“Ti man, karapungil man talinga na. Ako sampurahan na raw,” ang anang hambal nga nagakumpasan kag nagabarangisi nga kitaun pa ang anang mga sangkil nga daw bangkil kang nagabangirit nga ayam umang.
Nauli man ang aritos kay Beatriz piro ang sakit sa baratyagun kag marka ka bitas sa anang mga talinga indi mapanas. Nagtugro dya kang kasubu kag kasakit sa anang adlaw-adlaw nga kabuhi, gani nagdangup tana sa pagpangamuyo.
Nagahimus tana ka andang igma kag nagaisarahanun sa kusina kang hinali lang daw may naghagunus nga hangin, kag kang pagbalikid na sa bintana, may nakita tana nga nagatindug sa anang tupad nga daw tawo nga sobra ka ambung kag tam-an ka silaw. Ang anang buhok daw dulaw nga buhok ka mais, nga ang kalabugun nagaduut sa anang abaga kag ginapurungan kang makitid nga korona nga bulawan nga napugtakan ka nagainggat nga bato nga duag asul. May mataas ti bayhun nga nagabayo dya kang malabug kag puti nga daw panit ka sibuyas nga manipis kag daw nagasirang ang sanag ka anang lawas nga daw sirak ka adlaw nga nagalahos sa kurtina kag may ginakaptan nga baston nga kahoy nga nagaramag. Nagkurudug si Beatriz sa kahadluk kag nagduko.
“Beatriz, indi ikaw maghadluk,” ang hambal ka tinuga. “Ako ang anghil nga si Rafael. Ginpadara ako ka Ginuong Dyos agud magbulig kanimo sa imong kalisud kag sa mga tawo sa imo palibot nga nagakinahanglan.”
Daw gin-udum si Beatriz kag wara gid tana makatikab ka anang baba.
“Mamulong ikaw ka mga nagamasakit kag imo lupigun ang mga ispiritu kang kadulum kag mga idalmunun,” ang pagpadayon ka anghil.
“Paiwan bay hay amo man lang takun ka dya kag wara ako ti tuman nga kaaram hay naba lang man ang akun tinun-an?” ang nabungat ni Beatriz.
“Ano bala ang rugyan kanimo?” ang sabat ka anghil. “Amo ria ang gamitun mo.”
Nagturuk si Beatriz sa anang kaugalingun, nagpahurub-hurub kon ano nga bagay ang gintumud ka anghil. Namarasmasan na nga nagakaput tana ka luwag nga himo sa paya kag kawayan. Ginbayaw na dya agud ipakita sa anghil kon amo gid man ang ginatumud na.
Nagyuhum ang anghil kanana kag magtango-tango, tanda nga amo gid man ria ang anang ginatumud. Kag dayon dya nga naghambal, “Dangawa ang karaptan ka luwag halin sa punta. Kon diin makaabot ang imo dangaw butangan mo kang kurit bilang paratandaan. Gamitun mo dya bilang biridlan agud maman-an ang balatian ka mga tawo nga magparapit kanimo kag maman-an ang dapat maman-an. Indi ikaw magpalibug, tudluan ko ikaw ka imo mga himuon kag hambalun.” Dayon ginpamangkot tana ka anghil. “Batunon mo bala ang dyang buruhatun?”
Nagtango-tango si Beatriz, timaan ka anang paghangdo. Nagtangra ang anghil, dayon naghumlad ang anang mga pakpak nga maputi kag maralabug. Kalum-uk sulngun ang mga bulbol ka anang mga pakpak nga daw ana ka bag-ong buto nga pisu kag ang anang mga kuyus daw ana ka higanti nga pating kag nagabanaag sa kaputi bisan nga masanag ang sirak ka adlaw sa adlawun. Paghayaw ka anghil nga manoglupad, nagduko tana kay Beatriz kag nagyuhum kag gintandug na ka anang baston nga nagaramag ang luwag sa alima ni Beatriz.
Paghalin ka anghil, ginlagas dya ni Beatriz, nga nagadagandan panaog sa pito ka halintang kang kawayan nga hagdan, nga daw nagalutaw ang anang pamatyagan. Wara gid tana makatalupangud nga nagaagi tana sa hagdan hay ang anang paminsarun kag baratyagun buta kang kakunyag sa anang nakita. Nagadalagan tana sa karsada nga lupa kag bato-batuhon nga wara ti sinilas, piro wara makabatyag kang sakit sa anang pagtapak ka mga rupsak kag matarum nga mga dakal-dakal, hay ana pa angud makita ang anghil nga nagalupad pamurud-an asta nga nag-alimunaw dya sa mga alipuup.
Nagasinggitan si Beatriz nga nagadalagan samtang nagapaypay sa Anghil. “Anghil! Anghil! Anghil!”
Ang mga nakakita kay Beatriz nagakuon nga nag-umang dya, hay wara sanda nakakita sa anang nakita. Nakadalagan tana kang haros mga tunga sa kilomitro nga paglagas sa anang nakita nga nagabitbit gihapon ka anang luwag. Buhay-buhay nagasunod nga nagadalagan ang anang ugangan nga si Anastasia kaimaw si Hipolito, ang buringut nga laon nga bayaw ni Beatriz nga bata man ni Anastasia, nga daw kabayo ang anang itsura kon magkusmod. Dalidali nga gin-agbayan ni Anastasia si Beatriz agud hagadun nga mag-uli. Sigi ang panurugidun ni Beatriz sa anang ugangan nahanugud sa anang nakita piro wara sa bungug ni Anastasia. Asta sa pag-uli, wara ti nagpati kanana.
“Karuluoy man, indi na siguro masarangan ang kapiut kag kabudlay ka pangabuhi.”
“Ano hay sobrahan man mong ang anang mga biras!”
“Ay, uduga ka dahon ka banban, basi kon dinakup ka hangin.”
“Dali, lubaki to ka luy-a kag banyusan, basi ginsurong.”
“Bul-i to kang kamangyan kag tuubun, basi kon nabughat lang.”
Ang nanarisari nga mga tugda ka mga tawo haros ginhimo man tanan kanana ni Anastasia agud lang mabulong ang kon ano man nga masakit nga basi ginaaguman ka anang manugang.
Wara ti makahangup kanana. Ginahimo lang tana nga karadlawan ka mga tawo sa palibot. Ginakabig tana nga umang. Kalisud ka anang kahimtangan nga wara tana ti masugidan nga makamaan magpamati kanana. Nadumduman na nga mag-agto sa pari, kay Padri Juan sa simbahan ka Concepcion, agud isugid ang anang nakita kag nabatian tuhoy sa anghil nga nagpakita kanana.
“Beatriz, uli ikaw sa inyo balay, magkaun ikaw kag magturog agud makapahuway kaw ka mayad,” ang laygay ka pari kanana.
Nag-uli si Beatriz nga nagahuyhoy ang anang mga abaga.
“Andut indi sanda magpati kanakun? Andut ako lang ang nakakita?” ang anang pamangkot sa anang kaugalingun nga indi na man masabat.
Nadumduman na nga mag-agto sa San Agustin, ang kaingud nga banwa, nga nagalaum nga pamatian tana ni Padri Andres nga kura didto. Ginbaton matuod tana ka pari kag ginpamatian, piro sa pamatyagan ni Beatriz, wara man tana gihapon ginpatihan. Nagpasalamat tana kag nagpaalam agud mag-uli lamang.
Bisan wara run ginapaabot kag ginapangita, nabaton ni Beatriz ang ginapangayo nga patihan ang anang ginahambal paagi sa mga hitabo nga nagpakita ka anang angkun nga abilidad sa pagpamulong.
Si Misis Tarcila Pureza, ang maistra nga nagatudlo sa elementarya sa banwa, wara makaagto sa iskwilahan hay ang anang bata nga si Eduardo nga nagaidad pa lang ka darwa ka tuig, tatlo run ka adlaw nga nagasaka-panaog ang hilanat. Hinali lang nga nagkudug-kudug kag nagduros ang anang mga mata, nagparangit-um kag nagdunglay. Nagasala si Misis Pureza. Dayon na putos sa patadyong ka anang bata kag bulakwitun kag magdalagan sa karsada. Haros sangka kilomitro ang anang gindalagan. Nakaabot tana sa balay ni Beatriz.
“Beatriz! Beatriz milagrosa! Abaw, dali tabang! Bulnga ang akun bata, buhia! Ay, abaw, maluoy kaw!” ang tiyabaw kag pakitluoy ni Misis Pureza.
Naggawa si Beatriz sa bintana. Kang ana makita ang maistra nga nagasaramihay kag nagapanangisun, nagdagandan tana panaog. Ginkaptan ni Beatriz ang luspad nga bata kag ginpulsuhan. Wara run ti pulso kag wara run man nagaginhawa.
“Maluoy kaw, Beatriz, buligi ako, buhia ang bata ko,” ang daw umang nga bururat-un kang nagakahanusbu nga nanay.
Indi kamaan si Beatriz kon ano ang anang himuon. Ginpasaka na si Misis Pureza sa balay. Nagturuk tana sa palibot, kag nakita na sa kilid ka andang balay ang mga butonsilyo nga hilamon, nga ang anda ka dya nga mga dahon daw nagapamaypay kanana. Dalidali na dya nga ginpanghir-is. Ginpanghulbot na pati ang mga gamut ka dya. Kang nakatipon tana kang may kaduruhon nga indi run makuum ka anang alima, nagsaka tana agud hugasan kag pugaun ang mga dahon piro wara ti duga. Nasiplatan na ang almires nga nagapula pa sa linubak nga maram-un. Ana dya dalidali nga ginhugasan, kag ginlubak ang mga hilamon. Ginpuga na dya piro wara gihapon ti duga. Gintughungan na dya kang sangkidit nga tubig kag pugaun liwat, kag gintayhun na ang duga sa baba kang wara ti animo nga bata samtang nagakutib-kutib ka anang parangadiun nga nagatubod lang sa anang mga bibig. Sigi ang urahab ni Misis Pureza nga daw wara ti makalugpay kanana.
Inabot si Beatriz ka anang irihiun kag nagdalikat nga mangihi. Haros matapos ang anang irihiun, nag-ubo ang bata nga daw nasal-ukan kang nagaukal-ukal nga badlo.
Nagsiyagit si Misis Pureza, “Beatriz, dali! Dasiga!”
Dalidali nga nagbungkaras si Beatriz nga haruson ka batak ka anang baratakun kag magdalagan nga nagakay-ad ka anang nawagak nga ubit paagto sa magnanay. Nagbalik ang duag ka pungyahun ka bata. Nagmukra ang anang mga mata kag nangayo nga matiti. Kang makasuso si Eduardo sa anang nanay, daw hangohango nga daw buhay gid nga wara masudli ang anang ginahab. Kang mabusog, naghiwaus dya nga magpanaog, nagsipal kag nagdalagan-dalagan nga daw wara lang ti natabo. Daw ginpahid lang ang anang masakit.
Nadumduman ni Beatriz ang mga ginpanghambal ka anghil kanana. Ana napamatud-an sa anang kaugalingun nga bukun lang bunga ka anang hunahuna ang anang nakita nga anghil. Bukun lang dya panurukan nga dara kang kakapoy ukon kang kagutum. Wara tana nag-umang, nasurong ukon nabughat. Matuod ang anang nakita kag nabatian. Sangka anghil nga nanaog agud magbulig kanana. Gintudluan tana kon ano ang himuon kag kon ano ang hambalun.
Tungud hay maistra si Misis Pureza, madali nga mapatihan ang anang mga panaksihun nahanungud sa pagbanhaw ni Beatriz ka anang bata nga napatay. Madasig nga naglapnag ang balita sa bilog nga banwa ka Concepcion kag kaingud nga mga kabanwahanan, nga raku ang mga nag-aragto sa andang balay agud magpabulong.
Wara ti nabadwan si Beatriz sa pagpamulong hay wara man tana nakatuon nahanungud ka dya. Wara man tana ti nakilala nga mga bulong. Nahangawa gid tana kag nahadluk kang paggawa na sa bintana nakita na ang duro nga mga tawo nga nagahulat kanana. Gulpi lang tana nag-uplok agud indi nanda makita. Anhun na ang mga tawo nga nagaparapit kanana nga nagpangayo nga bulngon? Gintakup na ang anang mga alismud sa anang uyahun, nagpirung ka hugut nga ginabahulay, kag dayon nagpangadi.
“Abaw, Ginuo, tabangi ako. Indi ako kamaan kon ano ang akun himuon. Ikaw lang maaram kanakun kag sa mga tawo nga dya.”
Hinali lang may nagtuslok ka anang kilid kag nahangyus tana. Kang balikdun na, ana nakita ang sang-utod nga kawayan, kag ana nadumduman nga rugyan na gali sa dingding ginsurip ang karaptan ka luwag nga ang ana ka dya paya nga garalo napungal dun. Dayon daw ginapanalinga na ang mga tinaga nga ginhambal kanana ka anghil.
“Gamitun mo dya bilang biridlan agud maman-an ang balatian ka mga tawo nga magparapit kanimo kag maman-an ang dapat maman-an. Indi ikaw magpalibug, tudluan ko ikaw ka imo mga himuon kag hambalun.”
Gingunot na ang kawayan nga karaptan ka luwag, nag-agto sa kusina kag nagbuul ka sangka pungis nga luy-a, kag nanaog para atubangun ang mga tawo.
Sa puno ka langka may payagpayag nga kawayan kag sulidap kag may mga maralabug nga bangko nga kahoy nga amo ang ginapahuwayhuwayan kon tapos ang igma hay mahagbong kag mahangin. Dyan si Beatriz nagpungko kag sara-sara nga ginapaparapit ang mga tawo.
Ana ginakrusan ka luy-a ang dahi, busong kag mga alima ka anang pasyinti samtang nagakutib-kutib ang anang mga bibig. Dayon ana ginabanyos ang luy-a sa karaptan ka luwag ka tatlo ka bisis.
“Sa ngaran kang Tatay, kang Anak kag kang Ispiritu Santo, magsugid ikaw kang matuod kon ano ang ginabatyag ka dyang tawo.”
Gindangaw na dayon ang luwag nga nagapamangkot, “Sa utok?” “Sa tagipusoon?” “Sa atay?” “Sa apdo?” “Sa tinai?” “Sa burokburukan?” kag kon ano pa.
Kon nagatupung ang anang dangaw sa punta ka luwag, buut hambalun, wara. Piro kon maglabaw ka sangka purgada, huud, kon santunga, may dyan piro iki lang.
Ang mga bulong nga ana ginakuon sa anang pasyinti, mga tanum nga makita sa palibot. Ana man sanda ginatudluan ka andang hirimuon.
“Gaangun mo kag itambal.”
“Lagaun mo kag imnun.”
“Lubakun mo kag ibanyos.”
“Pabukalan mo kag inagnag.”
“Tuumun mo kag ihampul.”
“Huruman mo kag iparigos.”
“Pugaun mo kag iudug.”
Kang matapos ang malawig nga kubay ka mga nagapabulong, ginakapoy tana kag daw ginaubusan ka purus. Nagapangayo gid tana nga magpahuway. Wara tana nagasukot ka bayad, piro ang mga tawo nagapamirit nga ana batunon bilang sanag agud indi kuno tana pagbalikan ka balatian nga ana ginbulong.
Ang anang biras nga si Leonisa, ginsug-alaw ka mga kutsudira sa karsada kag gindulhan ka sugidanun,
“Aguy, Leoning, nagapamulong kuno si Beatriz? Karaku ka mga nagaagto kanana nga nagapabulong. Kag bati ko raku ang nagapamatuod nga nag-ayad sa andang masakit.”
Nagsabat si Leonisa kang may pagkaaristokrata, “Badwis na kan sa pamulong! Wara gani ti man-ihis sa mga buruhatun sa sulud-balay, mamulong pa? Ay, tabi! Sin-o tana kun-on na kan?”
Kang mabatian man dya ni Juliana, nagpangyambi lang tana kag magpatuyub ka anang kalimutaw kag magpamitot nga ginasundan kang pagkurisung. Wara lang dya pagsapaka ni Beatriz hay naman-an na kag nakasiguro run tana kang kon ano ang matuod. Amo dya ang nagatugro kanana kang kaisug kag kabakud.
Nagpadayon man ang pagdangup ka mga tawo kanana agud magpangayo ka tabang.
May nagparapit nga tawo sangka adlaw nga naduraan kang karbaw. Nagapati gid tana nga ang anang hayup gintakaw ka gabii. Ana dya ginpabilid kay Beatriz. Ginsugidan tana paagi sa luwag, nga ang anang karbaw wara gintakaw kag nakabuhi lang dya kag nakalambot ka lagaw didto sa Minuro. Ginbistahan ka tawo kag didto gid man ang anang karbaw nagaharab marapit sa mga pamalay ka Minuro.
Si Ponsing, sangka obersis nga nag-uli kag buhay nga wara makabalik hay indi na maman-an ang anang masakit. Duro run nga mga doktor ang anang inagtunan piro wara gid ti kaaraydan. Nag-agto tana kay Beatriz, hay basi pa lang kon amo dya ang makabulig kanana. Kang mabilid dya sa luwag ni Beatriz, naman-an nga tana gali ginsaskuhan. Gingamit ni Beatriz ang anang kinaadman nga ginatawag nga “Bawi.” Sa atubang ka mga tawo nga nagtambong nagtupa sa andang tunga ang nabaruron nga paborito nga puroy ni Ponsing, nga buhay na run gid wara makita hay nadura dya sa barko nga ana gin-obrahan. Kang ginpurot na dya, narusdag kag nahimo nga daw binukbok. Matapos to, nag-ayad si Ponsing sa anang balatian. Hay amo kuno to ang gingamit ka anang kaaway agud tana maamuritan.
Kang makauli si Romano halin sa kampo nga nadistinuhan kanana, ginsugidan tana ni Anastasia ka nagkaratabo kag ana man dayon nga ginsugidanun si Beatriz agud ana mahangpan ang tanan. Tungud ka dya, tunlos ang pagsakdag ni Romano sa anang asawa. Kang magritiro si Romano bilang opisyal nga suldado sa idalum ka gobyirno ka Amirika, nagapirmi run tana imaw kay Beatriz kag sa andang kabataan. Nagabaton lamang tana ka anang madahul-dahul nga pinsyon. Naghamungaya pa gid ang andang kabuhi hay nakapangtaba pa sanda kang malapad nga kalupaan. Bahul gid nga kalinung, kalipay kag kasulhay ang natugro ka dya kay Beatriz.
Tungud nakadawa-dawa run sa pangabuhi, ginpamuul ni Beatriz ang anang mga bugto agud nga dya lamang mag-uli marapit kanana. Dyan run lamang nakapangasawa ang anang darwa ka libayun. Raku ang nabuligan ni Beatriz paagi sa anang pagpamulong kag sa anang biridlan.
Si Eliseo ang isara sa mga libayun ni Beatriz nga naganigosyo ka bugas nga ana ginakumpra sa Iloilo kag ginakarga na sa bagon ka Insik nga si Bo Taoming. Abay sa anang pagpangumpra ka anang baraligya, nagbakal man tana ka mga bayo agud may pasug-alaw sa anang mga bata nga magagmay pa. Gin-abot tana ka anang irihiun samtang nagahulat kang paghalin ka sarakyan sa paradahan, gani ginbilin na ang anang mga pinamaklan kag nagdalikat nga mangihi. Pagbalik na warad-un ang mga daragkul nga surudlan nga papil. Gintakaw ang anang mga pinamaklan!
Sirum run kang makauli sanda. Dalidali na diritso sa balay ni Beatriz kag sugidan si Manang na ka natabo. Gintipon ni Beatriz ang anang mga bata nga pamatan-un. Kaimaw sa anang bana kag ni Eliseo kag anang asawa agud magpangadi ka Santo Rosaryo. Matapos nanda mapangadi ang kinsi ka mistiryo, ginpapungko na ang tanan palibot sa lamisa nga karan-an, nagpirung si Beatriz kag nagkutibkutib. Sa hinali lang naghagunos nga daw may nagaparapit nga buhawi kag anda nabatyagan ang mabaskug nga hangin. May nagturupa sa lamisa, mga binaruron nga mga kwarta nga papilun. Nagmurarat ang mga nakasaksi kang natabo. Ginapatihan nga ang mga gamit ginpamaligya ka nagtakaw kag ang bayad nabalik kay Eliseo paagi sa ginhimo ni Beatriz.
Si Leonisa, nga wara nagapati sa mga sugidanun nga anang nabatian nahanungud kay Beatriz, padayon nga nagapangyambi sa bisan ano nga mga pagdayaw nga ginpatungud sa anang biras. Nasapwan na sangka aga, ang bukol nga nagtubo sa anang tuo nga suso kag samtang nagabuhay nagadasig man ang pagbahul ka dya. Raku ang nagakuon kanana nga magpabulong kay Beatriz. Pati si Aderiano nga anang bana, nagaalungay kanana, piro nagapabilin tana nga bugalun kag nagapamiriphi.
“Ay, tabi bisan mag-iriwan, indi gid takun mangayo ka anang bulig kan,” ang bat-ulan nga sabat ni Leonisa.
Hasta nga nagbahul ang bukol nga daw nagasapnay tana ka pinulak nga bugas kon maglagaw.
“Ano ang dara mo nga ria, munggo?” ang inosinti nga bugno kanana ka ana nasug-alaw sangka adlaw nga nagapanaw tana sa karsada.
Nagabatyag run kang kahuya si Leonisa tungud ka anang kahimtangan kag nagapadugang dya pabug-at ka anang masakit amo nga pirmi lamang tana nagapabilin sa andang balay. Piro indi na run mapabuyanbuyanan ang pagngutngut ka anang suso nga daw mabusdik run sa kasakit. Indi run tana makakaun kag makaturog tungud sa busug nga nabatyagan. Amat-amat nga nagaluya ang anang lawas nga daw kandila nga nagaupos. Gin-agtunan tana kag ginsugidanun ka mag-asawa nga Juliana kag Alfonso.
“Kon indi mo pag-itunlun ang imong bugal kag magpaubus,” hambal ka anang amiga nga biras, “indi kaw gid mag-ayad kag basi mapatay ikaw nga wara ti kalinungan ang imong kalag.”
Naburung man si Leonisa kag nagpaturo-turo ka anang raut. Kang urihi nagpasugot gid man tana kag ginpangayo na nga paagtunon si Beatriz agud bulngon tana.
Nagdali-dali ang mag-asawa nga mag-abat kag mangabay kay Beatriz nga buligan si Leonisa. Mapainubusun man nga nagtawas si Beatriz sa balay nanday Aderiano kag Leonisa.
Sa gawang kang kwarto ni Leonisa, nagatindug si Beatriz nga daw nagapangalag-ag magsulud, piro kang nakita tana ni Leonisa, ginsinyasan tana nga magsulud kag magparapit sa anang ginabatangan. Si Leonisa mismo ang una nga nagbukas ka sugidanun sa anang buhay run ginaaway nga biras, bisan nga haros makatusngaw ka anang limug.
“Beatriz, nangin suyak ako sa kabuhi mo, kag duro ang imo pag-antos tungud ka akun mga ginpanghimo kanimo nga mga sayud kag sala. Patawara ako kon mahimo,” ang hambal ni Leonisa nga may paghinulsul kag nagaturo ang anang mga luha.
“Manang,” ang sabat ni Beatriz, “kon ang Ginuo nagpatawad kang nagpaantos kag nagpatay kanana, sin-o gid ako nga indi makapatawad kanimo? Huud, hugut sa akun tagipusuon nga ginapatawad ko ikaw.” Nagduko si Beatriz kag ginhagkan ang anang biras kag ginhapuhap sa dahi.
“Salamat, Beatriz. Kamayad gid kanimo,” hambal ni Leonisa samtang nagakiriwi ang bibig sa paghiribiun.
Ginbulong ni Beatriz si Leonisa, kag pagkaaga, nagbuswang ang anang buhay run nga nagabanug nga suso. Magligad ang pira ka adlaw, madasig nga nagkuyum ang anang pilas kag madasig nga naulian ang anang lawas. Umpisa kato, nagmayad man ang andang rilasyon kag nagsuud ang pag-amigahay ka tatlo ka magbiras.
Bisan ano ka raku ang nabuligan ni Beatriz paagi sa anang pagpamulong, duro angud ang indi makahangup kag magpati sa ana mga ginahimo, piro nagahipus lang tana kag nagpabilin nga mapainubusun. Ginahuptan na lang dya kag ginahalad sa Ginuo sa anang pagpangamuyo kag pagsimba.
“Ang kinaadman bukun ti akun kaugalingun kag bukun ti para kanakun,” ang kuon na sa mga nagadayaw kanana. “Ginpahuram lang kag ginsarig kanakun agud mabuligan ang mga nagakinahanglan. Pariho nga ang luwag bukun amo ang nagaraha ka pagkaun, ako instruminto man lang ka anang kabubut-un. Ang Dyos amo ang nagahimus agud mapabatyag sa katawhan ang anang padayon nga pagpalangga kag pag-atipan. Ang Ginuo nagabayaw ka mga nagapaumud ka andang kaugalingun kag himpit nga nagasarig lamang Kanana.”
- Katapusan -