Ang Handum ka mga Tanum
ni Jaypee M. Alonsagay
Magahud ang huni ka busay nga nagalampus ka tubig sa daragkul nga mga bato. Ang mga kapispisan nagapataas-taas ka limug sa pagkanta samtang nagalinupad. Nagasaylo-saylo ka bulak nga hapunan ang mga alibangbang nga may manami nga duag. Ang paglagsanay ka mga kasapatan kag pagkinadlaw nagapakita kang pagkakuntinto sa kabuhi.
Amo dya ang adlaw-adlaw nga tururukun sa ibabaw kang kalibutan. Sa amo dya nga tyimpo, wara pa matuga ang tawo. Ang Dyos may gintugro nga obligasyon sa mga tanum sa pagsagod kang kasapatan kag pag-atipan kang kalibutan. Ang mga tanum sa amo dya nga tyimpo makahambal kag sarang makapanaw kag dalagan parihas ka ordinaryo nga mga sapat. Sanda nagalibot kag nagalagaw agud magpangita ka mga kasapatan nga nagutum agud pakan-un. Ang mga tanum mas labaw nga tinuga sangsa mga kasapatan hay sanda makahambal kag makaintyindi. May oras man nga ang mga tanum nagasipal. Sanda nagalangoy-langoy sa madalum nga kasubaan kaimaw ka mga kasapatan nga nagaparigos.
Ang mga tanum wara ti kahilwayan sa pagdisisyon kag nagahulag lang basi sa anda kinaugali nga masinurundon, mapinalanggaun, mabinuligun kag maalwan. Ang anda kalipayan nagasandig sa kalipay ka tinuga nga anda ginasirbihan kag ang paghimo ka anda katungdanan. Kon malipayun ang sangka sapat nga anda ginapakaun, nagatubo man ang kalipay rugyan kananda.
Sangka adlaw ang Dyos nag-anunsyo sa kalibutan. “Mga pinalangga ko nga mga tanum, nalipay ako hay inyo ginapanami ang gintuga ko nga kalibutan. Sa rum-an magahimo ako ka bag-o pa gid nga tinuga. Amo run dya ang mangin pinakaispisyal ko nga matuga sa kalibutan. Pagatawgon sanda nga tawo. Bangud sanda ispisyal, gusto ko nga inyo sanda palanggaun. Tatapun ninyo sanda nga labaw sangsa pagtatap ninyo sa mga kasapatan. Pakan-un ninyo sanda kang pinakamatam-is nga prutas kag pinakamasustansya nga laswa. Gusto ko man nga himuan ninyo sanda ka balay suno sa anda gusto. Himuon ninyo ang tanan agud mangin masadya kag matawhay ang anda pagpangabuhi sa kalibutan. Tugruan ko sanda ka gahum kang kahilwayan, abilidad nga makaistorya kag makaintyindi kaninyo nga mga tanum kag kaaram sa pagdumara kang kalibutan.”
Ang malawid nga anunsyo ka Dyos nabatian sa bug-os nga kalibutan kag nagtuga dya kang kalangkag kag pamangkutanun. Ang mga tanum nagapinsar kon ano ang mangin itsura ka bag-o nga tinuga.
Nagligad ang sangka adlaw. Ang mga manok aga pa nagpamalo. Ang mga kasapatan nagakaturog pa, magluwas lang sa mga kabug kag iba pa nga mga kasapatan nga wara nagaturog kon gabii. Sa hinali lang, may sangka bataun nga niyog ang nagdalagan nga nagasinggit.
“Bugtaw kamo, mga amigo ko nga mga tanum. May nakita ako nga lain nga tinuga marapit sa suba. Amo run dya guro bay ang hambal ka Dyos nga tawo?”
Hay tama ka tunog ang pagsinggit ka bataun nga niyog, duro nga mga tanum ang nagbugtaw. Nagdalidali sanda dayon dalagan paagto sa suba. Pag-abot nanda sa suba, anda nakita ang darwa ka tawo nga nagakaturog sa baras. May lawas nga parihas sa amo piro wara ti buhok ang bilog nga lawas. May nami nga pamanit. May mata, irong, baba kag talinga piro lain gawa nga kurti. Ang mga tanum nagtirindug palibot sa darwa ka tawo. Hay sanda nagagirinutuk, nagtuga dya kang kagahud nga amo man ang rason nga nakabugtaw ang darwa.
Pagmukrat ka anda mga mata, sanda nagbangon kag nagtamyaw. “Mayad nga aga,” ang hambal ka sangka tawo nga babayi.
Pagkabati ka mga tanum, gulpi lang sanda naghipus kag nagtururukay. Wara gid it may nagsabat magluwas sa sangka mangga nga amo man dayon ang ana pagtugro ka bunga. “Mayad man nga aga. Dya gali tirawi ang akun bunga. Basi nagutum ikaw?”
Ginbaton ka babayi ang darwa ka mangga kag gintugro na ang sara sa lalaki kag anda dya ginkaun. Pagkagat, pag-usang kag pagtulun, nagyuhum ang darwa ka tawo. Nagapamaan nga sanda nanamitan kag nalipay. “Namit ba ang gintugro mo nga pagkaun. Salamat gid,” ang hambal ka lalaki.
Pagkabati ka mga tanum, sanda nakabatyag man kang kalipay. Amo dya ang pinakauna nanda nga inagyan nga ang sangka tinuga nagpasalamat kag nagdayaw sa sangka tanum. Dayon ang iba pa nga mga tanum nagdalidali man puksi ka andang mga bunga agud itugro para matirawan ka tawo. Ang mga tanum may nanarisari nga kanamit ka prutas nga ginpakaun sa tawo.
Sa hinali lang, ang limug pa gid ka Dyos naghambal halin sa langit. “Mayad nga aga kaninyo tanan akun mga tinuga. Mga tanum, amo run ra ang mga tawo nga bag-o ko nga gintuga. Mga tawo, amo dya ang kalibutan nga una ko gintuga sangsa kaninyo. Ginpriparar ko dya para gid kaninyo. Gusto ko magparaku kamo ka inyong linahi asta sa inyo masarangan. Kamo, kaimaw ka mga tanum, ang akun pagatugruan kang katungdanan agud mas mapanami pa gid ang kalibutan. Mga tawo, may kahilwayan kamo sa dyang kalibutan. Mga tanum padayuna ninyo ang inyo ginahimo kauna. Pakan-a ninyo ang mga sapat kag tawo. Limpyuhi ang mga kasubaan kag indi nyo pagpabay-an nga maubusan ka tubig ang mga tubudan agud may irimnun kamo. Limpyuhi ang kahanginan agud manami ang pagginhawa ka mga tinuga ilabi run gid ka mga tawo.” Dayon ang limug ka Dyos gulpi lang nadura.
Sa adlaw-adlaw nga pagpangabuhi ka mga tinuga, sanda malipayun. Nagparaku ang mga tawo asta nakalab-ot sa linibo ka mga hinirasyon. Nagmuad sanda sa kalibutan kaimaw ka mga tanum kag kasapatan. Nagalinagsanay ang mga kabataan kaimaw ka mga bataun nga mga tanum. Ang iba nga mga kahoy padayon nga nagatuman ka anda katungdanan. Ginapakaun kag ginapabusog nanda ang mga tawo kag kasapatan. Ginahawidan ang mga bato sa binit ka suba kag ginapasinaw ang mga bubon kag tubudan. Ginapahamot kag ginalimpyuhan nanda ang hangin para sa mga tinuga. Naghimo man sanda ka balay halin sa mapag-un nanda nga mga sanga.
Pagkaligad ka linibo nga mga tinuig, nakita ka Dyos nga nagraku ang mga tawo. Nagpaminsar tana kon ano ang mangin mayad para mas mapanami pa gid kag mangin tim-us ang pagdalagan kang kalibutan. Nag-anunsyo liwat ang Dyos sa kalibutan:
“Mayad nga adlawun mga pinalangga ko nga mga tinuga. Ako dya ang Dyos nga nagtuga kaninyo.” Ang limug ka Dyos wara mabatian sa malawid nga panahon. Nalipay ang iba nga mga pinakamal-am nga puno hay nabatian nanda liwat ang dyang limug. Ang mga katawhan nalipay man hay una nanda dya nabatian. Amo run dya ang ginadawat-dawat nga istorya ka andang kamal-aman.
Nagpadayon ang Dyos sa ana pag-anunsyo. “Malipayun ako sa langit samtang nagaturuk ka akun mga tinuga nga kadya nagmuad kag nangin mabinungahun run gid. Umpisa kadya nga adlaw, ako magapili ka lider nga magadumara sa mga tinuga. Ang akun pagapiliun magahalin sa mga tawo kag pagatawgun nga hari. Tugruan ko tana kang katungdanan sa pagpanami pa gid kang kalibutan suno sa ana tuyo kag pagdumara. Sarang man tana makahino ka mga layi nga pagasundon ka mga tinuga. Ang hari ang magadumara kag magapamuno sa linibo nga mga katawhan. Ang ginapili ko nga hari, amo ang lalaki nga nagatindug rapit sa suba nga nagakaun ka bunga ka niyog.”
Pagkabati ka dyang lalaki, daw indi tana makamaan kon ano ang ana hambalun. “Pinalangga ko nga Dyos, ako imo pasayluha piro daw indi ko mabaton ang amo ra nga katungdanan. Ako nakalab-ot run sa makatunga ka akun nga idad. Basi indi ko masarangan ra hay may darwa pa ako ka kabataan. Paano pa ayhan kon linibo run ka tawo ang akun pagadumarahan?” ang panghakruy ka lalaki nga nahadluk magbaton kang katungdanan.
Dayon ang Dyos naghambal pa gid. “Lalaki, nagapati ako ka imo ikasarang. Indi ako magtugro ka amo ra nga katungdanan kon nakita ko nga wara ti kapasidad ang sangka tawo. Kaimaw mo ang mga tanum nga magabulig kanimo. Ako man padayon nga magagiya kanimo. Indi kaw lang pirmi maglipat nga mag-istorya kanakun kon ikaw nagaduha-duha sa imo mga disisyon. Bisan ano pa ang matabo, indi ta ikaw pagpabay-an.”
Bisan nagaduha-duha ang lalaki, ginbaton na ang katungdanan nga mangin Hari. “Pinalangga ko nga Dyos, nagasarig ako nga imawan mo ako sa akun pagdumara. Ginabaton ko dya nga katungdanan.”
Ang Dyos nalipay sa pagbaton ka lalaki. “Ikaw lalaki pagangaranan ko nga Aram, hay sa nakita ko sa imo pagpangabuhi nga pirmi ikaw nagagamit kang kaaram sa pagdisisyon. Pagatawgun ikaw nga Haring Aram ka mga tinuga,” ang katapusan nga hambal ka Dyos.
May ginhiwat nga sangka bahul nga punsyon sa kalibutan para sa bag-o nga hari. Si Haring Aram nagsakay sa kabayo kag naglibot sa panimalay ka mga katawhan. Ang mga bulak naglinagsanay paagto sa binit ka aragyan kag nagsab-og ka mahamot nga bulak sa hari. Ang tanan malipayun sa pagtipon-tipon samtang nagakaun. Si Haring Aram naghambal ka ana pinakauna nga anunsyo.
“Mayad nga adlawun mga kabugtuan ko. Ako bilang una nga hari nga ginpili ka Dyos, nagakalipay nga kaimaw ko kamo sa dyang ispisyal nga adlaw. Bilang pasalamat sa grasya nga gintugro ka Dyos, gusto ko nga tugruan ka ngaran ang tagsa-tagsa. Parihas sa pagtugro ka ngaran ka Dyos kanakun, kamo hilway man sa pagtugro ka ngaran sa inyong mga kabataan. Pwidi man kamo makatugro ka ngaran sa mga kasapatan kag mga tanum nga lain sangsa ngaran ka anda linahi. Ang pagtugro ka ngaran magasimbolo nga ang kada sara nga tinuga ispisyal.” Malawid ang una nga anunsyo ka hari para sa tanan. Natapos ang adlaw nga malipayun kag busog ang mga tinuga.
Si Haring Aram nagpangaran man ka ana darwa ka kabataan. Ang magurang ginpangaranan na nga Baryo kag ang libayun amo si Iraya. Si Baryo sangka maaram kag mahuyugon sa mga bagay nga bag-o kag makatiringala. Si Iraya tana sangka maluluy-on kag mahuyugon magsipal kaimaw ka mga tanum kag mga kasapatan.
Nangin manami ang pagdumarahan ni Haring Aram sa malawid nga tinuig. Kang tana nakalab-ot sa pang-idadun nga nobinta anyos, ana nabatyagan nga rapit run lang ang ana kamatayun. Tana nagdisisyon nga dapat ipanubli na run ang ana trono para may magpadayon ka ana pagpamuno. Gintawag na ang tanan nga mga tinuga para sa sangka ispisyal nga anunsyo.
“Mayad nga adlawun mga kabugtuan ko. Ang akun ispisyal nga anunsyo kadya nga adlaw mangin katapusan ko run nga anunsyo kaninyo bilang hari.” Ang mga tinuga natingala kag nagpamangkutanun sa isara kag isara. “Ako nagaidad run kag nakabatyag kang pagpanghina ka akun kalawasan. Indi run ako makaobra parihas sa ginaobra ko adlaw-adlaw. Gusto ko isaylo ang dyang katungdanan nga mangin hari agud magapadayon ang gusto ka Dyos sa dyang kalibutan. Gusto ko nga ang bag-o nga hari mas makahimo pa gid ka labaw sangsa akun nahimo. Gusto ko kadya nga kamo nga mga katawhan kaimaw ka mga tanum magapili ka bag-o nga hari.”
Ang sangka mal-am nga puno ka Lunok naghambal, “Para kanakun, mas manami nga magahalin sa imo mga bata ang pagapiliun nga hari. Pat-ud ako nga may kaaram kag kapasidad ang imo bata nga ginpanubli kanimo, kag mangin manami tana nga pinuno sa mga tinuga.”
Ang mga tanum kag katawhan nagsugtanay sa suhistyon ka mal-am nga Lunok piro si Haring Aram nagapalibug hay may darwa tana ka bata. Ana gindisisyunan nga mas manami nga ang mga katawhan kag mga tanum ang magapili kon sin-o sa darwa na ka mga bata ang magapanubli ka ana trono.
Isara sa mga amigo ni Baryo ang nagparapit kag nagtugro ka suhistyon sa hari. “Pinalangga ko nga hari, para kanakun mas mangin manami nga hari ang imo kagurangnan nga bata nga si Baryo. Tana maaram parihas kanimo kag sigurado ako nga mangin mabinungahun tana nga hari.” Dayon ana ginsinggit it matunog ang ngaran ni Baryo. “Baryo! Baryo! Baryo!” ang mga katawhan kag iba nga tanum nagsunod man ka singgit ka ngaran ni Baryo. “Baryo! Baryo! Baryo!”
Kang ang matunog nga singgit nag-amat-amat hinay, si Nogito nga sangka bataun nga niyog nga amigo gid ni Iraya naghambal man. “Para kanakun si Iraya may kapasidad man nga mangin mayad nga hari. Tana may maluluy-on nga tagipusuon kag paraamigo. Para maman-an kon sin-o ang gusto ka tanan, mas nami nga paagyun dya sa pagpiniliay. Kon sin-o kananda ang may pinakaraku nga magpili, tana ang masunod nga hari. Iraya! Iraya Iraya!” Dayon nagsinggit man ang iba nga mga amigo ni Iraya. “Iraya! Iraya! Iraya!”
Si Haring Aram nagapalibug gid. Gusto na ang Dyos ang magadisisyon sa amo dya nga sitwasyon. Piro ang Dyos nagbilin kana nga magadipindi sa ana disisyon ang pagpili ka bag-o nga hari. Ang ana mga kabataan puro may kapasidad. Ang mga tinuga haros nagtinunga ka suporta kay Baryo kag kay Iraya. Gani nagdisisyon tana.
“Magpamati ang tanan! Nakapili run ako kang mangin bag-o nga hari. Dya akun ginbasi sa limug ka mga tinuga nga rugya kadya.”
Ang mga tinuga nagasininggit kang matunog. “Baryo! Baryo! Baryo!” Piro sa pihak nga parti nagasinggit man kang matunog, “Iraya! Iraya! Iraya!”
“Dali lang, maghipus anay ang tanan,” ang pagsaway ka Hari. “Ang bag-o nga hari amo si Baryo ….”
Dayon nagsinggit pa gid kang matunog ang tagsakdag ni Baryo. “Baryo! Baryo! Baryo!”
“Dali lang. Wara pa matapos ang akun hambal. Maghipus anay ang tanan. Ang bag-o nga hari amo si Baryo kag si Iraya.”
Pagkabati ka tagsakdag ni Iraya sa hambal ka hari, nagbalus man kang mas matunog nga singgit ang mga tagsakdag ni Iraya. “Iraya! Iraya!Iraya!”
Kang nag-untat run ang pagsiniggit ka mga katawhan kag tanum, nagpadayon ka hambal si Haring Aram. “Bilang inyo Hari, ako magapanaog sa akun trono umpisa sa rum-an kag ang akun darwa ka mga bata nga sanday Baryo kag Iraya magabulus kanakun. Sanda pagatawgun nyo nga Haring Baryo kag Haring Iraya. Haring Baryo, ikaw ang magapamuno sa pihak nga suba sa ginabutlakan ka adlaw. Ikaw, Haring Iraya, sa pihak nga parti ka suba sa diriksyon nga ginasalupan ka adlaw. Akun nakita nga tama run ka raku ang mga tawo kag tanum. Kinahanglan nga darwa ka hari ang magadumara agud mas mapanami pa gid ang kalibutan nga gintuga ka Dyos. Mga tanum, palanggaa ninyo ang mga tinuga ka Dyos. Nagapasalamat ako kay tama kamo ka mabinuligun kag maalwan sa malawig nga tinuig nga kita nag-imaway. Kabay nga mas mangin malipayun pa gid kamo nga mga tinuga ka Dyos sa tyimpo nga wara run ako sa kalibutan.” Malawid ang nangin anunsyo ni Haring Aram. Ang mga tinuga nagpinalakpak sa mal-am nga Hari.
Kang sunod nga adlaw, nagpungko run sa trono ang darwa ka hari. Ang pihak nga suba ginapamunuan ni Haring Baryo kag ang pihak, kang ana libayun nga si Haring Iraya. Ang darwa may nanarisari nga pamaagi agud mapanami ang anda ginharian.
Pagkaligad ka tatlo ka adlaw nga nagpanaog sa trono ang hari, napatay dya. Ang ana kamatayun nagtuga kang kasubu sa kalibutan. Ang mayad nga hari nagtaliwan nga may ginbilin nga marka sa tagipusuon ka mga tawo ilabi run gid sa darwa na ka kabataan. Ang darwa ka hari ang nagpadayon ka ana obligasyon.
Bilang proyikto ni Haring Iraya, tana nagpangayo bulig sa mga kahoy nga pagaobrahan ka magagmay piro manami nga balay ang kada pamilya. Ang sanga ka mga pinakapag-un nga kahoy ginhimo nga harigi kag ginsalugan ka nagahining-hining nga kawayan. Ang atup nahuman sa pinakanami nga dahon ka nipa. Ginmanduan na man ang mga puno nga may prutas nga magahatud ka pagkaun adlaw-adlaw sa kada panimalay. Ang mga tawo kag tanum malipayun sa ginharian ni Haring Iraya.
Si Haring Baryo, hay tungud maaram, raku napinsaran nga bag-o. Nagpangayo tana ka bulig sa mga daragkul nga kahoy agud maghakot kag maghakwat ka daragkul nga mga bato agud himuon nga balay ka mga tawo. Mga daragkul gid nga sanga ang ana gingamit para sa iba pa nga ditalyi ka mga balay. Mas mapag-un kag bahul nga balay ang sarang na mahimo. Mas sulhay ang mga tawo nga magauli kag mas may protiksyon sa init kag uran.
Kang nakita ni Haring Baryo nga haros parihas ang mga itsura ka balay sa ana ginharian, tana nagdisisyon nga dapat ana ang pinakalain hay tana ang hari. Gani ginpatawag na ang mga kahoy.
“Mayad nga aga sa tanan. Gusto ko magpatindug ka bahul kag mataas nga balay nga malab-ot gid sa mga panganod. Dya pagatawgun nga palasyo. Kon mataas ang pagaulian ka hari, ana makita ang kabug-usan ka ana ginharian. Mas dali ko pa nga mapanami ang dyang kalibutan nga gintuga ka Dyos. Nagakinahanglan ako ka daragkul gid nga mga sanga para mahimo ang dyang akun ginaplano.”
Nag-agto ang mga puno nga may pinakadaragkul nga sanga sa ginharian ni Haring Baryo kag ginpang-utod dya. Nalipay ang mga puno hay nangin malipayun man ang hari sa andang pagbulig.
Kang nakita ni Haring Baryo ang mga sanga, nakulangan dya sa kabahulun. Gani nagsugo tana nga kon pwidi nga mas bahul pa gid nga mga sanga, piro ang sangka mal-am nga puno naghambal, “Haring Baryo, ako run ang pinakamal-am rugya kag pinakabahul. Pwidi man siguro nga ang akun bilog nga lawas amo ang iutdon para sa palasyo. May idad run man ako kag mangin malipayun ako kon ako makabulig bisan sa amo dya nga idad.”
Raku ang kinahanglanun ni Haring Baryo nga mga kahoy kag bato agud mapatindug ang ana ginahandum. Gani raku ang mga kahoy ang ginpang-utod. Ang mga mal-am nga puno sa anda ginharian haros naubos run, hay duro ang gingamit para sa palasyo.
Sa ginharian ni Haring Iraya makita ang ginapatindug nga palasyo ni Haring Baryo. Tana nanamian piro indi na gusto isakripisyo ang mga puno sa ana ginharian hay tama tana ka maluluy-on.
“Haring Iraya,” ang hambal ka pinakamal-am nga puno sa ana ginharian. “Pwidi man kita makahimo ka balay parihas sa pihak nga ginharian. Kami sarang man makasakripisyo ka amun puno para mangin malipayun ikaw kag ang mga tawo sa imo ginharian. Imo pa makita ang kabug-usan ka palibot.”
Piro si Haring Iraya wara nagsugot. “Gusto ko man ang amo ra nga balay nga ginatawag nanda palasyo piro kuntinto run ako nga makakaun ka inyo prutas. Nalipay run ako magsaka sa mga puno kag magsipal kaimaw sa inyo mga kabataan. Ang importanti nga buhi kita kag nagakalipay. Pwidi man ako makasakay sa kabayo para maglibot sa akun ginharian.”
Sangka adlaw, may nag-agi nga mabaskug nga uran sa kalibutan. Ang mga tanum malipayun kaimaw ka mga tawo nga nagasipal kag nagalinagsanay nga nagasuray sa uran. Kang nakaabot sanda rapit sa suba, anda nakita nga duag lao ang nagailig nga tubig. Bahul ang pagkatingala ka mga tanum kag mga tawo sa darwa ka ginharian. Ginpatawag ni Haring Baryo ang mga tanum kag ginpamangkot.
“Andut lubug ang tubig sa mga kasubaan? Di bala may mga tanum nga nagapasinaw rugto sa tubudan?”
“Pinalangga ko nga Haring Baryo, kami ang nagapasinaw ka mga tubig kag nagahawid ka mga bato kag baras sa kasubaan. Gintinguha namun nga hawidan sa mga banglid piro kulang run kami. Indi namun masarangan pasinawun ang malapad nga suba nga kami lang,” ang hambal ka bahul nga Lunok.
Gani nagmando si Haring Baryo nga pati ang mga bataun pa nga mga puno magbulig sa pagpasinaw ka suba kag paghawid ka mga nagaanod nga lao agud may imnun nga tubig ang mga tawo kag kasapatan. Nagsuba sa bukid pati ang mga bataun nga puno para magbulig pasinaw ka suba.
Piro wara pa matapos ang problima nga nag-abot sa ginharian ni Haring Baryo hay pagkaligad ka pira ka mga inadlaw, ginkulang ang mga prutas kag laswa ka mga tanum. May mga tawo nga nagriklamo parti sa gutum ka anda pamilya. “Pinalangga ko nga Hari, ang amun pamilya nagutum hay ang mga puno wara run nagatugro ka bunga para amun karan-un.” Bukut lang sangka pamilya ang nagriklamo. Sunod-sunod ang mga panimalay nga nag-agto sa palasyo agud magpangayo ka pagkaun.
Kang nabatian sa ginharian ni Haring Iraya ang sitwasyon sa ginharian ka ana magurang, tana nagmando sa mga kahoy nga may prutas nga magtabok sa pihak nga suba para buligan ang mga pamilya nga ginagutum. Pati ang iba nga nga puno ginpabulig na man nga magpasinaw kang kasubaan.
Nagpalab-ot kang pagpasalamat si Haring Baryo sa ana libayun sa pihak nga ginharian, piro may mas bahul pa gid nga problima nga gin-atubang ang darwa ka ginharian hay pagkaligad ka pira ka simana, ang huyup ka hangin nagbaylo – huyup nga bag-o lang nabatyagan ka mga tawo kag tanum. Mabaskug kag maramig. Ang kalangitan amat-amat nga nagadulum. Nagpanago ang mga tawo sa anda mga balay sa kahadluk. Gulpi lang nag-uran kang mabaskug kag amo man ang paghuyup ka hangin. Naglubug pa gid ang tubig nga nagailig sa suba. Ang kabaskug ka hangin nagapamalid ka magagmay nga mga tanum. Para maprotiktahan ang mga tawo, ginpalibutan ka mga tanum ang anda mga ginharian. Ang mga daragkul nga puno sa ginharian ni Haring Iraya nagkaptanay ka anda mga sanga agud magluya ang nagasulud nga hangin sa ginharian hay tama dya ka baskug.
Amo man sa ginharian ni Haring Baryo. Nagtiriripon ang mga puno para maprotiktahan ang mga tawo kag ang palasyo piro ang mga kahoy nagkarapalid. Indi sanda makasarang hay gamay gid lang ang daragkul nga mga puno. Ang dyang hitabo nagtugro ka bahul nga kakulba sa mga tinuga.
Kang masunod nga adlaw pagkatapos ka dyang hitabo, nagsaka si Haring Baryo sa ibabaw ka ana palasyo. Ang mga panimalay naguba. May mga nagkaramatay nga tawo kag napilasan. Raku nga mga kahoy ang nabarian. Naubos ang mga bunga nga karan-un ka mga tawo kag kasapatan.
Naglibot man si Haring Iraya sa ana ginharian sakay sa anang kabayo. May mga tawo nga napatay piro mas gamay dya kon ikumpara sa ginharian ni Haring Baryo. Tana naluoy sa sitwasyon ka mga katawhan kag mga kasapatan.
Samtang ang mga katawhan nagahinibi kag nagakasubu, may limug nga nabatian sa langit. “Magpamati kamo akun mga tinuga. Ako amo ang Dyos nga nagtuga kaninyo kag dyang kalibutan. Ang dyang kalibutan gintuga ko nga manami kag balansi. Kumplito para sa kinahanglanun kang kada tinuga kag masadya ulian. Kamo nga mga tawo gintuga ko bilang pinakamataas sa tanan. Bahul ang akun pagsarig kaninyo nga mas mapanami pa gid dya piro wara ninyo mahimo. Umpisa kadya nga adlaw, kaninyo ko tanan ibilin ang mas mabug-at nga katungdanan sa pagkid-an ka dya. Tanan nga mga tanum magpabilin kamo sa inyo ginatindugan!” Dayon ang kahig ka mga tanum nadura kag naghimo nga gamot. Sanda indi run makapanaw kag makadalagan.
“Kamo nga mga tawo kon ginagutum, kamo ang dapat magparapit sa kahoy para sakaun ang bunga. Kamo man ang dapat magpatubo ka anda mga liso para kamo may kan-un. Kon maghimo kamo ka balay kamo run ang mag-utod sa mga puno. Indi run sanda makabulig obra ka inyo balay. Ang mga tanum padayon nga magatuman ka anda katungdanan piro indi sanda makahalin sa anda ginatindugan. Indi nyo run man sanda maistorya.”
Si Haring Baryo nagpakitluoy sa Dyos, “Pinalangga ko nga Dyos, patawara ako hay akun dya tanan sala. Bilang hari, ako naghandum ka mataas nga wara run nagapanilag sa palibot. Akun ginguba ang manami mo nga tinuga. Ako lang ang siluti kag indi lang pag-iabay ang mga katawhan ilabi run gid sa pihak nga ginharian.”
“Dapat ninyo maman-an nga ang sala ka sara may ipikto sa tanan.” Dayon gulpi nadura ang limug ka Dyos.
Ang sangka puno naghambal man kay Haring Iraya, “Haring Iraya, duro gid nga salamat sa pira ka tuig nga kita nag-imaway. Kadya indi run ako kasipal kanimo. Indi run ako makahakwat kanimo para magtabok sa suba. Indi run ako makahatud ka prutas para imo pagakan-un. Piro tinguhaun ko nga magpadasig raku ka bunga para may kan-un ikaw asta sa sunod pa nga hinirasyon. Masaka kaw pirmi sa akun puno, ha? Para mabuhinan man ang akun kahidlaw parihas kang nagasipal kita. Limpyuhan gid namun ang hangin para lab-as ang inyo mahaklu. Indi namun pagpabay-an nga magmara ang mga bubon para kamo may imnun. Pasinawun namun ang mga suba para kamo makalangoy nga masadya kaimaw ka inyo pamilya. Protiktahan ko man ang iba nga mga kasapatan hay man-an ko nga palangga mo gid sanda. Raku pa ako gusto nga hambalun piro nagaawut run ang akun kalawasan. Tandaan mo gid dya. Wara ako ti iba nga handum kondi nga mangin malipayun kamo nga mga tawo. Gusto ko tugruan kamo ka matawhay nga pagpangabuhi.” Dayon nadura ang limug ka tanum. Ang anda mga mata, talinga kag bibig nadura man.
Ang Dyos nagbilin sa mga katawhan nga indi magbalik ang mga tanum sa daan nanda nga itsura kon indi nanda paghimuan ka paagi nga mabalik ang kanamiun kang kalibutan nga parihas kauna.
Si Haring Baryo kaimaw ka asawa na nga si Nayon kag bata nga si Banwa nagdisisyon nga mag-uli rapit sa dagat kag sa datag. Gintugruan na kang kahilwayan ang mga tawo sa ana ginharian nga mag-uli sa lugar nga gusto nanda.
Si Haring Iraya naghibi hay gusto na pa makaimaw kag makaistorya ang mga tanum piro wara run tana ti mahimo. Tana nag-uli sa bukid rapit sa mga kasubaan. Pirmi tana nagatanum hay paagi ka dya, ana madumduman ang kalipay sa tyimpo nga kaimaw na pa ang mga tanum.
- Katapusan -