Felicidad
ni Rexell Jhontino T. Ela
“Padri, maano kita dya? Pwirti katahum ka lugar nga dya,” ang kuon ni Oliver.
Malapad ang lugar nga gin-agtunan ka darwa. Si Oliver ang pinalangga nga sakristan ni Father John, ang kura paroko ka parokya ka Tobias Fornier. Dya ang pinakalapad nga hardin nga naagtunan nanda. Makita nga pinasahi ang langit, kon sa diin daw nagatabo run dya sa lupa. Mahamot ang dapya ka hangin nga patas kang ginsamo nga hamot ka mga kabulakan. Ang mga alibangbang nagapinagusto higup ka matam-is nga dugus ka mga kabulakan. Ang mga bulak tanan nagapamukadkad, lainlain ang kolor, wara nagakalaya kag nagapangibabaw ang puti nga kolor. Makita nga manaba ang mga gal-um nga nagatugro ka manami kag maramig nga haron. Ang mga hilamon bastanti sa masinaw kag mayami nga tubig nga nagailig halin sa idalum ka lupa. Ang mga huni kang kapispisan daw mga byolin nga nagapahamuuk ka turog ka mga ulod nga nagakaun ka mga dahon.
“Padri, marayu pa?”
“Rugya run kita Oliver,” sabat ka nakasutana pa nga pari.
Gahana ang soltiro nga maglantaw sa gusto nga ipakita ka pari kang naghuni ang ana nga silpon. Nakabugtaw tana halin sa ana manami nga damgo. Ginkapkap na ang silpon nga rugyan sa ana uluhan. Nakaptan na dya kag ginbasa ang minsahi. Haros nagapirung pa ang ana nga mga mata tungud sa katuyo. Ginbasa na ang nakabutang sa skrin.
Nagsaka ang madamul nga kiray ni Oliver. Indi mahuyugon magteks si Sister Carmela, kapin pa sa amo dya nga oras. Alas-kwatro imidya pa lang sa kaagahun. Mateks lang tana kon may ipabakal nga mga kinahanglanun sa Jaro patas ka paborito na nga kandila ni Senyora Candelaria. Ginbuksan ni Oliver ang minsahi.
“Oliver, uli kaw dya. May natabo kay Father John.”
Daw ginlampus si Oliver sa ana ginabatangan. Nagbiring ang ana nga mga kahig. Nagparamungul tana. Daw kaina lang kag nadamguhan na nga imaw sanda ka pari. Nagbalus tana sa minsahi ni Sister Carmela.
Tuig 1992, bulan kang Hunyo kang ginbilin si Oliver sa lagwirta ka simbahan sa Tobias Fornier, Antique. Ang mga mainandamun kag mapinalanggaun nga alima kag butkun ni Father John Archangel kag Sister Carmela Petinglay ang nagsagod kana. Nagduro ang nagsirimba, duro nga mga donasyon ang nag-abot kag kuon ka mga diboto ni St. John Nepomuceno, kaduro nga mga pangamuyo ang natuman. Si Father John ang nagbulus kay Father Diego kang napatay dya pagkatapos haros kwarinta ka tuig nga nagsirbisyo sa parokya. Si Sister Carmela amo ang pinakabuhay kag nagasarahanun nga madri sa parokya. Nagsaylo run ang iba nga mga kaimaw na nga madri sa iba nga pungsod ugaring nagdisiyon tana nga mapabilin. Dungan sanda nagsulud ni Father Diego kang 1960 sa parokya ka Tobias Fornier.
“Si Sister Carmela, mabuut, mapinalanggaun, saulado ang tanan nga birsikulo piro wara pa ti milagro,” amo ra ang pirmi nga ginakuon ni Oliver kon nagayapon sanda. Si Father John nagautuy-utuy lang, sundan man dya ka harikhik ka madri nga daw ginaituk.
Timprano pa nga nag-abot si Oliver sa simbahan. Nagsakay tana sa pinakauna nga byahi ka Ceres. Pagsulud na sa gawang, lain nga huyup ka hangin ang nagsug-alaw kana. Nakita na ang buul ni Kristo nga nagapangasubu. Nagawangwang ang gawang ka simbahan, patay ang tanan nga mga sulo. Ang kandila nga rugyan sa altar amo ang nagatugro kang kasanag sa madulum nga lugar. Naggwa sa gawang si Sister Carmela nga nakaitum. Wara run ang pirmi matam-is na nga mga yuhum. Madasig nga nag-agay ang mga mapait nga luha ka madri. Ang mga luha lagilagi nga ginapahidan ka puti nga bayo ni Oliver. Nagpanaw pasulud sa simbahan ang darwa. Batyagan ni Oliver ang kasubu nga ginapas-an ka balay ka Dyos.
“Sister, ano ang natabo?” Wara nakasabat ang madri. “Sister?” ikarwa nga pamangkot ni Oliver.
“Nakita ko kaina si Padri nga wara run nagaginhawa sa sulud kang kumpisaran.”
Indi mahulag ni Oliver ang ana mga kahig kang nagkawas ang mga daw sa lansang nga mga tinaga sa bibig ka madri.
Nakita ni Oliver ang pagtururo ka mga luha ni Sister Carmela.
“Wara run si Father, Oliver.” Naggurahab ang madri.
Naduraan ka pwirsa ang mga batiis ni Oliver. Dayon tana nga nagluhod sa atubang ka altar.
“Andut ginsugtan mo dya nga matabo?” pamangkot ni Oliver samtang nagaturuk sa Santo Kristo nga rugyan sa atubang ka altar.
“Alagad mo tana! Andut ginbuul mo tana kanamun?” singgitan ni Oliver.
“Oliver, indi pagbasula ang Dyos. Sigurado nga may rason tana andut ginbawi na kanatun si Padri.” Mahinay ang limug ka madri.
“Wara man, Sister, ti sakit si Padri. Ano ang kinamatyan na?”
“Ginpatay tana.” Naupod ang kandila sa altar. Nadura ang kasanag sa sulud kang maramig nga simbahan.
Dalidali nga nagsulud si Oliver nga ginlagas ka madri sa lugar kon sa diin nakita nga wara run ti kabuhi si Father John. Ang dumaan nga kristal nga mga bintana amo ang nangin aragyan ka sirak ka adlaw nga nagatugro ka gamay nga kasanag sa sulud ka kwarto. Makita sa kristal nga bintana ang imahin kang pagharuk ni Hudas kay Kristo. Ang Hesukristo nga nalansang sa krus nga himo sa batobusilak nagatindug sa tunga kang kwarto. May pulo ka purungkuan nga may ruludhan. Sa likod ka mga bangko amo ang mga ngaran ka mga nagdonar sa simbahan. “Sosimo Dolar, Pamilya ni Vivian Rabit, Ramon Esguera kag Mayor Delfin de Vera.”
“Ano ang motibo nanda andut ginpatay nanda si Padri, sister?” may kaugut nga kuon ni Oliver. Nag-andar run ang ana pagkaabogado, amo nga nagbuul tana kang kurso nga political science sa U.P. Visayas.
“Ang mga donasyon, Oliver,” gintudlo ni Sister Carmela nga wara run ang garapon nga kristal nga ginasudlan ka mga donasyon.
“Mga panulay!” singgit ni Oliver.
“Kon amo, nakasulud rugya ang takawan sa simbahan?”
“Huud, nagtakras siguro sa kudal kag nag-agi sa bukas nga mga bintana.”
Bahul gid ang ginkatingala ni Oliver hay halin kang una wara ti maski isara nga tawo nga nagtuyo manakaw sa simbahan. Biskan gani bukas pa ang bilog nga lagwirta kon panahon kang paskwa wara gid it may nagatuyo nga magbuul ka indi anda, kapin pa gid propyidad ka mahal nga Dyos sa atubang pa ka krus. Man-an ka tanan nga mga tawo sa anda nga lugar nga duro ang gintago nga mga bulawan sa altar, piro andut mas ginpasulabi pa ka takawan nga bul-un ang donasyon sa simbahan.
“May bukut it amo,” kuon ni Oliver sa ana kaugalingun.
Nagsindi si Oliver ka puti nga kandila sa idalum ka Santo Kristo. Napanimahuan na ang baho ka insinso nga ginasindihan man ni Sister Carmela sa altar. Nagpungko si Oliver sa atubang ka bahul nga santos. Kadya na nalat-an ang buut hambalun ka damgo na kaina ka aga. Paraiso run gali to, kag may gusto si Father John nga isugid kag ipakita kana ugaring nabugtawan kang nagteks si Sister Carmela. Daw gusto na nga basulon ang Dyos, piro nagapanumbalik sa ana nga pinsar ang mga laygay ni Father John.
“Ang tanan may rason sa kalibutan. Wara ti may mas maaram pa sa Dyos. Tana ang nagahurma ka kuron, kita ang lao. Sa amo nga rason, wara kita ti kinamatarung nga pamangkuton ukon basulon tana andut mabudlay ang kabuhi natun rugya sa lupa.”
Napiri-piri ang kalayo ka kandila. Hambal pa ka mga mal-am, kon nagapirik kuno ang kalayo ka kandila, rugyan ang kalag ka napatay. Nagparanindug ang bulbol ni Oliver. Sarado ang tanan nga mga bintana, imposibli nga magsulud ang hangin halin sa sagwa. Nabatyagan na nga daw may nagaginhawa sa ana nga likod. Maramig ang nagadapya nga hangin halin sa baba ka tawo nga dyan sa ana nga likod.
“Ang Dyos dyan kanimo.”
Nagtindug si Oliver sa nabatian. Daw kasing tana nga hana magdalagan paggwa sa kwarto. Wara ti tawo sa ana nga likod. Ginlingling na sa idalum ka bangko wara man ti kahig. Nabuul ang ana nga igtalupangud kang nakita na ang sangka Bibliya sa idalum ka bangko nga ginaludhan. Indi tana pwidi magsala, Bibliya dya ni Father John. Ginpurot dya ni Oliver. Sa anang pag-imaw kay Father John, nadumduman na nga wara nagadara ang pari ka Bibliya sa sulud ka kumpisaran. Kang ginbukad na dya, nakita ni Oliver nga may nakapilo nga pinaksi ka Bibliya sa likod nga parti. Talagsa sa malaka nga nagabasa si Father John ka sinulatan sa Libro ka Bugna, wara na man dya ginagamit sa ana nga misa.
“Ano ayhan ang gusto hambalun ni Father John, andut ginpilo na ang panid nga dya?” Hambal pa nanda, wara ti pamangkot nga indi masabat ka Bibliya. Sa pinakakatapusan ka Bibliya, may nakasulat, lab-as pa ang agi. Ginbasa dya ni Oliver. “Sagapa si Karing.” Nag-alsa ang buhok sa liug ni Oliver.
Wara naturugan si Oliver kang gabii nga to. Indi mahukas ang natabo kay Father John sa ana nga pinsar. Indi mapatihan nga wara run ang sara sa pinakamayad nga tawo nga ana nakilala. Wara run ang tawo nga nagabutung sa dumaan nga lingganay kon may misa, kasal kag patay. Kadya, sa ana ruman nga pagkamatay mahuni ang lingganay. Tatlo ka mahagpok nga panuktok ang naghuni sa tunga kang kagab-ihun. Nagsulud sa gawang si Sister Carmela nga may dara nga kapi.
“Salamat, Sister.“
“Indi kaw man makaturog, Oliver?” pamangkot ka madri.
“Indi, Sister.”
Matam-is ang timplada ka mapinalanggaun nga madri. Hayag sa ana nga mga mata ang ginapas-an nga kasubu.
“Sister, nakita ko gali dya sa sulud kang kumpisaran.” Gintugro ni Oliver ang Bibliya.
Ginbaton dya ka malum-uk nga mga alima ka madri.
“May nakasulat sa likod, Sister, nga sagapa si Karing. Ambay andut nakasulat dya.”
Nagbahul ang kalimutaw ni Sister Carmela.
“Pasinsya kaw run, anak, ugaring wara gid ako ti idiya. Siguro sara lang dya ka himo-himo nga sulat ni Father John. Man-an mo man tana, mahilig magsulat,” nagayuhum nga sabat ka madri. Ginbuul ni Sister Carmela ang Bibliya kag nagsulud tana sa ana nga kwarto para magpangamuyo para sa kalag ni Father John.
Ang Felicidad Street amo ang isara ka bantog nga dalan sa Tobias Fornier. Kuon ka mga sugidanun ka mga mal-am ka una, baw-ing kuno ang lugar nga buta ka mga kahoy ka lunok kag kamunsil. Indi pa simintado kauna ang aragyan. Ginpakid-an dya ka Miyor kang nakita na nga makabulig dya sa pagpanami ka ikonomiya ka banwa kang tyimpo ni Marcos.
Nagakarataktak kag nagapamukadkad ang mga bulak ka kalatsusi nga puti samtang nagasipal sa mainit nga huyup ka hangin. Nagpungko si Oliver sa bangko rapit sa simbahan para makahaklu ka lab-as nga hangin. Nagtupa sa kahig ni Oliver ang bulak. Mahamot dya kag wara ti lakut ka madulum nga nagligad. Gintawag nga dalan ka Felicidad ang lugar kon sa diin pirmi nagabaligya ka ana nga ginamus ang ginakuno nga bantog nga aswang nga si Felicidad Villagracia. Bata pa lang si Oliver amo run dya ang sugidanun nga ana nabatian.
“Indi ako magturog, masipal pa ako.”
“Sigiha, kan-un kaw ni Karing.”
“Sin-o nga Karing, Father John?”
“Si Felicidad aswang!”
Daw gin-alsa ang kalag ni Oliver. Nagbalik sa ana pinsar ang pahug kana ka pari kang gamay pa tana. Mas nagdugang pa gid nga naggumon ang ana paminsarun. Andut pangitaun na si Karing nga sa matuod-tuod nga Felicidad ang ngaran. Ano ang ana labut sa pagkamatay ni Father John? Ginpatay bala tana ka aswang? Nagbalik bala halin sa rulubngan si Felicidad?
Gin-umpisahan ni Oliver nga magpanaw para mang-usisa sa palibot. Tuyo na nga agtunan ang dumaan nga balay ni Felicidad para pamatud-an ang ana nga haum-haum. Nagatirindug ang ana nga mga bulbol samtang nagapanglihid paagto sa ginatudlo nga balay ni Felicidad. Nagaako tana nga wara tana kaagi kita ka aswang, kag sa ana nga pagtuon sa kolihiyo, gintudlo ka anda nga maistro nga ang tanan nga indi makita, bukut ti tuod. Kang una, masiuk pa ang lugar, ugaring kang ginbakal dya ka sara ka paryinti ni Felicidad, anda ginhawanan ang lugar. Makita ang mga nagapadayaw nga mga puno ka saging nga nagapahamot ka hangin tungud sa mga luto nga lakatan. Sa haros pulo ka minuto nga pagpanaw ni Oliver halin sa mayor nga dalan, ginsug-alaw tana ka sangka bahul nga lunok. Ang gamot ka kahoy daw mga bungut nga nagapamaan nga may idad run dya. Nabatyagan ni Oliver nga daw may nagaturuk kana. Turuk sa tuo, turuk sa wala kag turuk sa lunok. Nag-amat-amat daragkul ang ana nga mga balhas nga nagaturo halin sa ana nga pungyahun. May mga tikang nga nagaragumu sa ana nga likod. Kinahanglan na nga magdalagan. Pwidi nga buhi si Felicidad, piro para pamatud-an kinahanglan na nga balikdun dya.
“Ano ang ginahimo mo dya?” pamangkot ka matam-is nga limug sa likod ni Oliver.
Nag-atubang tana nga ginatago ang matigdas na nga mga inumul. Naglum-uk ang ana mga inumul kang nakita na ang sangka babayi nga sa ana pagbanta, disiotso anyos ang idad, birhin nga may nagabalud nga miruk kag bibig nga mapulapula. Makita ang ana labug kag mahining nga mga buhok nga pamaan nga sagod sa gata ka niyog.
“Maagto ako raad sa ....”
“Balay ni Felicidad?” utod kag sugpon ka daraga sa hambal ni Oliver. Pirit nga ginlikaw ni Oliver ang panuruk sa nagayuhum nga daraga hay daw nagakaduraan tana ka lakinhun nga pwirsa.
“Andut ano ang kinahanglan mo kay Tiyay Felicidad?” pamangkot ka daraga.
Nagbagting ang mga talinga ni Oliver sa nabatian. Nanguyus si Oliver. Nagsulud sa ana nga pinsar ang mga bilin ni Sister Carmela parti sa aswang nga bag-ong yanggaw. Wara nakasabat si Oliver.
“Intirisado kaw sa pagkaaswang ni Tiyay, no?” Nagahimo kaw kang karadlukan nga sini?”
“Indi!” ang madasig nga sabat ni Oliver.
“Indi kaw run magbinutig pa. Duro run dya ang nag-agto para maintirbyu kami tungud sa aswang, piro madismaya kaw lang. Indi si Nanay magsabat kanimo.”
“Rugya ako hay may ipamangkot ako raad parti sa kinamatay ni Father John.”
“Si Father John?”
“Huud, ginpatay tana, kag nakita ko sa likod ka Bibliya nga may nakasulat nga sagapun ko si Karing”
“Karing? amo ra ang hayo ni Tiyay Felicidad!”
Ginhagad ka bayi si Oliver sa anda nga balay para magpabulig sa ana nanay.
Manaya-naya ang balay ni Klydia. Limpyo ang palibot kag ramig ang dapya ka hangin nga halin sa anda nga taramnan. Nabuul ang panuruk ni Oliver ka maanyag nga hardin ni Klydia. Nagapanaguntun ang tanan nga mga kabulakan, wara nagakalaya tungud nalipdan dya ka mataas kag marabong nga kahoy ka mangga. May sara man ka duyan rapit sa anda nga balay nga nakahigot sa magtimbang nga langka.
“Kamo lang nga darwa ni nanay mo dya?”
“Huud, halin kami sa Capiz.”
Tungud sa nabatian nga halin sanda sa Capiz, nagdugang run gid ang kakulba ni Oliver. Wara tana ti dara nga lanahan, wara tana ti panaming sa ana nga bulsa.
Nagpungko si Oliver sa magamay nga sala ka balay ni Klydia. Sa dingding makita nga ang mga nagadukut nga mga imahin nga wara pa ti kolor. May magamay nga altar sa kilid, hilway man ang mga purungkuan ka yab-ok. Hana nga madalagan si Oliver kang may naglumpat nga itum nga kuti halin sa bintana. Kadungan kang paglumpat ka kuti, nagtuhaw halin sa likod kang nagayukut nga kurtina ang sangka haron. Nag-alsa ang buli ni Oliver kang nakita na ang itsura ka nanay ni Klydia. Labug ang bukayun na nga buhok, may madalum nga mga mata kag daw may ginatago nga mga bangkil.
“Ano ang tuyo mo?” pamangkot ka mal-am.
“Dya ako, Lola, hay ....” nagpiritla si Oliver sa kakulba.
“Nag-agto tana dya, Nay, hay may ipamangkot tana parti kay Tiyay Karing.”
“Andut maiwan kaw kay Karing?”
“Ginpatay si Father John kag ang ang ngaran ka imo bugto, dyan sa likod ka Bibliya mismo ka pari.”
“Ano? Patay run si Padri?” nangusyan nga pamangkot ka nanay ni Klydia.
“Huud.”
“Tungud mayadanay kami ni Father John, sugidan ta ikaw parti sa akun bugto, piro wara ako kamaan andut nakasulat ang ana nga ngaran sa Bibliya na. Ang Karing amo ang hayo ni Felicidad. Ako ang sarahanun na nga libayun. Ako si Josefina. Kang tuig 1960, nag-inaway kami ka magurang ko. Indi ko run paghambalun kanimo ang rason. Tungud indi na gusto nga maguba ang amun rilasyon, nagparayu tana sa Capiz kag nagsaylo dya sa Antique. Kon wara ko siguro tana ginhambalan ka malain nga mga tinaga, siguro buhi pa tana asta kadya kag wara natabo ang tanan.” Nag-umpisa turo ang mga luha ni Josefina.
“Kang una, nami magraha si Karing ka ginamus. Bantog ang ginamus na sa bilog nga Antique. Ginatugruan na pa gani si Father Diego ka una ka mga produkto na sa baylo ka mga pangamuyo.”
“Wara ti koniksyon. Ang pari kauna si Father Diego, andut nabutang ang ana nga ngaran sa Bibliya ni Father John?”
“Indi ko ra masabat, iho. Sala ang pagpati ka tanan nga ginpatay na ang ana nga mga bata. Indi malain nga tawo si Inday!”
“Ugaring may rikord dya sa munispyo, Lola, di bala?”
“Indi insakto ang mga nakasulat! Wara tana ti may ginpatay!”
Sirum run kang nagbalik si Oliver sa simbahan. Indi madura sa ana nga pinsar ang nagagumon nga mga pinanghambal ka nanay ni Klydia. Nagdugang sambud sa ana nga pinsar ang imahin ni Klydia nga patas ka diwata. Sa gawang pa lang nagapanggagda run ang hamot ka ginisa nga amargoso kag ginaling nga karni. Paborito dya ni Father John. Naabtan ni Oliver nga nagaraha si Sister Carmela. Kang nakita ka madri si Oliver, dasig na nga ginpahidan ang ana nga mga luha. Ang kada na patik sa karaha nagapatimaan kang kasubu.
“Pungko run, Oliver, makaun run kita,” pang-agda ni Sister Carmela.
Naghiribiun sa atubang ka rayapunon ang madri.
“Indi ko kamaan ka akun himuon kon wara si Father John,” kuon ka madri nga nagapisngu. Ginkupkupan ni Oliver ang madri.
Wara maubos ni Oliver ang pagkaun sa ana nga pinggan. Naglisinsya tana nga mauna saka sa ana nga kwarto. Si Sister Carmela run ang nanghugas ka mga kinan-an kag nagbubod ka mga manok kag pato sa likod ka simbahan. Kang nagapasaka run si Oliver sa ana nga kwarto, nasiplatan na nga daw may nagsulud sa kwarto ni Father John. Nagbalik sa ana nga mimorya ang mga gabii nga ginaagda tana ka pari para basahan ka mga sugidanun sa ana nga kwarto. Ginsunod ni Oliver ang nakita nga haron pasulud sa kwarto ka ana pinalangga nga pari. Kon si Father John to sigurado nga may isugid tana nga sugidanun.
Madulum kag wara ti kabuhi ang kwarto ni Father John. Ginbuksan ni Oliver ang sulo para magsanag ang palibot. Nagasulud ang dapya ka maramig nga hangin halin sa sagwa ka simbahan. Wara run ang maisug nga baho kang kapi nga ginapatimpla ni Father John kon gabii kon may ginabasa tana ukon ginapriparar ang ana nga homilya. Sa kada dingding nagadukut ang mga imahin ka tanan nga nag-agi nga pari sa parokya ka Tobias Fornier. Halin pa sa mga Katsila asta sa mga puro nga Filipino.
Wara ti bag-o sa lamisa ka pari. Dyan man sa gihapon ang gamay nga krus. Sa wala nga parti ka lamisa, rugyan ang Bibliya nga gintungtong ni Sister Carmela. Nagburonburon ang mga kurtina kag nagpiraw ang sulo. Daw may nagatikang sa sulud kang kwarto ugaring wara man ti tawo. Naglibot ang panuruk ni Oliver, piro ang anang panuruk wara ti may madakpan nga mga kahig. Kang nag-untat run ang mga lapak, may naghani-hani sa ana tuo nga talinga.
“Buligi ako!”
Nagparanindug liwat ang tanan nga mga bulbol ni Oliver. Indi tana magsala. Limug ni Father John nga nagapangayo ka tabang.
“Padri, diin kaw?”
“Ang kaha,” sabat ka limug.
Madasig nga nagpanaw paagto sa lamisa si Oliver kag ginbuksan ang kaha. Awut dya. Ginbutung na tudo kag nakakas ang bilog nga kaha. Naula ang sulud kang kaha sa salug. Lapis, mga papil, kandila, krus, magagmay nga rosarito, libritas para kay John Nepomunceno, agwa bindita kag sara ka gamay nga libro nga wara na pa makita. Ginbasa dya ni Oliver, kag ang nakabutang sa una na nga pinaksi amo ang ngaran ni Father John. Nakita ni Oliver ang pirsonal nga dayari ni Father John. Amo dya siguro ang gusto na nga isugid. Nagpungko si Oliver kag ginbasa ang nakita nga dayari.
1992 Mayo 1: Antis napatay si Father Diego, may ginsugid tana kanakun nga sangka sikrito. Dya ang ana nga dayari. Ginbuul ko dya halin sa ana nga kwarto kag ginpasugtan na ako nga basahun dya.
1960 Siptyimbri 12: “Padri, may gatuyo nga magpatay kanakun,” hambal ni Felicidad Villagracia nga nagapangumpisar.
“Sino ang mapatay kanimo?” pamangkot ni Father Diego.
“Si Miyor de Vera.”
“Sa ano nga rason?”
“Nakit-an ko nga ginpatay nanda kag ginlubung ang pamilya ni Vice Miyor Jimenez kag duro pa nga mga tagwaragwag sa radyo, tagsulat sa piryodiko kag anda mga kritiko.”
“Ano pa ang imo nakita?”
“Ang mga bata ginpamatay man nanda, Padri. Nakita nanda ako, hay nagapauli ako halin sa paglibud ka ginamus. Nag-agto sanda sa balay kag ginpahug ako nga patyun nanda ako kag ang akun mga kabataan kon manugid ako. Padri, tabangi ako.”
1960 Siptyimbri 13: “Padri, ginapahug nanda kami kon gabii. Indi kami makaturog ka akun mga bata. Duro mga sarakyan ang nagapaagto-pabalik rapit sa balay.”
1960 Siptyimbri 14: “Carmela, si Felicidad nagakinahanglan ka bulig. Ginapahug tana ni Miyor nga patyun pati man ang ana nga mga bata,” panugidon ni Father Diego kay Sister Carmela.
“Padri, kinahanglan nga dar-un natun tana sa marayu rugya. Pangabayun ko tana nga dar-un ang mga bata sa Capiz. Kagamo run ka atun nga banwa,” sabat ka madri.
1960 Siptyimbri 15: “Bag-o sulud nga balita. ‘Ginakuno nga aswang sa banwa ka Tobias Fornier, sa ngaran nga Felicidad Villagracia, ang nadakpan samtang nagahimo ka ritwal sa darwa na ka bata nga ana man ginpatay. Nagapangayo kami pasaylo sa mga nagakaun, ugaring nakit-an ka Bombo nga ang mga parti ka lawas ka ana mga bata ana ginsamo sa ana ginalibud nga ginamus. Sa kadya, gindara run tana sa prisuhan kag ginpasakaan run kang kaso.’”
1960 Siptyimbri 16: “Padri, wara ko ginpatay ang akun mga bata.” nagahiribiun nga panugid ni Felicidad.
“Huud, nagapati ako kanimo. Piro, kabudlay ka dya ka imo nga sitwasyon. Mangayo kita ka bulig sa gobirnador ukon sa arsobispo man.”
1960 Siptyimbri 17: Nakita run lang nga wara run ti ginhawa sa ana nga silda si Felicidad. Ginahambal nga may gintugruan tana ka pisu ka pagkaaswang. Sa panugidun ka wardin, si Father Diego lang ang urihi na nga naistorya. Gin-apinan man ka Miyor ang pari, sa rason nga ginhimo na lang ang ana nga katungdanan bilang sara ka mananabang kag sugo ka Dyos.
1960 Siptyimbri 18: “Pagkatapos nga gin-inum ko ang gintimpla ni Sister Carmela nga bino, nag-umpisa lain ang akun nga pamatyagan,” hambal ni Father Diego.
Nautod ang pagbasa ni Oliver kang may nagsirado ka gawang. Nagtindug tana sa ana nga ginapungkuan. Nakita na nga may ginakaptan nga pusil si Sister Carmela. Nagkamang si Oliver para manago sa likod ka bahul nga kabinet.
“Oliver, anak, dali run. Dali run, ginkid-an ko run ang imo baratangan,” nagatiid nga panghagad ka madri.
Indi mapunggan kag madakpan si Oliver. Naggwa tana halin sa ana ginapanaguan.
“Ikaw ang nagpatay sa darwa ka alagad ka Dyos. Ikaw ang man-ug dya sa parokya. Ano ang gintugro kanimo ni Miyor para piliun mo tana labaw sa Dyos?” panukma ni Oliver.
“Ang Dyos ang ginpili ko, amo nga ginpatay ko sanda. Gub-un ni Miyor ang simbahan nga dya kon maman-an ang kamatuoran. Bilang sangka nagapalangga sa Dyos, ginprotiktahan ko lang ang simbahan nga dya.”
“Wara kaw ti kabaraslan!” singgit ni Oliver.
“Ikaw ang wara kabaraslan sa Dyos. Ginsagod kaw run sa ana nga simbahan, kag kadya mas piliun mo pa ang mga pari, si Felicidad?”
Tungud nagaparapit run si Sister Carmela, ginkaptan ni Oliver ang mga alima ka madri. Gintikwang na dya kag nag-agaway sanda ka pusil. Nagtabug ang pusil parayu kananda nga darwa. Nabatian ni Oliver ang duro nga mga tikang nga nagadalagan paagto kananda ni Sister Carmela. Tuyo na nga dalaganun ang pusil ugaring nabuul dya ka madri. Ginsumbag na ang madri sa suroksurok. Nag-uy-uy dya sa kasakit. Ginkuga na dya.
“Panulay kaw! Ginpatay mo si Father John! Ginpatay mo sanda tanan!”
Kang daw madura run ang pagginhawa ka madri, gulpi nga may naggapos kay Oliver. Ragkulan nga mga laki nga nakaputi. Gintublukan tana ka sangka ringgilya nga anda gindara. Nagkamang parayu si Sister Carmela samtang ginahimas ang masakit na nga liug. Ginpudyot na ang anda ginaagawan nga plaslayt.
Kang nag-ipikto run ang bulong, nadura sa panuruk ni Oliver ang kasanag, ang haron ka mga tawo nga ana nakita, mga limug nga nagahani-hani, ang pusil, ang mga halusinasyon, mga nahimo nga mga tinuga sa ana lang nga kalibutan, ugaring dyan man sa gihapon nagapabilin ang kahangyus tungud sa pagkamatay ka pari nga nangin tatay na, mga mimorya ka matam-is nga nagriligad, mga palanggaanay, mga binuligay, kag ang mga yuhum ni Father John kag ang tanan na nga mga ginpangtudlo, ginpaandam kag gintanum sa pinsar ni Oliver. Matuod nga naghimo si Oliver ka ana panibag-o nga riyalidad kag kalibutan sa ana nga pinsar, piro nahimo dya tungud sa ana pagpalangga kag batinggilan nga pagpamalabag sa paghilway ka tumbaktumbak nga gusto magpanumdum kana nga ang kamatayun sangka riyalidad sa kalibutan.
Nagturo ang mga luha ka tanan nga nakakita kag mga nakabati. Ginkupkupan ni Sister Carmela si Oliver, gin-intyindi kag labi sa tanan ginpatawad. Indi na sala kon andut nadura tana sa riyalidad kag ginpili ang kalibutan nga may kasabtanan kon andut nagaantos kag nagakapatay ang tawo. Kadungan kang pagsalup ka adlaw, nadura ang animo ni Oliver.
- Katapusan -