Mal-am Barang
ni Emmy L. Masola
"Sakto bala dya ang nakita ko? Abi, bahulun ko bukas ka dyalusi nga dya. Araguy ba! Gaiwan tana bayi ngara sa kisame! Susmaryosep, daw suksuk tana nga gadukut ra haw!" kurumudon ni Nang Linda samtang gatiid sa bintana ni Mal-am Barang.
Ama ko si Nang Linda. Nagpaimaw kanakun para magpabulong kay Mal-am Barang. Manog-anum run ka bulan nga buta ka katul ang ana mga butkun kag liug. Abi na kauna, alerdyi lang sa kon ano ano nga ginpahid na sa lawas na. Ano abi hay, pino run kag nami supat na, mahilig pa gyapon mamahid pahid kang kon anu-ano para pa gid magnami panit na. Kapira run kami magbalik sa derma, tanan run nahimo na: may ginapahid, may ginatumar, kag may listahan ka mga pagkaun nga kinahanglan likawan. Pero tanan dya, wara gid nagpaayad kang katul na sa lawas. Hasta nga sangka adlaw may miga tana nga nagtudlo kay Mal-am Barang.
"Ay, sus, tanda nga surhano ra si Mal-am Barang. Napaayad na kara bugto ko nga gin-aswang. Hamakun mo, gusto gid ka aswang nga kan-un ang lapsag sa ana busong. Pag-agto namun sa andang balay, wara pa mag-init pamungko namun, gasindi pa lang ka kandila sa mga nanari-sari nga santos si Mal-am Barang, gulpi tana nagbungkaras kag magwa raad bugto ko," gayapa-yapa gid nga istorya ni Nang Consing.
Daw kararaw man tana nga gapamalakpak talinga ko ka paningad.
"Abi mo, Ne Linda, dawa ginkaptan ka hugut ni Mal-am Barang ang magurang ko. Tama ka hugut siguro hay nakita ko gid pagkuriit ka gurang ko. Tapos nagsinggit, 'Ano gusto mo!' Tapos dugang kuriit ni Manang kag maglungu-lungu. Namulalngan ko, daw nag-ilum kag daw raku kurinut ka gurang ko. Daw nagkaradlukan ang itsura. Gali kara, paagi sa ritwal ritwal na sa mga santos ngato, nadakup ni Mal-am Barang ang aswang sa lawas ni Manang!" ang dugang pa gid ni Nang Consing.
Maan, ginkulbaan ako ka istorya ni Nang Consing nga to. Pero daw indi takun magpati. Sagad daan to maghimu-himo istorya. Ang bituon sarangan na himuon nga adlaw. Pero si Nang Linda, nagpati gid hay nagmayad magurang ni Nang Consing mong.
"... indi kaw magwa? Gwa run nga daan hay kon madakpan ta kaw gani kar-on, doble hinulsul mo!" syagit kang limug ka mal-am.
Amo ra guro si Mal-am Barang. Nami raad magturuk ba. Ano bi hay sirado gawang da.
"Diday, aguy hud, ang bayi gakamang sa kisame kag sa dingding. Dali bla," ang hambal ni Nang Linda.
Tsansa ko run dya. Nagdukduk man ko sa bintana. Sus, Ginuo, tuod gid man! Gakamang-kamang ang bayi palibot sa balay, halin sa kisame hasta sa dingding kag balik sa kisame! Samtang nagadukut sa kisame nga daw suksuk, naglibot ang ana ulo para atubangun ang mal-am nga bayi. Ang ana mata gaburuslo kag pula-pula. Garalaway pa. Gangurub ang bayi nga daw ayam nga bahul.
"Akun dya, akun dya ang lawas!" ang singgit kang bayi nga nagadukut sa kisame.
"Ah, indi kaw magwa? Dya imo ay!" ang sabat ni Mal-am Barang.
Ginbayaw ka mal-am ang ispiho. Napupo ang bayi sa kisame kag nahulog sa kapay nga ginasalod ka apat ka tawo sa dalum. Gindaho ka mal-am ang ispiho sa sangka bayi nga dumalagan pagwa sa tambi.
Gaparamalhas ang mal-am. Ang bayi nga kaina gakamang sa dingding, gabatang run sa banig. Maambung gali nga daraga. Daw monyika. Ay, daw sa wara lang ti natabo ba. Normal itsura na hud. Nami pa istorya na sa mga tawo sa palibot na. Wara ayhan to magkaraligto ugat na hay nagtuyub kaina anang liug?
Nagtindug kami sa gawang kang nag-amat-amat nga guruwa ang mga tawo. Nabilin pa ang darwa ka bayi, ang pasyente kag ang Nanay na guro ra.
"Mayad nga hapon, Mal-am Barang. Ako gali si Linda kag akun imaw sa balay, si Diday," ang pagpakilala ni Nang Linda.
Tana gid man gali si Mal-am Barang.
"Mayad man nga hapon. Kaina pa kamo gahulat? Pasensya gid hay daw malawid ang akun pagbulong kaina. Amo gani nga kamo lang darwa ang ginbaton ko kadya nga adlaw hay man-an ko gid nga malawid ang nauna nga dya. Dali, pungko dya."
Ginpapungko ni Mal-am Barang si Nang Linda sa siya ingud ka ara-altar na nga buta ka mga santos. Nanari-sari nga mga imahe ka birhen ang nagatumpok sa altar kag sa kilid may sangka santos nga may ingud nga ayam. May bahul nga kandila nga daw unay nga nagasiga.
Naglag-ok si Mal-am Barang sa tasa na nga sartin dayon buul ka gamay nga botelya kag gamay nga papel. Siguro, lana. Ginpaturuan na ti maniki ang papel kag ginpaypay-paypay sa kalayo ka kandila samtang nagakibut-kibot ang bibig.
Pagturuk ko kay Nang Linda, daw nagmal-am ana itsura kag nagaduhung. Ginmisuk-misuk ko ang akun mata hay basi nagbuaw lang ka sobra ko mulalung sa kandila nga gasiga, pero pagmukra ko, amo man gihapon ang itsura ni Nang Linda.
"Andut sa kaduruhon, tana gid haw?" matawhay nga pamangkot ni Mal-am Barang.
Wara ti gasabat. Ginturuk ko ang palibot kon sin-o ginapamangkot na. Ay, kami lang man tatlo sa sulud balay na hay ang imaw na nga bayi nag-agto man tana to sa tambi kag ang laki gapanigarilyo sa sagwa.
"Indi kaw magsabat? Man-an ko, gatuon-tuon kaw palang manghiwit. Praktisan mo timo bayi nga dya? Andut tana gid haw?"
"Ti, hay tana lang man pirmi kita ko mong. Tapos nami-nami bay supat na. Pinu-pino. Anang pungyahun, mga butkun, batiis," sabat ni Nang Linda.
Pero daw sungaw ana limug kag daw bukut tana! Sus, Ginuo. Andut naglain tana itsura kag limug ni Nang Linda haw?
"Ah, amo gali nga tana ginpraktisan mo. Naima kaw. Andut nagtuon timo ka panghiwit ngara?" may ugut run ang limug ni Mal-am Barang. "Ana ra ka panulay, mga demonyo."
"Wara ako ti labut kon ana ka demonyo,” ang sabat ni Nang Linda kang magtangra kay Mal-am Barang halin sa pagkakuub. “Gusto ko lang magbalus sa mga nang-agaw ka paranubliun ko!" Nagasinggit run si Nang Linda.
"Pati inosente nga bayi gin-umid mo. Tandaan mo, bisan makamaan ikaw manghiwit, may mas supug pa kanimo kag pwede na ibalik ang mga ginapanghimo mo."
"Wara ako mahadluk. Patyun ko ang dapat mapatay! Pareho kami nga magkaramatay, mas mayad pa hay sa pag-agaw da ka akun propyedad, daw pareho lang nga ginpatay nanda ako."
"Indi pag-umida ang inosente nga bayi nga dya. Ibul-a ang halit nga gintugro mo kana. Wara ti labut-labut ang tawo, ginaumid mo?"
Mabug-at ang pagginhawa ni Nang Linda samtang ginakuhap na ang ana mga katul sa liug kag sa mga butkun.
Nauntat ang tanan kang may nagasinggitan sa gwa, nagarapit nga nagarapit. Hasta nga naglab-ot sa gawang.
Bata nga bayi, mga 14 ukon 15 anyos. Ginatulod pasulud sa gawang ka balay ni Mal-am Barang. Pero ang anang kahig, ginbunggo na sa kilid ka gawang dara dakup ka kadina nga may kandado kag hugut nga ginakaptan.
"Indi!!! Indi ako pagpasudla sa balay nga dya!!!" ang singgitan ka bata nga daw maharakad ang tutunlan.
Dali-dali nagdaho si Mal-am Barang ka gamay nga botelya kay Nang Linda.
"Ne Linda, ibanyos mo dya sa mga katul mo hasta maubos. Igu-igo gid ra magkuyum kag magpali. Ginpraktisan ikaw ka ingud balay nyo. Kon diin man tana tulad, nalipung to kang ginaistorya ko tana paagi sa lawas mo."
Dayon ni Mal-am Barang buul ka lana kag papel. Paghanda sa madason na nga burulngon.
Pag-abot sa balay, ginsugo ako ni Nang Linda nga manawag sa Gasul. Wara kami ti telepono sa balay. Nagabayad kami tres pisos sa tyangge kag manawag. Ingud lang man namun ang tyangge. Pag-abot ko ginagamit pa kang bata ka tag-iya ang telepono.
"Ay, tuod Nang? Gaiwan kamo sa hospital? ... Wanhaw nga nalipung si Mama? ... Naulian run?"
Pagkaligad ka darwa ka tuig napatay ang tag-iya ka tyangge pagkatapos kang sangka tuig na nga pag-antos sa hospital tungud sa nanari-sari nga mga balatian nga indi mabulong kang mga doktor. Pwerte ka baho kag daw haros dunot kuno ang lawas, hasta nga nabugto ang pagginhawa.
Kag akun nadumduman ang mga hitabo sa balay ni ... Mal-am Barang.
- Katapusan -
* Litrato: Himo ni Lan Balba halin sa http://staypinoy.com/creatures-of-the-philippines/.