Pagkatapos Basahun si Mark Twain |
Nadumduman ko ang dya’ng akun binalaybay tungud sa nagakaratabo kar-on sa Syria. Bisan ano man ang desisyon, mabudlay kag lisud gid ang sitwasyon para sa tanan – sa manogdesisyon kag sa ginadesisyunan tungud kaduro nga mga kabuhi ang nabutang sa ital-ital. Kang ginasulat ko dya’ng Siribtun nga Ungon, bukun pa it athag kon ano gid ang himuon kang Amerika, ang gamhanan nga manogbantay kang kalibutan. Suportahan ayhan kang Kongreso ang Presidente sa pag-atake sa Syria nga nag-usar kang sarin gas kag nagbiktima sa anda mismo mga kabataan, kababainhan kag mga pumuluyo? Kaduro man ang nagapamalabag kag nagapangamuyo para sa matawhay nga solusyon, halin sa Santo Papa kag mga lideres kang iban nga pungsod panaog sa mga pumuluyo kang Syria kag kang kalibutan. Kabay nga masanagan ang mga lideres sa nagakaigu nga pagahimuon.
Sin-o si Mark Twain? Si Samuel Langhorne Clemens mas kilala sa ana’ng manunulat nga ngaran, Mark Twain (1835-1910). Isara tana sa mga bantog kag pinalangga nga manunulat kang Amerika tungud sa ana’ng mga nobela nga “Adventures of Tom Sawyer” (1876) kag “Adventures of Huckleberry Finn” (1884). Si Twain nangin mabaskug nga limug kontra sa pagpahilabut-militar kang Amerika sa Pilipinas umpisa kato’ng gyera ka Espanya kag Amerika (1898) kag sa urihi, gyera kang Pilipinas kag Amerika (1899-1902). Si Twain sangka “anti-imperialist” ukon kontra sa ginapatigayon nga katuyuan kang sangka mabaskug nga nasyon (pareho ka Espanya kato ukon Amerika kadya) sa paglusub, pagsakup kag pagpirit-dumara ukon paggahum sa sangka maluya nga nasyon (pareho kang Pilipinas).
Ang Treaty of Paris sangka pormal nga pagtapos kang inaway sa tunga kang Espanya kag Amerika. Ginpirmahan kato’ng Disyembre 10, 1898, pormal nga ginbuy-an kag gintugyan kang Espanya sa Amerika ang pagsakup kag paggahum sa Pilipinas. Ang Espanya nagbaton kang $25 milyon dolyares halin sa Amerika bilang kabayaran kang anda’ng mga propyedad nga ginbilin sa Pilipinas. Sa website kang Library of Congress, mabasahan ang tinipik nga sinulatan ni Twain nga ginbalhag kang 1900 sa New York Herald nga nagpahayag kang maid-id na nga pagbasa kang nasambit nga treaty; nga ang katuyuan kang Amerika bukut pagtugru kang kahilwayan kondi ang paghimo sa mga Pilipino nga mga sinakpan. Maathag nga ginsulat na ang ana’ng pagkontra sa katuyuan imperyalismo kang ana’ng pungsod, kag wara tana gapasugot nga “ang mapagrus nga kuko kang agila maghugpa kag magkapyut sa kon diin lang nga mga lupa” (linubad halin sa Ingles).
Kang 1905, ginsulat ni Mark Twain ang “The War Prayer” kag ginpadara sa Harper’s Bazaar pero wara ginbaton sa rason nga bukut santo nga ibalhag sa sangka women’s magazine hay tam-an ka “radical.” Wara ko masapwan ang rason kon tungud sa ano nga ginpadara na sa women’s magazine ang sangka prose poem parte sa gyera. Posible nga ginpadara na run sa iban nga mga magazine kag wara man ginbaton. Kato nga mga panahon, kontrobersyal ang pagpahilabut-militar kang Amerika sa Pilipinas kag sa iban nga mga isla pareho kang Cuba, Puerto Rico kag Hawaii. Ang sinulatan ginbalhag lamang kang patay run si Twain kato’ng 1916 kag nagsantu gid sa panahon kang WWI.
*******
Nalipat ako kon kasan-o ko dya ginsulat nga binalaybay pero natandaan ko lang nga ginsulat ko dya sa Ingles. Kon napadara ko run dya kag nasumite gid man agud ibalhag, nagapangayo ako kang pasaylo nga indi ko mataw-an kang nagakaigo nga mga paglista ukon documentation tungud may mga computer files ako nga nadura. Salamat gid.
* Litrato: Halin sa http://angels-angelology.com/spiritual-war-%E2%80%93-beginnings.