Ang Adlaw kang Gogma sa Akun Hunahuna
ni Norman T. Darap
Pibriro katorsi. Mabaskug ang huyup kang hangin nga nagpasab-og kang mapino nga nyibi sa palibot kag nagtap-ok sa akun nawong samtang nagapanaw ako sa dalan nga kaangay kang disyirto. Ang tanan nga mga daragkul nga balay natabonan kang toman ka poti kag pino nga nyibi pati run ang mga pono nga wara run ti dahon ang mga sanga kag daw wara run ti kabohi kon turukun. Sa dyang tama karamig nga panahon, mabatyagan ko ang pagparanupsup kang karamig sa akun kaundan kag ogat. Kon magbohay pa ka pira ka minotos ang akun pagpanaw kag pagtinir sa gwa, sigorado nga kapariho sa mga pono, maniskug ang akun kalawasan nga indi makaholag kag mangin tood nga nabogsok sa lopa. Mas mayad pa sigoro kay luyag ko magpalagyo sa orobrahun bisan makadali. Sa amo dya karamig nga panahon daw mas mayad gid ang magpahimuyung sa sulud kang balay, magpakoribung sa baratangan kag magtorog.
Sa kadyang aga, samtang ginasoray ko ang dyang snow storm kag indi makapaiway nga maglimbung ang akun mga tikang, indi ko man mapaiway nga indi makapanghunahuna nga sa kadyang oras, gabii run sa akun kaogalingun nga pongsod kag mahimo nga masaku ang akun mga kakilala sa panglakatun sa karsada okon sa sulud kang mall samtang mahugut ang kapyot sa alima kang anda kahagogma paagto sa karan-an, sinihan okon balay tororogan. Sigorado nga raku ti tawo sa syodad ang naggorowa sa pagsilibrar kang adalaw kang paghigogma kaangay sa mga nagririligad nga toig nga didto pa ako. Pay ano gid bala ang kinalain kang sa tulad nga adlaw kang mga tagiposoon sa mga nagririligad nga toig? Kon akun handorawon kag turukun ang akun kahimtangan, doog kag panahon lang ang naglain sa kadyang ispisyal nga adlaw. Sa mga nagririligad nga toig, sa pag-oli ko sa boarding house halin sa orobrahan, sarahanun ko nga ginabagtas ang karsada sa syodad kon sa diin mapaang ang dapya kang hangin samtang maraku ang akun mga nasomalang nga kalabanan magkahagogma nga nagadapitay kag nagahaksanay. Sa tulad nga aga, sa oran kang mga nyibi ginatais ko ang dalan sa kilid kang karsada, sarahanun kag wara gid ako ti may nasogata nga mga tawo okon magkahagogma. Bisan magbalikid ako, ang horma kang akun mga tikang, ang doag nagasinggitan sa akun hunahuna, nagaisarahanun ako sa gihapon kag wara gid ti may luyag nga maglagas kanakun para may makadungan ako sa pagpanglakatun.
Para sa iban, toman ka ispisyal ang dyang adlaw sa mga nagahigogmaanay, ilabi run gid sa mga pamatan-un nga nagaharahara pa ang dughan sa ginatawag nga gogma. Pay sa kapariho ko nga nagtapak run sa tatlo ka napolo ang pang-idadun sa kadyang toig, napinsaran ko nga napaslawan run ako kang gogma kag wara run nagalaum nga basi may dyan pa magaabot nga tawo para mangin kaimaw sa kabohi. Indi ko malikum nga kaona naghigogma man ako pay wara dya nangin madinarag-un gani daw nangin handomanan na lang sa akun kabuhi nga isara sa mga ginakabig ko pagtiraw kon naga nangin mabakud ako. Kon mahimo ko lang mapotos ang akun kasingkasing sa gahum kang darwampolo nga nigatibo nga timpiratora ka dyang panahon bisan sa kadyang adlaw lang, bisan sa sangka adlaw lang, mahimo ko doraun ang baratyagun nga mabug-at kag mapin-ut bitbitun sa dughan. Ogaring ang dyang karamig kang panahon ang nagapadogang pa kang kabug-at kag pasilot sa akun lawas kag hunahuna nga magturuk sa masanag nga saad kang paraaboton.
Sa akun mga nagligad nga mga nabasahan sa libro kag Internet, kaimaw run ang sirmon kang sangka pari sa misa nga akun natambongan kag liksyon nga nasaysay kang akun maistra sa kolihiyo, maraku ti klasi nga gogma dipindi sa ginabasihan. May dyan nagsaysay kang sangka napolo kag apat nga klasi kang gogma nahanungud sa isra sa mga manalawsaw halin sa University of East kang London. May dyan man nagasaysay kang pito nga nawong kang gogma sono sa mga psychologist. Pay ang pinakakilala amo ang apat ka mga sahi kang gogma nga amo ang ginabasihan halin pa kang bohay run nga tyimpo kag tohoy nga nasambit man sa Bibliya.
Ang “agape” okon unconditional love ginakabig nga pinakamataas nga klasi kang gogma sa tanan. Para kay Clive Staples Lewis, isara ka Briton nga manonolat, ang nasambit nga gogma ang nawong kag ripliksyon kang selfless love, nga pinakamakagagahom nga sahi kang gogma nga mahimo matogro kag mabohat kang sangka tinoga. Isara run dyan ang paghigogma natun sa atun Tagtoga kag isigkatawo nga wara ti ginapangayo kag ginapaabot nga baylo.
Ang “philia” okon friendship love, klasi kang gogma nga nagaangut sa mga mag-abyanay nga may paghangup kag pagsarig. Si Aristotle nagapati nga ang dyang klasi kang gogma mayad nga nagatohaw kag nagapatunga sa mag-abyanay tungud sa tatlo ka kabangdanan: tungud tana ginakabig mapinoslanun; tungud tana makarilingaw okon makiogyon; kag, labaw sa tanan tana, ang isara ka mayad nga tawo. Ang dyang pag-abyanay nahimo halin sa kamayad kag kamatooran kag indi lamang sa magkapariho matogro nga kaposlanan, kag dya may kaangut nga pagsarig kag pag-imaway.
Ang “storge” okon familial love, tohoy sa gogma ka mga ginikanan sa andang mga kabataan kag amo man ang mga kabataan sa andang ginikanan.
Ang ikaapat kag pinakabantog sa tanan ang “eros” okon sexual kag passionate love. Ang dyang sahi kang gogma doag kang modern romantic love nga sigoro amo lang gid dya ang naman-an kag ginahandum kang doro kanatun. Isara dya ka gogma nga toman ka imosyonal kag sikswal nga nagtohaw sa magnobyohanay okon magkarilasyon. Ang eros ang klasi kang gogma nga pinakakilala sa mga pamatan-un tungud sa mga saad ka dyang gogma nga ang kalipayan maangkun sa pagpalangga halin sa ispisyal nga kapariha. Ang dyang gogma ang kabangdanan kon naga tayoyon ang pagraku kag pagmoad kang tawo bagay nga kinahanglan gid man natun obrahun para sa ginatawag nga reproduction kag survival kang kada hinirasyon.
Sa apat ka sahi kang gogma nga nasambit, daw ang eros lang gid ang doag ka dyang adlaw kang mga tagiposoon. Kalabanan sa mga wara ti nobyo okon nobya, mga napaslawan kang gogma kag sa mga ginatawag nga single since birth, ang dya nga adlaw masubu kag makahirisa. Daad makita kag mahangpan kang doro nga tawo nga ang adlaw kang mga tagiposoon ang indi lang nakatalana sa sangka sahi ka gogma. Daad mangin kabahin man ang pagtogro kang gogma sa mga abyan, kapamilya kag kakilala. Nga ang pagtogro kang bolak, tsokolati, balloon kag iban pa nga sahi kang dolot sa atun mga ginapalangga indi lang mangin para sa ginahingabot nga romantiko nga gogma. Kabay pa sa kapariho ko nga napaslawan kang gogma kag sa mga nagalaum pa kag nagahulat sa andang kapariha, kabay pa makita natun ang iban pa nga sahi, doag kag horma kang gogma para atun dya isilibrar kag ikalipay sa kadyang adlaw.