Gahum ka Paghigugma
ni Danny S. Tabuyan
“Pwe! Indi gid takun mamana sa tabi nga taas kag rayu nga bukid ngan!” ang panaad ni Rosela sa anang kaugalingun nga may pagpanupra kag pagpangyambi, sa anang pagbalikid nga nagatangra sa bukid nga ana ginhalinan samtang nagadulhog pabanwa.
Bag-o nga maistra si Rosela nga nadistino sa Santiago, ang baryo sa binukid ka Laua-an nga kang amo to nga tyimpo kang mga dikada sitinta kag otsinta, wara pa ti karsada kondi banas lamang nga ginatultol sa suba ka Paningayan ang sarang nga maagyan sa pagsuba paagto didto paagi sa pagsakoysakoy ka mga tatlo ka oras kag mga sang-oras lang kon may sakyan nga kabayo.
Bukun gid ti maambung turukun si Rosela. Magluwas nga siri ti pamanit, manokmanukon ang anang mata, dapa ti irong kag bilog anang uyahun. Matarum lang garing ti dila kag matinaastaasun, hay naghalin sa pamilya nga midyo may sarang kag impluwinsya sa banwa. Baliskad gid tana sa anang mga bugto nga bayi, nga mga maputi kag maambung piro mga ara, mabuut kag malulo maghambal.
“Rosela,” kuon ni nanay na, “hawidan mo gid ang imong dila ngan! Andam kaw gid kang mga ginahambal mo, kag mayadan mo ang mga tawo rugto sa iraya hay ikaw lang bay isara rugto kag kis-a, kon mataboan, ikaw lang ang isara ang nagapanaw nga nagasuba kag nagasaog. Hay kon indi mauyonan kang tawo ang imo batasan basi hingabuton ikaw kag lambatan sa dalan.”
Naman-an ni nanay na nga may mga nagasarayo rugto nga mga ribildi kag masami rugto man nagatinir, kag magluwas pa karia, may mga tawo nga kutus, kag dali madugsan, amo ra nga ginapaandaman na gid ang anang bata nga maistra hay kilala na ang gawi ka dya.
Piro nagarason gid si Rosela, “Indi man tana ra man! Hadlukan tana mga tagairaya ngan sa maistra!”
“Huod, tuod ra! Kon mayad kaw rispituhon nanda ikaw, piro kon indi run mairohan gawi mo, hingabuton gid timo!” ang paatahag kang nanay na.
Sa tuod lang nagasabatsabat lang si Rosela sa ginasaway ni nanay na piro sa sulud kang anang baratyagun, ginahadlukan man tana. Dugangan pa abi kang anang mga amiga nga nagakuon kanana nga hilig gid ka mga laki nga tagairaya ang maistra, hay dyakpat kuno agud nga makabotwa sa kapurautun. Amo ra nga kang ginlahug tana kang mga imaw nga mga maistra, kang nagdulhog sanda pabanwa, nga ano abi kon may mangluyag kanana kag mahawidan tana sa iraya, nagkuon gid tana:
“Pwe! Indi gid takun mamana sa tabi nga taas kag rayu nga bukid ngan!” nga may pagpanupra kag pagpangyambi pa, sa anang pagbalikid nga nagatangra sa bukid nga ana ginhalinan.
Si Pidoy, tumanduk sa baryo nga ginatudloan ni Rosela, bisan nga elementarya lang ang natapos kag may ilum ti pamanit kag kurung ang anang kupu nga buhok, may tindug man kag maarikaya ang uyahun kag may bigoti pa nga nagpadugang sa anang makagaranyat nga yuhum. Manami dya magpamayo-bayo tungud bag-o lang kauli halin sa Manila sa diin tana nagtinir kag nag-obra bilang piyon sa kompanya nga nagapatindug kang mga daragkul nga mga bilding, nga nagpadugang pa gid kang anang pagkangurusgan.
Martis ti gabii, samtang nagaaman run nga magturog, nakabati si Rosela kang nagakutingkuting nga gitara kag may nagakanta nga mga laki.
“Mam, may nagapangharana!” kuon kang bayi nga tagbalay sa ginadayunan ka maistra.
Nag-uplok si Rosela kag nagpanimuron kang kapay, nagakurudug hay amo pa lang gid tana nga ginharanahan. Indi gid raad tana maggwa, ugaring nagpangabay gid ang tagbalay nga atubangun na lang hay basi mainsultohan kag manggamo ang mga manogharana. Napiritan ang daraga magbangon kag maggawa. Nagpangatubang man tana kang mapasaka run ang mga sultiro.
Nagpakilala ang bag-o kauli nga si Pidoy kag gintan-ay na ang anang alima sa pagpangumusta sa daraga. Gindawo na man dya ka anang nagparangramig nga alima. Nagtabo ang andang mga mata, kag nagbatyag kang indi mahangpan nga pagmayha ang daraga.
Wara makaturog ang maistra kang gabii nga ria, nagakubakuba ang anang dughan kag nagapabilin ang hitsura ni Pidoy sa anang paminsarun kag ana ginahanduraw ang mga matam-is nga yuhum kang sultiro kanana kag ana ginapanalinga ang daw Victor Wood na nga limug nga ginaimawan kang tunog kang anang gitara. Naman-an na nga naluyag lagi tana kay Pidoy sa pagkakita na pa lang ka dya.
Sunod nga mga inadlaw, saku run ang pamasyar ni Pidoy kay Rosela kag saku man ang hatudhatud na run kon Byirnis nga magsaog sa banwa kag kon Lunis, aga pa nagaalaw-alaw sa krusing ka Lugta. May manogpas-an run si Rosela kang anang mga gamit.
Kang ginpamangkot kang mga maistra si Rosela kon may rilasyon run sanda ni Pidoy, durup ana nga panginwara hay mayha kun-on nga gindilapan na ang anang dupra.
Antis magsira ang klasi kang amo to nga tuig, batiun ang rinungkadol kang mga kaldiro paagto sa balay nanday Rosela hay nagpamalahi run sanday Pidoy.
- Katapusan -